Асновы медыцынскіх ведаў і аховы здароўя дзяцей
Выдавец: Вышэйшая школа
Памер: 421с.
Мінск 1996
Даныя аб месцы жыхарства выкарыстоўваюцца для выключэння
магчымых захворванняў, якія валодаюць прыроднай ачаговасцю і ўласцівыя для пэўнай мясцовасці.
Удакладненне прафесіі хворага дапамагае дыягнаставаць захворванні, уласцівыя для пэўных груп людзей, праца якіх звязана з прафесійнай шкоднасцю.
Пасля высвятлення агульных даных распытванне працягваюць па наступным плане: выслухваюць скаргі хворага, высвятляюць анамнез хваробы і жыцця, даныя аб спадчыннасці, перанесеных захворваннях і шкодных звычках.
Скаргі хворага на здароўе спачатку трэба выслухаць, а потым удакладніць адказамі хворага на пытанні ўрача. Па атрыманых адказах урач можа меркаваць аб наяўнасці ў хворага пэўнага захворвання. Аднак для поўнага ўяўлення аб стане хворага трэба задаць яму шэраг пытанняў адносна іншых органаў і сістэм арганізма, аб якіх хворы ў сваіх скаргах не прыгадаў.
Анамнез хваробы — гэта агульныя даныя аб развіцці хваробы, атрыманыя пры распытванні хворага. Каб сабраць анамнез хваробы, неабходна высветліць наступныя пытанні: 1) калі і як пачалося захворванне і якія былі першыя яго сімптомы; 2) як і ў якой паслядоўнасці праявіліся прыметы хваробы, паступова ці раптоўна, ці былі перыяды паляпшэння стану хворага.
Анамнез жыцця — гэта агульныя даныя аб жыцці хворага, перанесеных хваробах, умовах працы і побыту, прафесійных шкоднасцях, захворваннях сярод членаў сям’і, шкодных звычках (схільнасць да курэння, алкаголю, наркотыкаў). Пачынаюць збіраць анамнез жыцця азнаямленнем з біяграфічнымі данымі, спадчыннасцю, перанесенымі хваробамі, а затым высвятляюць усе іншыя пытанні.
Аб’ектыўныя метады абследавання хворых можна падзяліць на 4 групы:
1) асноўныя метады, якія ўключаюць знешні агляд хворага, прашчупванне, выстукванне і выслухванне;
2) дапаможныя метады, якія прадугледжваюць вымярэнне тэмпературы цела, росту, масы, акружнасці грудзей, сутачнай колькасці мачы, макроты;
3) лабараторныя метады, якія ўключаюць даследаванне крыві, мачы, страўнікавага соку, макроты і г. д.;
4) інструментальныя метады, да якіх належаць вымярэнне артэрыяльнага ціску, рэнтгенаскапія, рэнтгенаграфія, тамаграфія, электракардыяграфія, ларынгаскапія, гастраскапія, цыстаскапія, рэктараманаскапія і інш.
Знешні агляд дазваляе высветліць, хадзячы хворы ці ляжачы, і назначыць яму пэўны рэжым руху і адпаведны догляд.
Калі хворы ляжачы, звяртаюць увагу на яго паставу ў ложку, якая можа быць актыўная, пасіўная і вымушаная.
Пасля гэтага аглядаюць постаць і хаду хворага. Постаць, ці асаблівасць трымання сваёй фігуры, і хада хворага дапамагаюць скласці меркаванне аб наяўнасці таго ці іншага захворвання. Так званая «гордая» постаць з жыватом, выстаўленым уперад, і верхняй часткай тулава, адхіленай назад, характэрная для хворых з вадзянкай жывата. Аб добрым стане арганізма сведчыць прамая постаць, свабодная і хуткая хада. Няўпэўненая хада, хістанне з боку ў бок характэрныя для паражэнняў мазжачка, а таксама для стану алкагольнага ап’янення. «Качыная хада» характэрная для двухбаковых вывіхаў тазабедраных суставаў, калі тулава пры руху перавальваецца то ў адзін, то ў другі бок, і г. д.
