Архітэктура Беларусі
У 4 т. Т. 3, кн. 2.
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 549с.
Мінск 2007
Шэрагам дамоў у «новым стылі» ў пачатку XX ст. забудоўваецца цэнтральная вуліца Магілёва. Срод-камі цаглянай муроўкі выкананы двухпавярховы даходны дом па вул. Ленінскай, 40. Мадэрнісцкую афарбоўку будынку надаюць элементы ляпнога дэкору: характэрныя фігурныя картушы з жаночымі маскам! над шырокімі пілястрамі ў прас-ценках арачных вокнаў, падаконныя арнаментальныя плакеткі, круглыя разеткі са звісаючымі трыма лента-мі, буйнаруставаныя архівольты вок-наў другога паверха з замковым ка-менем у выглядзе маскарона.
Сродкамі арнаментальна-дэка-ратыўнай ляпніны ў стылі мадэрн быў аформлены вулічны фасад трохпавярховага будынка гасціні-цы «Адэса» ў Мінску; ёй густа былі пакрыты прасценачныя пілястры, ліштвы лучковых вокнаў, стыльны
429
Палайава-сядзібная і жыллёвая архітэктура
214. Дамы ў Мінску (вул. Кірава, 11 і вул. Кірава, 5)
малюнак мелі і каваныя балконныя краты. Насупраць, плоскасныя фасады гасцініцы «Еўропа» (узноўле-на на рагу пл. Свабоды і вул. Леніна) былі амаль пазбаўлены краповак і ляпнога дэкору, акрамя гірлянд над парабалічным акном-балконам чац-вёртага паверха і каваных балконных кратаў мудрагелістага малюнка. Характэрна і завяршэнне вуглавой скругленай часткі пяціпавярховага будынка своеасаблівым какошні-кам з авальнай люкарнай. Гасцініца
была пабудавана ў 1906-1908 гг. на месцы папярэдняй мяжы XVIII-XIX стст., якая належыла сям’е Поляк [147]. У гэтым жа архітэктурна-стылявым рэчышчы была ўзведзена гасцініца Гарні.
Мадэрніская афарбоўка будынка гасцініцы «Парыж» у Мінску (зна-ходзілася на рагу сучасных вул. Энгельса і пр. Скарыны) была дасягну-та толькі сродкамі лапідарнай дэка-ратыўнай ляпніны на плоскасных фасадах - звісаючыя гірлянды, пра-нізаныя шпількай тры кальца, круглый надваконныя разеткі. Першы наверх трохпавярховага будынка тра-дыцыйна ўцяжараны рустоўкай, расч-лянёны вялізнымі аконнымі праё-мамі ў ляпных мадэрновых ліштвах.
Больш лапідарна стыль мадэрн увасабляецца ў радавым гарадскім жылым будаўніцтве. Палітра архі-тэктурных сродкаў скарачаецца, у асноўным пануе плоскасць вулічна-га фасада. Для надання будынку рэкламнай экстравагантнасці архі-тэктар аперыруе арыгінальнай аб-малёўкай і афармленнем праёмаў (разнастайных ад паверха да паверха), дробнай дэкаратыўнай пласты-кай, неглыбокімі рызалітамі, часам эркерамі разнастайнай формы, балконам! з ажурнымі металічнымі кратамі, «парасонамі-навісямі» над парадным! пад’ездамі і інш. Такія дамы захаваліся ў Ашмянах, Полац-ку, Гарадку (вул. Савецкая 19, 22, 29), Мінску (вул. Мяснікова, 76; Кі-рава, 11 і 5, К. Маркса, 5, Савецкая, 14), Гродне (вул. Ажэшкі, 15; Чапаева, 4; Друкарскі зав., 15а), Таліне (арх. К. Бурман, 1912-1913 гг.).
Калі ў рускай архітэктурнай культуры стыль мадэрн храналагічна
430
Літаратура
215. Жылы дом у Слоніме (вул. Пушкіна, 8)
абмяжоўваецца 1890-1915 гг., то ў Беларусі яго рудыменты назіраюцца амаль да канца 1930-х гг., але ўжо пад моцным уплывам «рэвалюцый-нага» функцыяналізму (паніроўка «знутры вонкі»), Менавіта ў 1930 г. збудаваны жылы дом у Слоніме (вул. Пушкіна, 8). У сувязі с вуглавым становішчам на перакрыжаванні вуліц дом атрымаў двухфранталь-нае вырашэнне і характэрныя мадэр-нісцкія рысы. Тры куткі дома вылу-чаны неглыбокімі рызалітамі, якія завершаны фігурна-цякучымі аты-камі. У пластычным дэкоры выкары-станы матывы шашачна-клетчатага арнамента, які пакрывае верхнія плоскасці сцен. Падобныя «шахмат-ныя клеткі» былі характэрны для твор-
часці венскага мадэрніста Ю. Хофмана, які за прыхільнасць да геамет-рычных форм атрымаў мянушку «дашчаты», «квадратны Хофман». У кампазіцыі галоўнага фасада пануе вуглавы мансардавы рызаліт, завершаны пластычным па малюнку аты-кам з пінаклямі. Яго плоскасць рас-шыта буйным рустам, які вылучаецца на фоне гарызантальнай расшыўкі бакавых сцен. Уваходныя дзверы расшыты філёнгамі пластычнага крывалінейнага малюнка, размешча-ны пад ажурнай шкляной навіссю-каўпаком («парасонам»). Такім чы-нам, у архітэктуры будынка рэалі-заваліся два тыпа мадэрністскага дэкору: пластычна-канструкцыйны і графічна-лінейны арнаментальны [148].
