КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Сышло тваё шчасце, — сказала яна і засмяялася. — Зэканоміў, усё да лепшага. Смех у яе не супадаў з голасам, жыў вышэй. Я загадаў: калі дама ў каракулі выйдзе і рушыць уперад па праспекце — ажанюся з Асяй, калі назад — з татаркай Нэлай. Я раскахаў яе, але не так, каб не закахацца зноў... Дама выйшла і павярнула на Даўгабродскую. He ажаніцца мне ні з кім... Што ж, усё да лепшага. У абед можна з’есці дзве катлеты. І павячэраць. Вечарам вайна, дыктрэба набрацца сілы. Хоць і не пабіўся чубаты Толік з амерыканцам, а ўсё адно вайна. He тая, дык іншая. Без вайны ў гэтым свеце, відаць, не абысціся. Мой бацька і ягоны франтавы сябар на кожны Дзень Перамогі напіваюцца і страляюць адзін у аднаго з пісталетаў. Адзін бяжыць праз лес — другі страляе. Пасля наадварот... Кожны раз прыязджае маёр з ваенкамату, забірае ў іх пісталеты, а пасля вяртае. Ён таксама франтавік, яны разам да смерці. Кожны раз маці просіць маёра, каб забраў пісталеты назусім. Кожны раз маёр тлумачыць, што назусім забраць нельга. Яны імянныя. Ад маршала Жукава. Такая ўзнагарода большая за ордэн. І бацька кажа, праціраючы імянны надпіс на пісталеце: «Вось, сынок, што такое імя. Зняславіш — заб’ю!..» Значыць, трэба ісці на вайну. — А вы на вайне былі? — спытаў дзядок падпалкоўніка, мусібыць, для таго, каб зачапіць яго, бо той сказаў, што ў Берлін са Сталіным уваходзіў, і дзядку зайздросна стала, але падпалкоўнік не зачапіўся, коратка кіўнуў: «Быў. Усе былі». — Э, не ўсе!.. — падхапіўся дзядок, якога перапыніў кіроўца: «Наступны прыпынак — плошча Якуба Коласа», — і дзядок, не зачапіўшыся за падпалкоўніка, зачапіўся за Коласа. — Колас не быў! І Купала не быў! П’яны з лесвіцы зваліўся! І ў аднаго — вуліца, у другога — плошча! Справядліва? Ніхто не адказаў яму, нават падпалкоўнік, да якога дзядок чапляўся, — і тут ужо я не стрываў: — Яны паэты! Дзядок толькі й чакаў, хто не стрывае. — Паэты? А я падпольшчык! Чым я горшы? — Нічым, — каб супакоіць дзядка, сказала кандуктарка. — І ёсць вуліца Падпольшчыкаў. Такой вуліцы я не ведаў. Але ў Менску сотні вуліц. Можа, недзе ёсць і такая, на якой жывуць падпольшчыкі. Цэлая вуліца падпольшчыкаў... Грушаўка, на якой жывуць Кон з Грыцам, і Сельгаспасёлак, дзе жыве Балік, варагуюць адно з адным даўно. І час ад часу б’юцца. Да дзявятай крыві. Як толькі дзявятаму байцу нюрбалку расквасяць, вайна канчаецца — дзясятага не б’юць.У каго меней пабітых, за тымі й перамога. Гэтым разам Балік прапанаваў біцца ў парку Чалюскінцаў. — У вас тады перавага, — сказаў Кон. — Парк Чалюскінцаў — вашая тэрыторыя. — А дзе ў вас біцца? — спытаў Балік. — У парку Горкага, каб міліцыя забрала? Нібыта ў парку Чалюскінцаў міліцыя не забярэ. — Плошча Якуба Коласа! — абвесціў кіроўца, і дзядок, раззлавана махнуўшы рукою, выскачыў з тралейбуса. — Наступны прыпынак — Шостая лінія. — Герой бабы старой, — услед дзядку пракінула кандуктарка. — Яшчэ жывы, скача, а ўжо вуліцу хоча. Памры спачатку. — Беражы Бог, — сказала тая бабуля, якая першай з агню здзівілася, і перахрысцілася. — Які Бог? — раздражнёна спытаў падпалкоўнік. — І каго беражэ?.. Гэтага старога латрыгу? Бабуля перахрысцілася яшчэ раз: — Усіх няхай Бог беражэ. Кандуктарка таксама хацела перахрысціцца, але зірнула на падпалкоўніка і не перахрысцілася. Толькі губы, як дама ў каракулі, падціснула. Прыпынак праехалі моўчкі. На наступным я сышоў — і больш ніколі ў жыцці не спаткаліся мне ні тыя дзве бабулі, ні дзядок, ні падпалкоўнік, ні намеснік начальніка Менскага паравознага дэпо, ні кандуктарка Віялета Казіміраўна, ні сіні каптурык... Над усім — толькі вясновы пах пралесак. Вось што дзіўна: убачыць людзей, разам з якімі пражываеш