Пры знешнім аглядзе хворага могуць выяўляцца рознай глыбіні расстройствы свядомасці. Зацямненне свядомасці характарызуецца правільнымі, але вельмі павольнымі адказамі на пытанні, раўнадушнымі адносінамі да свайго стану. Ступарозны стан — больш глыбокае расстройства свядомасці, пры якім хворы знаходзіцца нібы ў глыбокім сне, з якога яго цяжка вывесці. Пры гэтым ён неўсвядомлена адказвае на пытанні і адразу ўпадае ў ранейшы стан. Сапарозны стан вызначаецца адсутнасцю рэакцыі хворага на тое, што яго акружае. На пытанні ён не адказвае, але рэфлексы яшчэ захоўваюцца. Каматозны стан характарызуецца поўнай стратай свядомасці, адсутнасцю адчувальнасці і рэфлексаў, расслабленнем мышцаў.
Выраз твару звычайна адлюстроўвае стан хворага. Пакутніцкі выраз сведчыць аб наяўнасці боляў і цяжкага захворвання. Спакойны выраз твару паказвае на адсутнасць боляў і добры стан хворага. Ацёкі, што бываюць на твары раніцой у вобласці павек, часцей усяго сведчаць пра захворванне нырак. Сінюшнасць губ, кончыка носа і мочак вушэй з’яўляюцца прыметай цяжкай сардэчнай хваробы.
Пры цяжкіх захворваннях органаў брушной поласці твар набывае пакутніцкі выраз, скура пакрываецца халодным ліпкім потам, рысы твару завастраюцца, вочы западаюць. Такі выраз вядомы пад імем старажытнатрэчаскага урача як «твар Гіпакрата».
У хворых слупняком адбываецца адначасовае скарачэнне ўсіх мышцаў твару, рот расшыраецца, як пры ўсмешцы, а на лбе ўтвараюцца складкі, як пры смутку: узнікае так званая «сарданічная ўсмешка».
Пры захворваннях туберкулёзам на фоне бледнай скуры твару на шчаках відаць плямы румянцу, зрэнкі расшыраныя, склеры маюць блакітнявае адценне.
Своеасаблівы выраз твару ў хворых базедавай хваробай: вочны
яблык выпірае наперад, за плоскасць вочнай адтуліны, утвараецца экзафтальм (вірлавокасць), што надае твару гнеўны выгляд, або выраз «застылага жаху».
Пры паражэнні гіпофіза ўзнікае акрамегалія — павелічэнне ніжняй сківіцы, скул, падброўных дуг, носа, вушэй, кісцяў і стоп.
Птоз, ці апучшэнне верхняга павека, можа быць прыроджаны або набыты пасля перанесеных хвароб (батулізм, сіфіліс і інш.).
Ністагм, ці хістальныя рухі вочных яблык у гарызантальнай плоскасці, можа ўзнікаць пры захворваннях унутранага вуха, рассеяным склерозе і інш.
Рэакцыю зрэнкаў на святло вызначаюць, паставіўшы хворага супраць крыніцы святла. Затым яму прапаноўваюць закрыць вочы і прыкрыць іх далонямі. У цемры зрэнкі расшыраюцца. Пасля гэтага вочы хутка адкрываюць і назіраюць за зрэнкамі. У здаровага чалавека пад уплывам святла расшыраныя зрэнкі хутка звузяцца. Такую рэакцыю зрэнкаў называюць жывой.
Рэакцыя зрэнкаў на святло можа адсутнічаць пры паталагічных працэсах у галаўным мозгу, каматозным стане, атручваннях марфінам, атрапінам і іншымі ядамі. Зрэнкі могуць быць звужаныя пры захворваннях галаўнога мозга, урэмічнай коме, хранічным атручванні нікацінам. Расшырэнне зрэнкаў назіраецца пры каматозным стане (за выключэннем урэмічнай комы), атручванні атрапінам, пры моцным болю і інш. Зрэнкі могуць быць неаднолькавай велічыні пры паталагічных працэсах у галаўным мозгу.
Целасклад — гэта спалучэнне росту, формы цела, будовы шкілета, развіцця мускулатуры і ўкормленасці.
У межах фізіялагічнай нормы рост чалавека вагаецца ад 139 да 195 см. У працэсе развіцця арганізма рост рэгулюецца эндакрыннай сістэмай. Гігантызм, або рост звыш 195 см, бывае пры павышанай функцыі пярэдняй долі гіпофіза ў перыяд палавога сталення, a таксама пры страце або зніжэнні функцыі палавых залоз.
Карлікавы рост, або нанізм (ніжэй 135 см), бывае пры зніжэнні функцыі пярэдняй долі гіпофіза ў перыяд росту арганізма і характарызуецца недаразвіццём палавых органаў, захоўваннем прапорцый дзіцячага цела, адсутнасцю другасных палавых прымет. Рост вымяраюць растамерам Марціна, які ўяўляе сабой сантыметровую планку са слізготнай гарызантальнай планшэткай, або драўляным растамерам, у якім планка ўмацавана на драўлянай платформе (рыс. 2.1).
