Археалогія і нумізматыка Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 702с.
Мінск 1993
(600 штук з грывенкі), роўнай '/2оо рубля. Дз. стала палавіннай фракцыяй капейкі. Сярэбраная драцяная Дз. вы пускалася рэгулярна да канца праў лення Фёдара Іванавіча [1584—98], пазней — у асобныя гады з пастаянным паніжэннем стапы: з 1613 масай 0,26— 0,24 г, з 1926—0,24—0,23 г, з 1645— 0,22 г. з 1698—0,14 г. Утрыманне серабра заставалася нязменным (метрыч ная проба 960). Залатая драцяная Дз. (часам залачонае серабро) спарадычна чаканілася штэмпелем сярэбранай 'Дз. ў 15—17 ст. (самы ранні — 1469), прызначана была для воінскіх узнагарод. Толькі ў 1610 выпушчана залатая плацежная Дз. з большым за сярэбраную ў 10 разоў курсам. 3 медзі чакані
1810 (5,12 г), 1810—12, 1828 (3,41 г); Красны двор — 1757—60 (5,12 г); Екацярынбургскі двор— 1764, 1766—76, 1786 1789—90, 1793—1801, 1804—05, 1808 (5,12 г), 1810—11, 1813, 1815,
1818—19, 1822, 1825, 1827—28 (3,41 г); Калыванскі двор — 1783—95, 1797—99 (5,12 г); Таўрыцкі двор — 1787 (5,12 г); Анінскі двор — 1789, 1797—98 (5,12 г); Сузунскі двор—1802, 1804—05, 1807 (5,12 г), 1811—17 (3,41 г); Колпінскі двор — 1810—14 (3,41 г).
Адзнака наміналу — монета снбнрская — денга; на рэверсе — герб княства Сібірскага (2 собалі трымаюць геральдычны шчыт, увянчаны княжацкай каронай). Вы-
пускаў Калыванскі двор — 1764 1766—79 (3,28 г).
Адзнака наміналу — денежка.
Выпускалі Пецярбургскі двор — 1849 (2,56 г); Екацярынбургскі двор — 1849—67 (2,56 г); Варшаўскі манетны двор 1850—56, 1858—63 (2,56 г). У 19 ст. пачалася ^місія разнавіднасці Дз. з наміналам — /2 копейкн.
Літ.: 1605, 1606, 1617, 1620.
, В. Н. Рабцэвіч.
ДЗЕНЕЖКА, гл. ў арт. Дзенга. ДЗЁНЕЖНЫ ДВОР, прадпрыемства для вырабу сродкаў грашовага абарачэння ў Расіі 14— пач. 18 ст. На ўдзельнай Русі 14—15 ст. выраб грошай аддаваўся на водкуп рамеснікам-сярэбранікам. Напачатку выраблялі дзенгі (адсюль і назва). Бытавала практыка свабоднай ча канкі манет з серабра заказчыка (вял. князя, яго ўдзельных князёў і гандл. людзей) з дапамогаю штэмпеля, для вырабу якога з 15 ст. ўжываўся матачнік. У тэхніцы ма нетнай справы выкарыстоўвалася чаканка на дроце. У 14—15 ст. на Русі дзейнічала болып за 20 Дз. д. У 14 ст. яны выраблялі сярэбраную дзенгу, у 15 ст.— сярэбраную паўдзенгу, чацвератцу і медны пул.