Аітаратура
1. Султанов Н. Возрождение русского искусства // Зодчий. 1881. № 2. С. И.
2. Idzkowski A. Plany budowli obejmujace razmaite rodzaje domow, mieszkan wiejskich ro-znej wielkosci, kosciolow, gmachow publicznych... itp. Warszawa, 1843. Pl. XV, LXXVIII.
3. Карпович Вл. Карпатский стиль // Архитектурный музей. 1902. Вып. IV. С. 35.
4. Асеев Ю. С. Стили в архитектуре Украины. Киев, 1989. С. 76.
5. Борисова Е. А. Архитектура и город // Русская художественная культура второй половины XIX в. М., 1988. С. 274.
6. Всеобщая история архитектуры. М., 1972. Т. 10. С. 251.
7. Jaroszewski Т. S. О siedzibach neogotyckich w Polsce. Warszawa, 1981. S. 118-119.
8. Бенуа А. Царское село при Елизавете. СПб.. 1910. С. 220.
9. Орловский Е. Ф. Очерк истории города Гродно. Гродно, 1893.
431
Палайава-сяАзібная і жыллёвая архітэктура
10. Jaroszewski Т. S. О siedzibach neogotyckich w Polsce. Warszawa, 1981.
11. Rocznik ziem wschodnich i kalendarz na rok 1937. Warszawa, 1936. S. 151; Lorentz St. Wycieczki po wojwodstwie Wilenskiem. Wilno, 1932. S. 66-67; Morelowski M. Zarysy syntety-czne sztuki wilenskiej od gotyku do neoklasycyzmu. Wilno, 1938-1939. S. 268.
12. Loza St. Architekci i budowniczowie w Polsce. Warszawa, 1954. S. 133.
13. Тамсама; Jaroszewski T. S. О siedzibach neogotyckich w Polsce. Warszawa, 1981. S. 220-222.
14. Loza St. Architekci i budowniczowie w Polsce. Warszawa, 1954. S. 379; Marczak M. Przewodnik po Polesiu. Brzesc nad Bugiem, 1935. S. 116.
15. Живописная Россия. СПб., 1882. T. 3. С. 362.
16. Loza St. Architekci i budowniczowie w Polsce. Warszawa, 1954. S. 102-103.
17. НГАБ, ф. 96, воп. 1, сир. 575, арк. 1.
18. Jaroszwewski T. S. О siedzibach neogotyckich w Polsce. Warszawa, 1981. S. 182.
19. Katalog rysunkow architektonicznych ze zbiorow muzeum Narodowego w Krakowie. Warszawa, 1975. Seria A. T. X. S. 36.
20. Грыбкоўскі В. П., Гапоненко В. А., Кісялёў У. М. Прафесар электраграфіі і магнетизму. Мінск, 1988. С. 8-11.
21. Федорук А. Т. Садово-парковое искусство Белоруссии. Минск, 1989. С. 231.
22. Wiesz i dwor. Warszawa, 1913. Zesz. X. S. 5-7.
23. Валаханович А. И., Кулагин A. H. Дзержинщина: прошлое и настоящее. Минск, 1986. С. 175-184.
24. Jaroszewski Г. S. О siedzibach neogotyckich w Polsce. Warszawa, 1981. S. 154-155.
25. Aftanazy R. Materialy do dziejow rezydencji. Warszawa, 1986. T. la. S. 219.
26. Urbanski A. Memento kresowe. Warszawa, 1929. S. 97.
27. Baworowski W. Pamietnik о ks. K. Radziwille. Wilno. 1864. S. 67.
28. Urbanski A. Memento kresowe. Warszawa, 1929.
29. Aftanazy R. Materialy do dziejow rezydencji. Warszawa, 1986. T. la. S. 88.
30. Vasiliak E. Nad hrady a zamki. Praha, 1970. N 7.
31. Подлипский A. M. Здравнёво: здесь жил И. Е. Репин. Минск, 1990. С. 16.
32. Где жил Репин // Правда. 1978. 30 марта.
