Архітэктура Беларусі
У 4 т. Т. 3, кн. 2.
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 549с.
Мінск 2007
Наватарства ў архітэктуры Ч. Ма-кінтош увасобіў у будынку мастац-кай школы ў Глазга (1907-1909 гг.). Гэта наватарскае па форме, пласты-цы і аб’ёму збудаванне, маналітнае ў цэльнасці і нечаканае ў пластыч-насці.
Разумение эстэтычных варта-сцей металу і шкла ў Францыі ў канцы XIX ст. арыентавалася не на фі-зічныя іх уласцівасці, а на пластыч-ныя. Чыгун прыгодны для ліцця, сталь - для кавальскай апрацоўкі. Формы галоўнага ўваходу Сусвет-най выстаўкі ў Парыжы 1878 г. на-гадваюць прыродныя. Павільён пра-мысловасці на Сусветнай выстаўцы 1889 г. - гэта раслінныя дугі і аркі з металу. Архітэктура мадэрна ў Францыі не пераадолела дэкараты-візм, які пышна аздабляў акадэміч-ныя формы і інжынерныя канструк-
14. Уваход у станцыю метро. Архітэктар Г. Гімар. 1900 г. Парыж
31
Увоазіны
цыі. Ар-Нуво (новае мастацтва) у кан-цы XIX ст. у Францыі ярка праяў-лялася ў станковых і прыкладных відах (Фларэаль). У архітэктуры -найбольш выразна ў творчасці Гектара Гімара (1867-1942). Яго павіль-
ёны метрапалітэна па маштабу і пла-стыцы арганічны ў сваёй дэкаратыў-насці. У зале Юмбэр дэ Раман архітэктар спалучыў стылістычныя матывы з канструкцыйнай схемай (1902 г.). Распаўсюджванне бетона
32
Ад архітэктуры выбару да новай архітэктуры
16. Прамысловы будынак выставы «Вэркбунд». Архітэктар В. Гропіус. Кёльн
рабіла дэкаратыўную пластыку ма-дэрна бессэнсоўнай. Творчасць Г. Гі-мара амаль не знайшла паслядоўні-каў.
У Германіі працэсы фарміраван-ня новага стылю ў канцы XIX ст. ішлі больш інтэнсіўна. Не апошнюю ролю адыгрывалі настроі пасля аб’-яднання краіны. Эклектызм успры-маўся як тоеснасць феадальнай мі-нуўшчыны, а творы індустрыі і ма-савыя вырабы машын адвяргаліся як не вартыя мастацкай ацэнкі. Як і ў Францыі, у Белый новы стыль Германіі («югендстыль») нарадзіўся ў дэкаратыўна-прыкладным мастац-тве і мастацтве станковым (жыва-піс, скульптура). Тэарэтыкам «югенд-стылю» з’явіўся бельгійскі мастак Анры ван дэ Вэльдэ (1863-1957).
Нямецкія мастакі-дэкаратары ўлічвалі вопыт англічаніна У. Крэйна і асабліва буйнейшага аўстрый-скага тэарэтыка мадэрна Отта Вагнера. Аднак новым стала наватар-ская тэорыя выразнасці лініі. Лінія разглядалася не толькі і не столькі як элемент дэкору, а як формаўтва-раючая аснова. Яна здольна ўвасо-біць пачуццё, выявіць антаганістыч-
ныя формы падсвядомага. Такая лі-нія вызначала характар канструк-цыі (яе выразнасць і напружанне) і пластычную будову формы.
Тэатр на выставе «Вэркбунд» у Кёльне (арх. А. ван дэ Вэльдэ, 1914 г.) - яркі прыклад увасаблен-ня тэарэтычнай канцэпцыі дойліда, наватарства формаўтварэння, кам-пазіцыі, аб’ёмаў. Гэта архітэктура адзінага штрыха, зразумелага з розных ракурсаў. Створаная А. ван дэ Вэльдэ мастацкая школа ў Веймары стала аплотам барацьбы з традыцыя-налізмам у мастацтве. Культурнай грамадскасцю Германіі з энтузіаз-мам успрымалася ідэя абнаўлення мастацтваў. Прычым гэта абнаўлен-не павінна было адбыцца над эгідай архітэктуры. Новае мастацтва павін-на было ўвасабляць ідэі мэтазгод-насці і выразнасці. Архітэктары Ёхан Ольбрых і Пітэр Беранс, вы-конваючы праект ансамбля архі-тэктурнай выставы ў Дармштаце (1901 г.), па сутнасці стварылі экспе-рыментальны горад з грамадскімі і жылымі будынкамі, цалкам нетра-дыцыйнымі, але камфортнымі і вы-разнымі.