Першы Дз. д. узнік у Маскоўскім вял. кн. ў 1360—70 я г., пазней яны дзейні чалі ў маскоўскіх удзелах: Малаяра слаўцы (працаваў да 1426), Дзмітраве (да 1428), Углічы (да 1430 х г.), Галічы (да 1450-х г), Мажайску (да 1454) і Вярэі (да 1485). Дз. д. Разанскага кн. (1380-я г.—1474) да 1402 рабіў надчаканку (гл. Контрамаркіраванне манет) дырхемаў Залатой Арды літарнымі пуансонамі з дапамогай спец. кляйматамгі, да 1427 адначасова вырабляў манеты-перайманні. Пазней эмісіі набьн лі самастойны характар. Працавалі Дз. д. Яраслаўскага (пач. 15 ст.—1463) і Растоўскага (пач. 15 ст.— пач. 1470-х г.) княстваў, Цвярскога кн. (па сля 1400—1505), пазней ператварыўся ў перыферыйны Дз. д. Маскоўскага кн. 3 пач. 15 ст. свае Дз. д. мелі цвярскія ўдзелы: Дарагабуж (да 1437), Мікулін (да 1430-х г.). Гарадзен і Кашын (да 1461). Наўгародскі Дз. д. вёў самастойную чаканку ў 1420—56 і да 1478, нягледзячы на залежнасць ад Ма скоўскага кн., працягваў выпуск дзенгі мясц. традыцыйнага тыпу, пасля чаго, як і Дз. д. Пскова (1425—1510), стаў перыферыйным дваром Маскоўскага кн. Грашовая рэформа 1533—35 Рускай цэнтралізаванай дзяржавы ўвяла агуль нарус. грашовую сістэму, якая грунта валася на сярэбраных капейцы, дзензе і палушцы. Двары перайшлі пад дзярж. кантроль, захаваўшы за сабой права свабоднай чаканкі, якую ажыццяўлялі на дагаворных пачатках арцелі («станіцы») майстроў-дзенёжнікаў. Тэхніка вытворчасці не змяняецца. Нар. апалчэннем пад кіраўніцтвам К. Мініна і Дз. Пажарскага адкрыты Дз. д. у Яраслаўлі (1612—13), які выпускаў капейку паменшанай масы з імем Фёдара Іванавіча 11584—98] і знакамі с/АР, М, М, і Растове (люты — красавік 1613), які выпускаў капейку са знакам Р. У 17 ст. Дз. д. ператвараюцца ў буй ныя мануфактурныя прадпрыемствы (напр., на Маскоўскім двары ў сярэдзіне 17 ст. працавала болып за 200 майстроў). Пасля 1617 рэзка абмяжоўваец-
ца права свабоднай чаканкі, а з манапо ліяй дзяржавы на закупку серабра (1648) яно ліквідавана. Скарацілася колькасць цэнтраў дзенежнай вытворчасці. Засталіся Маскоўскі Дз. д. (у час праўлення Барыса Гадунова [1598—1605], за ім замацавалася роля вядучага), Наўгародскі і Пскоўскі. Маскоўскі Дз. д. у Крамлі працаваў у 16—17 ст. бесперапынна. У 1605—06 вырабляў капейкі з імем Дзмітрыя Іва навіча (Ілжэдзмітрыя I), пры Васілю Іванавічу Шуйскім [1606—10] у канцы 1610 — залатыя капейку і дзенгу, у 1610—12 — сярэбраныя паменшанай
масы і залатыя капейкі Уладзіслава Жыгімонтавіча. У 1655—63 адначасова з сярэбранымі чаканіліся медныя капейка і дзенга. Адзнакі двара — ДЕ (да 1547 — пач. 1550-х г.), К, ГР, ІВА
Дзенежны двор на мініяцюры з летапісу цвярской пулы 15 ст.