Акружнасць грудной клеткі вымяраюць сантыметровай стужкай у вертыкальнай паставе чалавека з апушчанымі рукамі. Стужку накладваюць у мужчын ззаду пад вугламі лапатак і спераду па ніжнім краі калясасковых кружкоў, у жанчын — па чацвёртым
Рыс. 2.1. Антрапаметрыя: a — вымярэнне росту, 6 — узважванне, в — вымярэнне акружнасці грудной клеткі
рабры. Вымярэнне праводзяць пры максімальным удыху і максімальным выдыху. У здаровых мужчын ва ўзросце 18—20 гадоў акружнасць грудной клеткі пры максімальным удыху складае ў сярэднім 89 см, пры максімальным выдыху — 82 см.
Укормленасць чалавека вызначаюць па таўшчыні падскурнай тлушчавай клятчаткі. Здаровыя людзі могуць быць сярэдняй укормленасці, хударлявыя і поўныя. Для вызначэння ўкормленасці трэба пальцамі захапіць скуру з падскурнай клятчаткай у складку. Пры сярэдняй укормленасці таўшчыня складкі на рэбернай дузе складае 2—3 см. Знясіленне і залішняя паўната з’яўляюцца сімптомамі хваробы. Для дакладнага вызначэння ўкормленасці хворага ўзважваюць.
За нармальную масу цела ў кілаграмах для людзей нормастэнічнай канстытуцыі прынята велічыня росту ў сантыметрах мінус 100. Для людзей гіперстэнічнай канстытуцыі да атрыманай велічыні масы прыбаўляюць 10 %, а для астэнікаў атрыманую велічыню змяншаюць на 10 %.
У працэсе лячэння за дынамікай масы цела вядзецца назіранне, хворых узважваюць адзін раз на тыдзень. Гэта дапамагае ацэньваць вынікі лячэння і мае прагнастычнае значэнне.
Пры знешнім аглядзе хворага вызначаюць яго канстытуцыянальны тып. Паводле прынятай класіфікацыі М. В. Чарнаруцкага вылучаюць тры тыпы: нормастэнічны, астэнічны і гіперстэнічны.
Нормастэнічны тып характарызуецца стройнасцю і сгрогай прапарцыянальнасцю частак цела. Сярод агульнай масы людзей нормастэнікі сустракаюцца часцей, чым астэнікі і гіперстэнікі. Эпігастральны вугал, створаны рэбернымі дугамі, у нормастэнікаў прамы.
Астэнічны тып адрозніваецца перавагай падоўжных памераў цела над папярочнымі. Шыя і канечнасці ў астэнікаў доўгія і тонкія, чэрап падоўжаны ў вышыню, грудная клетка вузкая, доўгая, міжрэберныя прамежкі шырокія, эпігастральны вугал востры. Падскурна-тлушчавы слой выражаны дрэнна, мускулатура развіта недастаткова.
Гіперстэнічны тып характарызуецца перавагай папярочных памераў цела над падоўжнымі. Грудная клетка ў гіперсгэнікаў кароткая і шырокая, міжрэберныя прамежкі вузкія. Эпігастральны вугал тупы. Канечнасці і шыя кароткія. Мышцы добра развітыя, падскурна-тлушчавы слой выражаны.
Функцыянальныя асаблівасці арганізма і іх расстройствы звязаны з канстытуцыянальным тыпам. Астэнікам уласцівы павышаны абмен рэчываў і паніжаны крывяны ціск, гіперстэнікам, наадварот, — паніжаны абмен рэчываў і некалькі павышаны крывяны ціск.
Агляд скуры неабходна праводзіць на ўсёй паверхні цела, таму што пры некаторых хваробах змены назіраюцца толькі на асобных яе ўчастках. Пры аглядзе звяртаюць увагу на змяненне колеру, тургару, вільготнасці скуры, наяўнасць высыпкі, кровазліцця, стан валасянога покрыва. Колер скуры залежыць галоўным чынам ад яе таўшчыні, развіцця сасудаў, марфалагічнага саставу крыві і насычанасці яе кіслародам. Бледнасць скуры можа выклікацца малакроўем, слабым развіццём сасудаў, спазмам іх у час непрытомнасці, пры хранічным нефрыце і г. д.
КНІГІ ОНЛАЙН
