КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Літ.: 296., ВАЗНЯЧЎК Леанід Мікалаевіч (5.8.1929, Мінск—1.2.1981), бела рускі геолаг. Канд. геолага-мінералагічных навук (1963). Скончыў БДУ (1950). У 1953—56, 1964-69 на выкладчыцкай рабоце ў Мінскім педінстытуце і БДУ, з 1969 у Ін-це геахіміі і геафізікі АН БССР. Сумесна з супрацоўнікамі сектара археалогіі Ін-та гісторыі АН БССР праводзіў комплекснае даследаванне плейстацэнавых адкладаў, паказаў іх ролю ў вывучэнні гісторыі пер шабытнага чалавека. Стварыў пер шую на Беларусі радыевугляродную лабараторыю для вызначэння абса лютнага ўзросту плейстацэнавых адкладаў па ізатопу С14, у якой былі вызначаны першыя абсалютныя даты верхнепалеалітычных стаянак Бердыж і Юравічы. У стратыграфічна-палеаграфічнай схеме даў падрабязную гісторыю развіцця фаз новавалдайскай стадыі апошняга зледзянення, звязаў яе з гісторыяй першабытнага чалавека. Тв.: Геологпческне условня залега ння палеолнтнческнх стоянок на террн торнн Белорусснн (разам з М. М. Ца пенка, У. Дз. Будзько) // Рабочее совеіцанве по прннцнпам перноднзацнн н стратнграфня палеолнта Восточной Ев ропы: Тез. докл. М., 1959; Геалагічнае мінулае Беларусі. Мн., 1959 (разам з A. С. Махначом); О значеннн Бердыжской палеолнтнческой стоянкн для определення возраста речных террас бассейна Днепра (разам з У. Дз. Будзь ко) // Тез. докл. к конф. по археологнн Белорусснн. Мн., 1969; Палеолнтнческая стоянка Бердыж (разам з У. Дз. Будько, А. Г. Калечыц) // Археологнческне открытня 1970. М., 1971. ВАЙШКУНЫ, курганны могільнік балтаў каля в. Вайшкуны Пастаўскага р-на. За 2 км на ПнУ ад вёскі, ва ўрочышчы Магілы (Гарэлы Бор). 21 насып дыям. 6—10 м, выш. 0,3— 1,5 м (пераважаюць курганы дыям. 7—9 м, выш. 0,5—1 м). Больш высо кія — у цэнтр. частцы, больш нізкія — у заходняй. Вакол большасці насыпаў ёсць раўкі з перамычкамі (ад 3 да 6). 6 насыпаў з запалымі вяршынямі. Абследавалі ў 1938—39 Г. Цэгак-Галубовіч і У. Галубовіч, у 1975 даследаваў 9 курганоў ва ўсх. і паўн. частках могільніка Я. Г. Звя руга. Пахавальны абрад — трупа спаленне на гарызонце і ў насыпе. У большасці курганоў выяўлены рэшткі вогнішчаў дыям. 5—6 м. Пахаваль ны інвентар — жал. сякеры з шырокім лязом і круглай абуховай адтулінай, наканечнік кап’я падоўжанаяйцападоб най формы, шыла, шпілька з рухомай кольцападобнай галоўкай,званочак для жывёлы, бронзавыя званочкі з крыжа падобнай прораззю, спіралькі, лан цужкі, абломкі шыйных грыўняў, бран залетаў і інш. упрыгожанняў, разна стайныя па памерах і форме зліткі з бронзы, гліняныя прасліцы, ганчарная кераміка. Датуецца 9—11 ст. Лгт.-. 