(каля 1547), ПС, АЛ (1547—1550-я г.), ГА, ВАІА, к/ВА, к/МНХ, я/ДМ, о/АН, с/МН і інш. (паміж 1547 і 1584), IB (1550-я г.), ЮР (сярэдзіна 1550-х г.— 1584), М, М, МО (з 1584), HE, ГО РЬ (пасля 1595), с/АР (пач. 1613), ОС/ М< МО/СКВА, МОС/КВА, МОСК/ВА (з 1613). У 1654 зроблена спроба стварыць першы манетны deop, названы Н о в ы м (Англійскім), які акрамя манет вырабляў з дроту медныя алтыннікі (гл. Алтын, 1654), капейкі і дзенежкі (1655— 63) 3 адзнакай — МД. Пасля 1663 застаўся ў Маскве адзін Дз. д., у канцы 17 — пач. 18 ст. да яго далучаюцца манетныя двары Красны (з 1697), Новы
(з 1700) і Набярэжны сярэбраны (з 1701). Пасля 1718 выпуск драцяной капейкі спынены. Н а ў г а р о д с к.і Дз. д. працаваў сістэматычна ў 1533—84, потым з перапынкамі. У 1611 чаканіў капейкі Уладзіслава Жыгімонтавіча, у 1611—17 шведскія інтэрвенты выпускалі сярэбраныя паменшанай масы капейкі штэмпелямі часоў Васіля Шуйскага. Пасля выгнання шведаў двор перачаканьваў цяжкавагавую капейку мінулых гадоў у новую больш лёгкую (да 1628). Пасля выпуску (1655—63) меднай капейкі быў закрыты. Адзнакі двара: ФС (1538—47), ПС (1547 — пач. 1550-х г), ГР (1547 — пач. 1570-х г.),
16 ст. (1) і выява дзенежніка на аверсе
АЛ (1550 — пач. 1560 х г.), з/ВА, А/ДМ (да пач. 1580-х г.), HE (да 1596), в/НО (пасля 1596), Н/о, НД (пасля 1613). Пскоўскі Дз. д. працаваў у 16 ст. з працяглым (1538—47) перапынкам, у 1550 я г. яго дзейнасць дасягнула найбольшага размаху. У 1605—06 выпускаў капейкі Ілжэдзмітрыя I, з 1617, як і Наўгародскі, перачаканьваў старыя капейкі. Закрыты ў канцы 1620-х г. (магчыма, у 1628), аднавіў работу ў 1655 (вырабляў медныя капейкі), канчаткова закрыты ў 1663. Адзнакі двара — A (1535—38), IBA, ГР (1547 — канец 1560-х г.), с/МН. ІВ-р, МА, 9р (канец 1560-х — 1580-я г.),
ПС (пасля 1596). У 1656—61 у 6. шведскай крэпасці Кукенойс, перайменава най у Царэвічаў Дзмітрыеў Гарадок, адкрыты Дз. д., які вырабляў медныя капейкі са знакамі Ца, Ц.
Літ.: 1556, 1558, 1605, 1615, 1641, 1642. В. Н. Рабцэвіч.
ДЗЕСЯТНІК, назва рэальнай манеты вартасцю 9,5—11 грошаў польскіх, зафіксаваная ў дакументах Магілёўскага магістрата 1689—1700. Падобная рыначная каціроўка была ўласціва ў той час толькі прускаму зэхсгрошэру (шасціграшовік), таму
шовых эмісій Расійскай імперыі, РСФСР і СССР. Узнік у 2-й пал. 18 ст. на змену грывеніку і чаканіўся рознымі манетнымі дварамі. 1) Р a сійская імперыя. Манета з ад знакай наміналу — 10 копіекь (серабро).
Выпускалі Пецярбургскі двор у 1797 (залатніковая проба 83‘/3, лігатурная маса 2,93 г). 1798—99, 1801. 1804—05, 1808—І0 (проба 83 ‘/з, маса 2,07 г), 1810—12 (проба 72, маса 2,40 г), 1813— 60 (проба 83 73, маса, 2,07 г), 1860— 66 (проба 72, маса 2,04 г), 1867—1917 (проба 48, маса 1,80 г); Варшаўскі ма нетны двор — 1854—55 (проба 83 '/з, маса 2,07 г); медныя Дз. к.: Пецярбургскі двор — 1830 (маса 45, 50 г); Екаця-
рынбургскі двор — 1830—39 (маса 45,50 г), Сузунскі двор — 1831—39 (маса 45,50 г).