33
Уводзіны
Гарадок мастакоў месціўся на тэ-расах узвышша. Дамы чаргаваліся з садамі. На вяршыні знаходзіўся выставачны комплекс (арх. Ё. Ольб-рых) з арыгінальнай вежай «вясел-ля». У наватарскай архітэктуры Ё. Ольбрыха, якая адвяргала трады-цыі, заўважальны рысы готыкі (вежа, шатры, арачныя лоджыі).
Наватарская творчасць П. Бе-ранса ў прамысловай архітэктуры таксама не пазбаўлена традыцый-най манументальнасці. «Змрочны германскі геній» выразіўся ў буйных формах, аднастайным рытме. Разам з тым, будучы выдатным на-стаўнікам, архітэктар натхняў вуч-няў на пошук новых рашэнняў. Яго вучнямі былі Вальтэр Гропіус і Людз-віг Міс ван дэр Роэ (1886-1969), які працаваў у майстэрні П. Беранса тры гады. Яго раннія творы не пазбаўле-ны ўплыву стылёвых рыс класічных пабудоў Шынкеля.
3 канца 80-х гадоў XIX ст. у Гер-маніі пашыраецца будаўніцтва з жа-
лезабетону. Наватарскія формы ма-дэрна лёгка рэалізуюцца ў новым матэрыяле. Арачныя пралёты, прас-ценкі і вітрыны - эмацыянальныя па форме, фактура бетону - абыякавая да дробнай пластыкі і арнаменталь-насці. Праўдзівасць новага матэрыя-лу раскрывалася праз здольнасць удала перадаваць напружанне, на-прамкі і лініі размеркавання сіл. Зала стагоддзяў у Брэслау (арх. М. Берт, 1910-1912 гг.) мабыць пер-шае ў еўрапейскай архітэктуры збу-даванне, дзе тэктоніка бетону пра-явілася вобразна і выразна. Праўда, у ідэальным малюнку плана і лініях арак згадваюцца рысы традыцый архітэктуры, аднак і стыль, і тэк-тоніка, і маштаб (дыяметр купала 65 м нарэшце пераўзышоў купал Пантэона) сведчылі пра нараджэн-не новай архітэктуры.
«Югендстыль» Германіі ў мно-гіх рысах і тэндэнцыях знітаваны з аўстрыйскім мадэрнам. Заснаваль-нікам новага стылю ў імперыі Габс-
17. Даходны дом. Архітэктар
О. Вагнер.
1899 г. Вена
34
Ад архітэктуры выбару да новай архітэктуры
бургаў лічыцца Отта Вагнер (1841-1918). Вучань Э. ван дэр Июля і А. 3. фон Зікардсбурга, Вагнер доўгі час шукаў новыя сродкі выразнасці ў стылізатарстве і традыцыйных прыёмах формаўтварэння. Дарэчы, гэта паклала адбітак і на яго пазней-шыя творы. Ад эклектызму да ма-дэрна О. Вагнер ішоў праз функ-цыяналізм на класічнай тэктаніч-най аснове (станцыя гарадской чыгункі ў Вене, 1894-1897 гг.; пашто-ва-тэлеграфныя касы ў Вене, 1906 г.).
У 1894 г. стаўшы кіраўніком Венскай мастацкай акадэміі, О. Вагнер піша праграмную кнігу «Су-часная архітэктура». У ёй абвяшча-юцца асноватворнымі ў архітэкту-ры функцыянальныя задачы, пры-значэнне збудавання. Практыцызм -аснова прыгажосці. Работа над канструкцыяй павінна весціся ад-паведна навейшым патрэбам і тэх-налогіям. Навізна апошніх заклю-чаецца ў вызначэнні і навізне срод-каў выразнасці. Стыль па О. Вагнеру разумеўся як вытворная сучасных патрэб, матэрыялаў, кан-струкцый.
Аднак паслядоўна трымацца аб-вешчанай канцэпцыі ва ўмовах кан-серватыўнай культуры было скла-дана. Збудаванні венскай гарадской чыгункі О. Вагнера не адназначны. У адных відавочны ордэрны малю-нак, у другіх, яўна мадэрнісцкіх, -барочныя дэталі і лініі ў бетоне, жа-лезе, шкле. Барочна-класічная та-нальнасць бачна ў сродках архі-тэктурнай выразнасці даходных дамоў О. Вагнера - высокія цокалі, карнізы, калоны, лоджыі. I толькі ў новых дэкаратыўных дэталях пры-сутнічае «новы» стыль.
18. Маёлікавы дом (фрагмент). Архітэктар О. Вагнер. Вена
Царква псіхіятрычнай клінікі ў Вене (1907 г.), нягледзячы на новыя матэрыялы, нагадвае творы Ф. фон Эрлаха XVIII ст. У канцы сваёй творчай дзейнасці О. Вагнер імкнуўся пазбегнуць дэкаратывізму, аднак яго праекты, спрошчаныя і супярэчлівыя, у большасці не былі здзейснены.
