Археалогія і нумізматыка Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 702с.
Мінск 1993
ГЎРЫ, археал. помнікі каля в. Гуры Вілейскага р-на.
Селішча. За 300 м на ПдУ ад вёскі, на правым беразе р. Сэрвач. На мысападобным узвышшы, абмежаваным з Пн высокім берагам ракі,
стыя). Пахавальны абрад — трупаспаленне па-за межамі кургана.
Рэшткі крэмацыі разам з рэчамі змешчаны ў выкапаных у мацерыку ямах і накрыты перавернутымі ўверх дном гаршкамі (3 курганы), або ссыпаны непасрэдна на гарызонце (5 насыпаў). У адным кургане 2 пахаванні (на гарызонце і ў насыпе). Пахавальны інвентар бедны, пераважна ўпрыгожанні: бронзавыя спіралькі, бляшкі, шкляныя пацеркі і інш.
Датуецца 8—9 ст.
Лгт.-. 785, 787. Я. Г. Звяруга. ГЎРЫН Міхаіл Фёдаравіч (н. 8.11. 1941, в. Радунь Карэліцкага р-на), беларускі археолаг. Д-р гіст. навук (1991). Скончыў БДУ (1971). Пра
XIV—XVIII стст.//Весці АН БССР. Сер. грамад. навук. 1988. № 5.
ГЎРЫНА Ніна Мікалаеўна (17.6. 1909, г. Растоў Яраслаўскай губ.— 9.9.1990), археолаг. Д-р гіст. навук (1963). Скончыла Маскоўскі дзярж. унт (1930). Працавала ў Кандалакшскім краязнаўчым музеі (Петразаводск, 1931—32), Эрмітажы (1935—38), з 1936 у Ін-це гісторыі матэрыяльнай культуры AH СССР (Ленінград). Вывучала археал. пом нікі на Беларусі, у т. л. крэменездабыўныя шахты на р. Рось. Рас-
М. Ф. Гурын.
Н. М. Гурына.
Ф. Д. Гурэвіч.
з У і 3 — забалочанай поймай. Пл. каля 0,7 га. Выявіў у 1955 A. Р. Мітрафанаў, у 1971 ва ўсх. частцы селішча ён жа правёў раскопкі (328 м2). Культурны пласт таўшч. 0,2— 0,25 м.
Даследаваны 2 прадаўгаватыя курганы, што знаходзіліся ў межах раскопу. Пад іх насыпамі выяўлены некрануты культурны пласт таўшч. 0,3 м, а паміж імі — не болып за 0,15—0,2 м. Насыпы складаліся ў асноўным з культурных напластаванняў селішча. У курганах знойдзены жал. сярпы, нажы (серпападобныя для жніва і гаспадарчыя), спражкі, фібулы, бронзавыя кольцы, гліняныя прасліцы (частка з іх арнаментавана нарэзкамі і наколамі). Кераміка штрыхаванай і банцараўскай культур.
Датуецца 5—6 ст.
Курганны могільнік. На паўд.-зах. ускраіне вёскі, на правым беразе р. Сэрвач. 19 круглых (дыям. 6—12 м, выш. 0,5—1,2 м) і 36 прадаўгаватых (памеры 7—9X12—17 м, выш. 0,6—1,5 м) курганоў. У аснове некаторых насыпаў прасочваюцца раўкі з перамычкамі і без іх. Некалькі насыпаў пашкоджаны. Могільнік выявілі ў 1930-я г. Г. Цэгак-Галубовіч іУ. Галубовіч. У 1955—56, 1965, 1971—72 Мітрафанаў раскапаў 16 прадаўгаватых курганоў (з іх 7 пу-
цаваў у БПІ (1966—76), дзе ўдзель нічаў у даследаваннях па апрацоўцы металаў і металічных парашкоў з выкарыстаннем выбуховых рэчываў. 3 1976 у Ін-це гісторыі АН Беларусі. Асн. працы прысвечаны гісторыі вытворчасці жалеза і яго апрацоўкі на Беларусі. Даследаваў структуру крычнага жалеза, працэс крыцаўтварэння, прасачыў развіццё кавальскай тэхналогіі з сярэдзіны 1-га тысячагоддзя да н. э. да 18 ст. Да следаваў гарадзішчы Кажан-Гара док, Ліпнякі, Леніна (Слўцкі р-н), Мыслі, Чэрнічы. Прымаў удзел у раскопках селішча Тайманава і Мін скага замчышча. Член Міжнар. к-та па вывучэнні стараж. металургіі. У 1962—64 удзельнічаў у размініраванні боепрыпасаў часоў Вял. Айчыннай вайны на тэр. Беларусі і Украіны.