Адзнака наміналу — 10 десять копкекь (медзь). Выпускалі Анінскі і Екацярынбургскі двары — 1796 (маса 51,19 г).
Адзнака наміналу — 10 десять коп-Ьек-ь і 10 рэльефных 5-прамянёвых зорачак (медзь): без адзнак двара — 1762 (маса 51,19 г).
Адзнака наміналу 10 десять копіекь і 10 буйных рэльефных кропак у лінейным кружку (медзь); Оез адзнак двара — 1796 (маса 51,19 г), Адзнака наміналу — монета снбнрская — десять копкекь (медзь); на рэверсе — герб кн. Сібірскага
Дзесяць капеек. 1—2.Расійская імперыя: Кацярына II 1796, 1777; 3. Павел 1.1798; 4—5. Аляксандр I, 1809, 1811; 6—8. Мікалай I, 1826, 1827, 1834; 9. Аляксандр II, 1867; 10. Аляксандр III, 1886; 11. Мікалай II, 1916. РСФСР: 12 1921 С С С Р 13—16. 1924, 1934, 1935, 1979.
назву Д. можна аднесці і да яго. Літ.: 1543.
ДЗЁСЯЦЬ ДЗЁНЕГ, рускі сярэбраны намінал, парытэтны пяці капейкам. Уведзены грашовай рэформай Пятра I. Выпускаўся Красным або Кадашаўскім манетным дваром у 1701—02, 1704 (залатніковая проба каля 77, лігатурная маса каля 1,40 г).
ДЗЁСЯЦЬ КАПЁЕК. намінал гра-
(2 собалі трымаюць геральдычны шчыт, увянчаны княжацкай каронай). Выпускаў Калыванскі двор — 1763—64, 1766—81 (маса 65,52 г). Адзнака наміналу — 10 коп-Ьекь — 20 groszy (серабро). Выпускаў Варшаўскі двор—1842 (проба 83 '/3, маса 2,07 г).
2) Р С Ф С Р. Адзнака наміналу — 10 копеек (серабро).
Выпускаў Петраградскі манетны двор
Дзесяць дзенег 1701 (1), 1702 (2), 1704 (3). (адзнакі манетнага двара гл. ў арт.
Манетныя двары Расійскай дзяржавы) — 1921—23 (проба 48, маса 1,80 г).
3) СССР. Адзнака наміналу — 10 копеек.
Выпускае Ленінградскі манетны двор—1924—25, 1927—31 (серабро, проба 48, маса 1,80 г), 1931—46, 1949—57 (нікель, маса 1,80 г), з 1961 (медна-нікелевы сплаў, маса 1,60 г), выключэнне — манета 1967 (маса 2,8 г), прысвечаная 50-годдзю савецкай улады (гл. ў арт. Манеты мемарыяльныя СССР).
Літ.: 1537, 1615. В. Н. Рабцэвіч. ДЗЁСЯЦЬ РУБЛЕЎ, залатая манета Расіі 2-й пал. 18 — пач. 20 ст. Адзнака наміналу — десять рублей.
Выпускалі Красны манетны двор у 1756, 1758, 1762—63; Пецярбургскі манетны двор — 1755—59, 1762—83, 1785—86, 1795—96, 1802, 1804—05. Адзнака наміналу—10 рублей. Выпу скаў Пецярбургскі двор — 1886—96, 1898—1904, 1906, 1909—11. Адзнака наміналу — нмпернал. 10 рублей золотом. Выпускаў Пецярбургскі двор — 1896—97. 3 залатніковай пробай 88 Дз. р. 1755—96, пробай 94 2/3 — 1802—05, пробай 86 Vs—1886—1911; з лігатурнай масай 16,57 г Дз. р. 1755— 63, масай 13,09 г — 1764—96, масай 12.17 г— 1802—05. масай 12.90 г — 1886—96, масай 8,60 г — 1897 — 1911.
КНІГІ ОНЛАЙН