У канцы XIX ст. у Вене, як і ў Германіі, ствараецца асацыяцыя мастакоў новага накірунку. Засна-вальнікамі становяцца вучні О. Вагнера Ё. Ольбрых і Ё. Гофман. Дзей-насць новага саюзу - Венскага сэ-цэсіёна, пачалася, як звычайна, з выстаў і эксперыментаў у мастац-тве графікі. Аднак у адрозненне ад сваіх папярэднікаў, французскага Фларэаля і бельгійскага Ар-Нуво,
35
Уводзіны
19. Станцыя гарадской чыгункі. Архітэктар О. Вагнер. 1897 г. Вена
венскія дэкаратары пайшлі іншым шляхам. Асновай іх арнаментаў сталі абстрактныя кампазіцыі на аснове прасцейшых геаметрычных фігур: лініі трохвугольніка, квадрата, круга. Хутка формы квадрата і круга робяцца папулярнымі ў вы-рашэнні інтэр’ераў і ўзораў мэблі. Інтэр’еры Ё. Гофмана кантрастна ад-розніваліся ад інтэр’ераў А. ван дэ Вэльдэ адсутнасцю крывалінейных форм, раслінных матываў.
Будынак Венскага сэцэсіёна Ё. Ольбрыха (1898-1899 гг.), свое-асаблівы клуб творчага саюза, ілю-струе супярэчлівасць архітэктуры мадэрна менавіта ў стылёвай вызна-чанасці. Уваходныя пілоны (накш-талт старажытнаегіпецкіх), шырокі фрыз, шкляны купал, аздоблены расліннай кампазіцыяй пазалоча-нага металу, карніз, з-пад якога вы-глядаюць фігуры змей, - усё тут сведчыць пра тое, як складана ўва-собіць свабоду ад мінулага, пазна-чаную ў надпісе на фрызе: «Die Zeit -ihre Kunst, die Kunst - ihre Freicheit»
(Эпосе - яе мастацтва, мастацтву -яго свабоду).
Больш паслядоўна новы стыль праявіўся ў аздабленні прадметаў побыту, вырабах венскай мастацкай майстэрні Ё. Гофмана. Архітэктура майстроў Венскага сэцэсіёна была далікатнай, а яе графічнасць рабіла формы пазбаўленымі матэрыяль-насці, відарыснымі. Ідэі О. Вагнера аб вызначальнай ролі новых кан-струкцый, сучасных горадабудаўні-чых патрэб не знайшлі развіцця.
Ідэі Венскага сэцэсіёна, зразуме-лыя для вучняў О. Вагнера і перада-вой мастацкай інтэлігенцыі Вены, не знайшлі шырокага распаўсюдж-вання ў імперыі. Модную ролю адыгрывалі традыцыі нацыяналь-ных правінцый. Тут па-ранейшаму велічнасць архітэктуры бачылася ў стылізацыі гатычных форм.
Мадэрн у Бельгіі ў канцы XIX ст. фарміраваўся на фоне барацьбы эк-лектычных плыняў, накіраваных суп-раць класіцызму за адраджэнне фламандскіх (рэнесансных) трады-
36
Ад архітэктуры выбару да новай архітэктуры
цый. Некаторыя дойліды спрабавалі новыя металічныя канструкцыі пры-стасаваць да гатычных форм.
Вучань аднаго з нямногіх прын-цыповых прыхільнікаў класіцызму А. Бала архітэктар Віктор Орта (1861-1947) пайшоў шляхам супрацьлег-лым, палічыў, што ў сучасных умо-вах можна знайсці і нешта лепшае, чым класіцызм. Нарэшце, у пошуку рашэння фасада універсальнага ма-газіна «Інавацыён» (1900 г.) В. Орце ўдалося знайсці новую архітэктур-ную канцэпцыю, якая адлюстроў-вала тэхнічныя і тэхналагічныя вар-тасці канструкцый з металу, бетону і шкла. Хутка архітэктар стварае новы тып універсальнага будынка, што спалучыў гандлёвыя, жылыя, клубныя і відовішчныя памяшкан-ні. «Народны дом» (1896-1899 гг.) В. Орты на дзесяцігоддзі апярэдзіў ідэю грамадска-культурных цэнт-раў. Зальныя памяшканні былі вы-кананы з прасторавых металічных канструкцый. Формы кансоляў, кранштэйнаў і арачных дуг адпавя-далі эпюрам размеркавання напру-жанняў у канструкцыях. Упершы-ню за стагоддзе была створана аб’ёмна-прасторавая кампазіцыя, якая цалкам адпавядала функцыя-нальнаму прызначэнню. Творчыя знаходкі В. Орты атрымаюць развіц-цё не толькі ў Еўропе, a і за акіянам, у архітэктараў чыкагскай школы.
КНІГІ ОНЛАЙН