Тв.: Древнее железо Белорусского Поднепровья (І-е тысячелетне н. э.). Мн., 1982; Нсследованне трехполосных ножей Полоцкой землцУ/Slovenska агcheologia. 1984. R. 32, С. 2; Мяр: Нст,экон. очерк. Мн., 1985; Кузнечное ремесло Полоцкой землн IX—XIII вв. Мн., 1987; Процесс крнцеобразовання в древней металлургнн железа//51оуепзка агcheologia. 1988. R. 36. С. 2; Кавальская тэхналогія на тэрыторыі Беларусі ў
працавала методыку пошуку і даследавання шахтаў, вызначыла іх дата ванне (1640—1240 г. да н. э.) і прыналежнасць да культуры шнуравой керамікі. У канцы 1950— пач. 60-х г. даследавала больш за 50 помнікаў каменнага і бронзавага вякоў на Панямонні і Падзвінні. Вызначыла адносную храналогію археал. помнікаў, пераемнасць ранняга неаліту з папярэднім часам. Меркавала, што Бел. Панямонне, Літва і паўн.ўсх. раёны Полыпчы ў часы мезаліту і неаліту ўваходзілі ў адзіную культурную вобл. Адзначыла асаблівасць мезалітычных прылад працы археал. помнікаў паўн.-зах. Беларусі і магчымасць існавання там нёманскай культуры.
Тв.: Древняя ясторня северо-запада Европейской частп СССР. М.; Л., 1961; Нз ясторнв древннх племен западных областей СССР. Л., 1967; Древнне кремнедобываюіцне шахты на террнторнн СССР. Л., 1976. В. Л. Ліпніцкая. ГУРЭВІЧ Фрыда Давыдаўна [19. 12.1911(1.1.1912), Рыга — 8.9.1988], археолаг. Канд. гіст. навук (1937). Скончыла Ленінградскі педагагічны ін-т імя A. I. Герцэна (1932). ГІра цавала ў Ін-це гісторыі матэрыяль най культуры (1937—58), з 1959 у
Ленінградскім аддзяленні Ін-та ар хеалогіі AH СССР. У выніку вывучэння помнікаў археалогіі Панямоння 1-га тысячагоддзя — 14 ст. н. э. выказала меркаванне, што да апошніх стагоддзяў 1-га тысячагоддзя н. э. Бел. Панямонне засялялі ўсходнебалцкія плямёны; усх. славяне з’явіліся тут у канцы 1-га тысячагоддзя і ў пач. 2-га тысячагоддзя заснавалі свае паселішчы: неўмацаваныя ў 10 ст., умацаваныя ў 11 ст. У выніку вывучэння стараж. Навагрудка, раскопак на яго пасадзе і дзядзін цы, а таксама на грунтавым і курганным могільніках (1956—63, 1965—78, 1984—85) даказала,
што на старонкі летапісаў горад трапіў больш як на 2 ст. пазней сапраўднага ўзнікнення, што неўмацаваныя паселішчы на пасадзе ўзніклі ў сярэдзіне 10 ст., на дзядзінцы — у пач. 11 ст. Па матэрыялах іншых даследчыкаў распрацоўвала пытанні ўзнікнення і развіцця стараж. гарадоў Верхняга Панямоння. Аўтар больш за 120 навук. работ.
Тв.: Этннческнй состав населення Верхнего Понеманья по археологнческнм данным второй половнны I тыс. н. э.//Нсследовання по археологнн СССР. Л., 1961; Древноств Белорусского Понеманья. М.; Л., 1962; Об этннческом составе населення древнего Новогрудка //Acta Baltico-Slavica. 1969. № 6; К нсторнн культурных связей древнерусскнх городов Понеманья с Кневской землей//Культура средневековой Русв. Л., 1974; Детннец н окольный город древнерусского Новогрудка в свете археологнческнх работ 1956—1977 гг //Сов. археологня. 1980. № 4; Древняй Новогрудок: Посад — окольный город. Л., 1981; Древнне города Белорусского Понеманья. Мн., 1982.
, Т. М. Каробушкіна.
ГУСКІ, курганны могільнік каля в. Гускі Мядзельскага р-на. За 500 м на ПдЗ ад вёскі, на ўскраіне лесу. Мясц. назва Горкі. Захавалася 20 круглых (дыям. да 10 м, выш. да 1,2 м) і авальных (даўж. да 15 м, шыр. 7—8 м, выш. да 1,5 м) насыпаў. Многія значна пашкоджаны. Паводле звестак мясц. жыхароў, раней курганоў было значна болып. У 1895 Ф. В. Пакроўскі раскапаў 3 круглыя курганы, абкладзеныя камянямі. Пахавальны абрад — трупаспаленне на грунце (у 2 курганах па адным пахаванні, у адным — 2). Знойдзены 2 жал. сярпы, наканечнік кап’я, 3 бронзавыя спіральныя пярсцёнкі, некалькі зліткаў бронзы. Могільнік належаў балцкім плямёнам. Датуецца 5—8 ст.
Літ.: 914. Я. Г. Звяруга.
ГУТА, стаянкі каля в. Гута Бярэзінскага р-на.
Стаянка-1 грэнскай культуры. За 1 км на ПнЗ ад вёскі, на першай надпоймавай тэрасе правага берага р. Бярэзіна. Пл. 1500 м2. Выявіў і даследаваў у 1982 У. П. Ксяндзоў.
Культурны пласт 0,1 м, разворваецца. Сабраны крамянёвыя пласціны і адшчэпы з рэтушшу і без яе, нуклеусы, ланцэтападобныя вастрыі, бакавыя разцы, канцавыя скрабкі з адшчэпаў, скоблі. Датуецца 8—7-м тысячагоддзямі да н. э.