424, 436. Я. Г. Звяруга. ВАКОЛЬНЫ ГОРАД, частка стараж.-рус. горада побач з дзядзінцам, абнесеная валамі і равамі. Звычайна пасад станавіўся В. г., утвараючы 2-ю палосу абароны горада. У 12 ст. В. г. мелі буйныя гарады. Паводле Іпацьеўскага лета- nicy, у 1274 быў у Навагрудку. Валы і равы В. г. 12—13 ст. зберагліся ў Ваўкавыску, Друцку, Тураве. Літ.: 1345. ВАЛ, гл. ў арт. Абарончыя збудаванні. ВАЛАТОЎКІ, народная назва стараж. курганнага могільніка. Найб. пашырана на Пн Беларусі, у сумежных з ёй раёнах Смаленшчыны, Пскоўшчыны і ўсх. Латвіі, у асн. супадае з арэалам рассялення крывічоў. Паводле легенд, у курганах быццам бы пахаваны волаты асіл- Вагі са складным каромыслам з Лідскага замка (унізе ў разгорнутым вы глядзе). кі — персанажы бел. міфалогіі. У паданнях пра волатаў спалучыліся стараж. ўяўленні пра час і пра стору, пра 3 сусветныя ярусы, з якіх падземны ярус асацыіраваўся з жыццёвай зімой, і волатаў адносілі да гэтага ніжняга, «зімовага» свету. Некаторыя даследчыкі лічаць волатаў не проста асілкамі, а памёршымі продкамі, што былі пасрэднікамі паміж богам Вялесам і жывымі людзьмі і мусілі спрыяць будучаму ўраджаю. У актавых дакументах 16—17 ст. урочышчы В. засведчаны на Віцебшчыне. На думку чэшскага славіста П. I. Шафарыка, першапачатковымі насельнікамі Беларусі былі велеты ці люцічы, пра якіх у 2 ст. н. э. пісаў Пталамей. У 8—12 ст. велеты вялі ўпартую барацьбу су- праць германскага панавання. Ад сюль узнік іх эпітэт «ваўкі». Станоў ча адносіліся да гіпотэзы Шафарыка В. Ю. Ластоўскі і Я. Ю. Лёсік. У 1928 М. I. Каспяровіч на аснове распаўсюджанай анкеты пра «волатаў, люцічаў і ваўкоў» выказаў меркаванне, што з назвай курганоў В. звязана ўяўленне пра народ волатаў — продкаў беларусаў. В. называюцца шэраг помнікаў доўгіх курганоў паўночнай Беларусі культуры з крэмацыяй, а таксама курганныя могільнікі 10—12 ст. з трупапала- кага, Еды Шаркоўшчынскага, Забаенне, Стаўбцы Чашніцкага, Іжа Вілейскага, Махіроўка Міёрскага, Палессе Мядзельскага, Стараселле Лепельскага р-наў. Варыянтамі В. з’яўляюцца назвы Малатоўкі і Калатоўкі (вёскі Занарач Мядзельскага р-на, Ізбішча і інш.). Літ.: 364, 505, 886, 1087, 1340, 1401. Г. В. Штыхаў, Э. М. Зайкоўскі. ВАЛЕЎКА, археал. помнікі каля вёскі Валеўка Навагрудскага р-на. За 4 км на Пд ад вёскі. С т а я н к а эпохі мезаліту. На зах. беразе воз. Свіцязь. Амаль размыта. У 1870-я г. крамянёвыя прылады знайшоў тут Я. Завіша, дасле- Навагрудак — Свіцязь, у лесе. 30 курганоў добрай захаванасці, выш. 0,7—2,5 м, дыям. 4—12 м. Адзін курган прадаўгаваты, выш. 2,5 м, шыр. 6 м, даўж. 18 м. Адкрыла ў 