33. Подлипский А. М. Здравнёво: здесь жил И. Е. Репин. Минск, 1990. С. 15.
34. Jaroszewski Г. S. О siedzibach neogotyckich w Polsce. Warszawa, 1981. S. 251.
35. Kalendarz ziem wschodnich na rok 1936. S. 228.
36. НГАБ у г. Гродна, ф. 96, воп. 1, спр. 1267.
37. Прыватны архіў Рамана Афтаназі. Вроцлаў, Польшча.
38. Katalog rysunkow architektonicznych ze zbiorow muzeum Narodowego w Krakowie. Warszawa, 1975. Seria A. T. X. S. 193.
39. Przewodnik po Nowogrodczyznie. Baranowicze, 1938. S. 29-32.
40. Сочинения и письма П. Я. Чаадаева. М., 1914. Т. II. С. 21.
41. НГАБ у г. Гродна, ф. 8, воп. 2, спр. 294, арк. 9.
42. Katalog rysunkow architektonicznych Henryka i Leandra Marconich w archiwym glownym akt dawnych w Warszawie. Warszawa, 1977. Seria A. T. XI. Kat. 229-232; БДАКФД, 0-99006.
43. Jaroszewski T. S. О siedzibach neogotyckich w Polsce. Warszawa, 1981. S. 72.
44. Описание церквей и приходов Минской епархии. Новогрудский уезд. Минск, 1879. С. 149-150.
45. НГАБ у г. Гродна, ф. 1, воп. 2, спр. 701, арк. 1-42.
46. Loza St. Architekci i budowniczowie w Polsce. Warszawa, 1954. S. 269.
47. Буров А. Об архитектуре. M., 1960. С. 123.
48. НГАБ у г. Гродна, ф. 96, воп. 1, спр. 820, арк. 77.
49. Тамсама, арк. 1.
432
Літаратура
50. Marczak М. Przewodnik ро Polesiu. Brzesc nad Bugiem, 1935.
51. НГАБ у г. Гродна, ф. 97, воп. 1, спр. 154, арк. 13 адв.
52. Тамсама, арк. 21.
53. Тамсама, арк. 22.
54. Aftanazy R. Materialy do dziejow rezydencji. Warszawa, 1986. T. la. S. 93.
55. Zyskar J. Nasze koscioly. Archidjecezja Mohilowska. Warszawa, 1913. S. 415.
56. ZyskarJ. Nasze koscioly. Djecezja Minska. T. 1. Warszawa; Petersburg, 1912. S. 194.
57. Минские епархиальные ведомости. 1886. № 5. С. 148
58. Наш край. 1927. № 3(18). С. 30-31.
59. Сочинения и письма П. Я. Чаадаева. М., 1914. Т. II. С. 22.
60. Де-Пуле М. Станислав Август Понятовский в Гродно и Литве в 1794-1797 годах. СПб., 1871. С. 87.
61. НГАБ у г. Гродна, ф. 97, воп. 2, спр. 25.
62. Slownik Geograficzny Krolestwa Polskiego... Warszawa. 1881. T. 2. S. 831.
63. Бобровский П. Материалы для географии и статистики России (Гродненская губ.). СПб., 1863. Ч. II. С. 796; НГАБ у г. Гродна, ф. 96, воп. 1, спр. 1232.
64. БДГА, ф. 96, воп. 1, спр. 1156.
65. Тамсама; Zrodla mocy. 1929. Zesz. 5. S. 109.
66. Slownik geograficzny Krolestwa Polskiego... Warszawa, 1880. T. 1.
67. БДГА, ф. 1, воп. 18, спр. 1116, арк. 4.
68. Broniewski Т. Historia architektury dla wszystkoch. T. 4.: Architektura ostatnich dwoch stuleci. Wroclaw, 1967. S. 134.
69. Ostrowska-Keblowska Z. Architektura palacowa drugiej polowy 18 wieku w Wielko-polsce. Poznan, 1969. S. 123.
70. Vasiliak E. Nad hrady a zamki. Praha, 1970. N 5, 7, 9, 29, 34, 45, 59, 93.
71. Maliszewski Ed. Przewodnik po gubernii Minskiej. Warszawa, 1919. S. 29.
72. Всеобщая история архитектуры. M., 1972. Т. 10. С. 225.
73. Noakowski 5. Jan Heurich jako architect-artysta // Pisma. Warszawa, 1957. S. 125.
74. Тамсама.
75. Tygodnik Ilustrowany. T. 1. 1859. S. 101.
76. Broniewski T. Architektura ostatnich dwoch stuleci. Wroclaw; Warszawa; Krakow, 1967. S. 167,170-171.
77. Milobedzki A. Zarys dziejow architektury w Polsce. Wyd. 1. Warszawa, 1963. S. 236.
КНІГІ ОНЛАЙН