С т а я н к а-2 эпохі неаліту і ранняга жалезнага веку. За 0,3—0,4 км на 3 ад вёскі, на першай надпоймавай тэрасе правага берага Бярэзіны. Пл. 1000 м2. Выявіў і даследаваў у 1982 Ксяндзоў. Культурны пласт 0,15 м, разворваецца. Сабраны неалітычныя скрабкі з крэйдавага крэменю, нуклеусы, пласціны, адшчэпы. Знаходкі фрагментаў гладкасценнай ляпной керамікі з дамешкамі жарствы ў гліне адносяцца да жал. веку.
Літ.: 626 У. П. Ксяндзоў.
ГУТА, курганны могільнік радзімічаў каля в. Гута Рагачоўскага р-на. За 1 км на У ад вёскі, на беразе старыцы р. Сож. 14 курганоў (было 33) выш. 0,8—1,2 м, дыям. 6—8 м. Даследавалі ў канцы 19 ст. М. М. Філонаў, у 1910 Е. Р. Раманаў, у 1962 Г. Ф. Салаўёва, у 1976 абследаваў A. Р. Мітрафанаў. Пахавальныя абрады — трупаспаленне за межамі курганоў або трупапалажэнне на гарызонце (жаночыя — галавой за 3, мужчынскія — на 3 і У).
Знойдзены перапаленыя косці чалавека, каня, бронзавыя зліткі, рэшткі вудзільнаў, пахаванне воіна, 7-прамянёвыя скроневыя кольцы, вітая грыўня, пацеркі, падвескі, жал. нажы, бранза леты, шыферныя прасліцы, кердміха.
Датуецца 10—11 ст.
Літ.-. 689, 981, 1115.
ГЎТЭН ЧАПСКІ Эмерык, гл. Чапскі Эмерык.
ДАБРЫНЁВА, стаянкі эпох неаліту і мезаліту каля в. Дабрынёва Івацэвіцкага р на.
Стаянка-1. За 0,5 км на ПдЗ ад вёскі, на правабярэжнай тэрасе р. Грыўда, якая пераходзіць ва ўзгорыстае плато. Выявіў і абследаваў у 1963—64 В. Р. Супрун, даследаваў у 1967 М. М. Чарняўскі. Выцягнута ўздоўж берага на 1 км, шыр. да 200 м. На непашкоджаных участках захаваўся культурны пласт да 0,4 м.
Знойдзены розначасовы матэрыял: мезаліту — тронкавыя лістападобныя наканечнікі стрэл, ланцэтападобныя вастрыі, канцавыя скрабкі, разнастайныя разцы, трапецыі, аднаі двухпляцовачныя нуклеусы і інш.; ранняга неаліту — крамянёвыя вырабы і фрагменты архаічнай грабеньчатай керамікі; значна менш знаходак позняга неаліту і бронзавага веку, сярод якіх трохвугольныя наканечнікі стрэл і серыі крамянёвых сякер. На стаянцы паслядоўна жыло
насельніцтва свідэрскай, яніславіцкай, нёманскай і шнуравой керамікі культур.
С т а я н к а-2. Насупраць зах. ускраіны вёскі, на канцы валападобнага пясчанага павышэння, выцягнутага ўздоўж краю правабярэжнай тэрасы р. Грыўда. Выявіў у 1985 М. М. Чарняўскі. Пл. 0,2x0,6 км. Культурны пласт да 0,3 м.
Знойдзены прылады працы, сфармаваныя пераважна на пласцінках, у т. л. высокія канцавыя скрабкі мезалітычнага часу. М. М. Чарняўскі.
ДАБРЫНЬ, курганны могільнік крывічоў. За 500 м ад в. Дабрынь Дубровенскага р-на, каля дарогі ў в. Азяры. 3 падоўжаныя курганы даўж. каля 15 м. Адзін курган раскапаў у 1928 I. А. Сербаў. У ніжняй частцы насыпу выяўлены кальцыніраваныя косці і кавалкі глінянага посуду. Датуецца 2-й пал. 1-га тысячагоддзя.
ДАБУЖА, гарадзішча зарубінецкай культуры каля в. Дабужа Быхаўскага р-на. За 6 км на Пд ад вёскі, каля ўпадзення р. Хацішча ў воз. Ух лясць. Размешчана на ўзгорку выш. 20 м, абкружаным з усіх бакоў ба лотам. Памер 65x80 м, па краі ўмацавана кальцавым валам выш. 5— 7 м. На адлегласці 10—20 м ад вала прасочаны дадатковы падковапа* добны вал выш. каля 4 м, шыр. 15— 20 м. Рэшткі 3-га вала праглядаюцца на зах. краі пляцоўкі. Выявіў у 1924 А. Рынейскі, даследавалі ў 1926—27 I. А. Сербаў, у 1966 Л. Д. Побаль. Культурны пласт у шурфах 0,3 м. Знойдзена грубаляпная кераміка, частка якой штрыхаваная.
КНІГІ ОНЛАЙН