1957 Ф. Д. Гурэвіч, абследаваў у 1975 М. А. Ткачоў. Літ.: 288., ВАЛКАЛАТА, курганны могільнік балтаў каля в. Валкалата Докшыцкага р-на. На правым беразе р. Сэрвач. Даследавалі 4 курганы ў 1938— 39 Г. Цэгак-Галубовіч і У. Галубовіч, абследаваў у 1972 A. Р. Мітрафанаў. Пахавальны абрад — трупаспаленне на гарызонце (2 насыпы); сярод вуголля — фрагменты ляпной I 2 3 4 5 6 7 8 ў іо іі 12 бу ЬбЬчс д fldiccinicfptob^wdc/ tata опіф widbomosc wfj(m y tdjbrmn w ^oconie y р4п(Ь»йф пдрўф tjyn.'my. ПяргЗоЬ. Upon SANCTVS VICTOR: MART. JbtUgieyfltOrty/Moneta nouaArgentca Batenborg. Sjacjimet tego gcb’fjy polfttd? tr jybjit erf / pitmebjy m Луф POb UrttmSandus Vidoris Martyr: J brugicy (Rony/Ar> gtntum nouum Batenb. 3°. Rufltr. 05d(jlin(f ICSp gtbfjy USybjR^ci/ pftnfebjy ШйЧуф pol(tіф ttjy. pob trrkm SandusVidor Martyr:J brugicy flrony/Fcra dioandus Romano. Imp. Semp. Aug. S;dc(unet itgo grbfjy tcybKesct / pnnubjy тйуф ро!(сіф Siwiec. Pob Sandus Vidor Martyr • 3 brugtey (Irony/Nos Qu( O.Uattnb: triginta Stufferof. кдо gro^y ttjya Ы'ісў1 prtnubjy тЛуф polflid) bjltnw. P«b ttXCtm Dma nouus Batenb: triginta Stufero: S brugtcy (frOny/Domineconleruanos in pace A: : < 6 4, ©Sdcjuncl iegogrofjy trsybjiwi/ pitniebjv тЛуф polflicf) гкЬпг pob Urtcnt-Sandus Martinus Patronus Verdenfis, J brBgity (Irony Philippas A: Nommeen. CO.D. HOR N. ©a’ejuntf tego gvo/jy trjybjiedri/pitniybsy тдіуф poWh$ озт, pOb ter tent Sandus Martinus Patronus VVcrrehry brttgiey (irony/PhiIsBar:D.Montm: Co:Horn.D.D.Vent ©JocJUS ntf itgoдго(зуй5уЬ$йкі/РЙпівЬ?у то'іуф роЦЬ'ф osm. Pob ttyUm Monetanoua Argen: Recheime Mens; Jbtugtey (irony / Sandus Petrus Patronus A^ 1 5 6 y ,@3AcfiWfE te* go gto/jyfrjybjiesJa y Kbtn/pitnitbjy таІуфроІ(1(ф brwr nuscte. Pob tcyttmMon: noua Arger.r Recheimens: pbruRtcy flros |>у/ Ferdinand. Romano. ImprScmp. AuguRus. (oldcjnrul itgogro/jy trjyb jiesu уйЬеп/рі?ппЬ$утйуфроІ[Ііф cjler-. nascit. pob t(fttm Sanda Maria Thorenfis Eccl Jif; j brugfey firO* ny/Dmanus nouus triginta ftuierorum. ^jdcjuneE (cgo/gros (зу trjybi'CSCi/pnntabjy тйуф P?№‘4> fi’fna/dt. 23ц tc/iU3 wyobrrfjenwn» 'SjecjuneEftgo/gro^y bt»4 bjifdcidy b)ierui;r/y pot picmobjAmaic'gopoIflugo. pob tcyum Georgius ab Auftna Deigrar 5 brugity (irony/ EPS Leod.Dux Bull: CoJofs: ©jo'cJuneJ lego/ gro^yrrjya bjicsc: y icbfn/picni,^ тдіуф роІ(Нф <3Krjy. pob Да арт. Вальвацыя. Вальвацыйная табліца з «Універсала караля Жыгімонта Аўгуста ад 14 чэрвеня 1567 года». жэннем на Віцебшчыне і ў суседніх раёнах. Урочышчы В., дзе ёсць курганы, зафіксаваны каля г. п. Друя, вёсак Куранец (Вілейскі р-н), Бельчыца, Ліпск, Малышкі, Пуканаўка-1, Сакольнікі, а таксама Бяздзедавічы Полацкага, Валатоўкі Шумі лінскага, Верхняе, Зарубчыкі, Мамаі Глыбоцкага, Галубова Гарадоц- давалі ў 1957 Н. М. Гурына, у 1972 М. М. Чарняўскі. Знойдзены крамянёвыя наканечнікі стрэл, скрабкі, ножападобныя пласціны, мікраліты, нуклеусы. Частка знаходак мае прыкметы, характэрныя для позняга палеаліту. Курганны могільнік. Каля турбазы «Свіцязь», справа ад шашы пасудзіны. У 2 курганах пахаванні не выяўлены, знойдзены абломкі ляпных пасудзін і жал. серп. Датуецца 6—8 ст. Літ.: 272. ВАЛУНЫ САКРАЛЬНЫЯ, куль тавыя археал. помнікі, вядомы ў многіх народаў свету. На Беларусі іх выяўлена болып за 200, некато- рыя маюць назвы: Князь-камень, Вялікі камень, Чортаў камень (гл. Камянг «чортавы»), Сцяпан, Мядзведзь, Быкі і інш. Паводле нар. паданняў пад аднымі валунамі закапа ны скарбы, каля другіх апоўначы скачуць чэрці, некаторыя атаясамліваюць з людзьмі, якія акамянелі з-за працы ў святочныя дні. У старажытнасці каля шматлікіх камянёў адпраўлялі язычніцкія культы, праводзілі малебны (Даждж-бог, Пярун, Дзявочы камень), сюды прыносілі падарункі (грошы, тканіны, рушнікі, ежу). Над некаторымі валунамі будавалі капліцы і храмы (у Жыровічах, Барысаве, Чырвонай Слабадзе). Найб. распаўсюджаныя В. с. камянікраўцы, камяні-следавгкі, камяні з паглыбленнямі. Гл. таксама Барысавы камяні. Літ.: 136, 348, 813. Л. У. Дучыц. ВАЛЫНЯНЕ, велыняне, усходнеславянскае племя (магчыма, саюз плямён), якое жыло ў канцы 1-га — пач. 2-га тысячагоддзя н. э. ў басейне верхняга цячэння Зах. Буга і каля вытокаў Прыпяці. Іх паўночныя суседзі — бужане. Археал. рас копкамі высветлена, што В. са стараж. часоў жылі асела, займаліся земляробствам, жывёлагадоўляй, ляснымі промысламі. Паводле звестак географа Баварскага, у сярэдзіне 9 ст. В. (Velunzani) мелі 70 «гарадоў» (замкаў). У 10 ст. ў іх развіваліся феад. адносіны. Арабскі географ аль-Масудзі паведамляў у 2-й пал. 10 ст. пра «валінана» і «дулаба», якіх у гістар. літаратуры прынята лічыць В. і дулебамі. У 10 ст. на тэр. рассялення В. існавала Уладзіміра-Валынскае, а пазней Галіцка-Валынскае княства. 3 сярэдзіны 14 ст. В. ў складзе ВКЛ. Пасля Люблінскай уніі 1569 у складзе Польшчы. Літ.:65,875a, 1181, 1245a. I. А. Юхо. ВАЛЬВАЦЫЯ (ад лац. valeo мець значэнне, каштаваць), афіцыйнае ўстанаўленне вартасці замежных ці айчынных манет, бітых раней па іншай crane манетнай. У краінах Зах. і Цэнтр. Еўропы ў канцы 15'— 18 ст. друкавалі вальвацыйныя табліцы, па якіх без дадатковых падлікаў можна было перавесці вартасць рознай колькасці замежных манет у вартасць айчынных.