свой век на зямлі, толькі на імгненне аднойчы ўраніцы... А ўвечары была вайна. Мы ўжо грушаўскіх дабівалі, засталося толькі адну, дзявятую кроў пусціць, калі на мяне наляцелі незнаёмыя мужыкі. He з нашых. П’яныя, у наколках — з тых, каго нядаўна выпусцілі з турмы паводле амністыі. Блатныя. Адзін ударыў алавянкай — і ўвечары я апынуўся там, дзе сышоў з тралейбуса ўраніцы: у Першай клініцы на Падлеснай. Першай, каго ўбачыў, вярнуўшыся з таго свету, была Ася. Я пазнаўяе і заплакаў: ніколі мне з ёй не ажаніцца. Дама ў каракулі сышла з тралейбуса і павярнула на Даўгабродскую... Пляц Волі, былы Высокі Рынак — 3 каго нічога не выбіць — таго не б’юць, — кажа мне Саламон Майсеевіч на мой аповед пра тое, як я ледзьве не апынуўся на тым свеце. — Хіба выпадкова. Стаіш на вуліцы, нехта падыходзіць: «Чаго тут стаіш?..» Ты і адказаць не паспееш, бо сам пакуль не ведаеш, чаго тут стаіш, а той, які падышоў, — тыц! Ці ў пысу табе, ці куды папала. І далей рушыў па сваіх таемных справах. He надта Яму, аказваецца, цікава, чаго ты тут стаяў. Я слухаю Саламона Майсеевіча і ў згодзе ківаю галавой, бо ўжо сам здагадваюся: людзі людзей на гэтым свеце прыблізна гэтаксама цікавяць, як і на тым. Ну, калі мець на ўвазе людзей, якія яны ёсць, а не якімі прыкідваюцца. Прыкідвацца чалавеку, як яно ні дзіўна, куды лягчэй, чым быць самім сабой. Таму і шчэмяцца ў акторы ўсе... To ў вайну, то ў мір гуляюць. Палкоўнік, пра якога размова далей, кажа, што актор — гэта той, хто не ведае, хто ён такі. Калі ён, вядома, не правізар, які ведае, што ён правізар. А Косця Воран з Палкоўнікам не згодны. «Сам пра сябе, — кажа Косця, — ніхто не ведае нічога. Нават правізар. Але ж не ўсе — акторы». «Ты хоць разумееш, што ты сказаў? — пытае Косцю Палкоўнік, спрабуючы задарма, не кінуўшы манету, выбіць з аўтамата газіроўку, але кулачок у Палкоўніка маленькі — і аўтамат толькі ўздрыгвае, пашыпваючы, а вады не дае. — Чаго пра сябе можа не ведаць правізар? Вось спытайся ў Саламона Майсеевіча: чаго ён пра сябе не ведае?» «Але ж Саламон Майсеевіч не правізар...» — разгублена глядзіць Косця на Палкоўніка, якому ўсё адно, што там ведае ці не ведае пра сябе Саламон Майсеевіч, і толькі дзеля таго, каб Косця дапамог яму газіроўку з аўтамата выбіць, Палкоўнік кажа: «Але мог ім быць...» «Гух!» — б’е Косця — і струменіць, зашыпеўшы, вада з аўтамата. Мала каго так білі, як той першы ў Менску аўтамат з газаванай вадой. І толькі праз тое, што з яго можна было нешта выбіць. He Бог ведае што, шклянку вады з сіропам ці без, але ўсё ж... Пасля хрушчоўскай грашовай рэформы шклянка газіроўкі без сіропу стала каштаваць не дзесяць капеек, а капейку, з сіропам — тры. 3 сіропам рэдка хто выбіваў. На маёй памяці толькі Косця Воран. І толькі аднойчы. Ці, можа, два разы. Але ён быў здаровы. У-у-у, які здаровы быў Косця Воран! Калі ад яго Ася ў аўтобус скочыла, каб да Гурыка паехаць, гэта на Круглай плошчы, на канцавым прыпынку першага аўтобуснага маршруту было, дык Косця ўхапіў аўтобус за задні бампер і трымаў. Аўтобус газаваў, пакуль бампер не адарваўся. А тут нейкі аўтамат з газіроўкай... Ён амаль штодня ламаўся — і яго амаль штодня рамантавалі. Стаяў ён на пляцы Волі, на спуску да Нямігі, куды перанеслі яго з праспекта Леніна ад крамы пад гадзіннікам, шостай прадуктовай, у якой і пачалі прадаваць менчукам пеністую ваду з сіропам і без. Чаму перанеслі, ніхто не ведаў. Ал е ўсе здагадваліся: каб ятку знесці, у якой раней мяса прадавалі. Мяса на ўсіх не хапала, і каб яго стала болей, увесь Савецкі Саюз засеялі кукурузай, пасля чаго мяса зусім прапала. Ятка стаяла пустой — і ў ёй сталі прадаваць газіроўку. Менчукі падыходзілі, выпівалі і пыталіся: «А закусіць?» Калі ж ятку знеслі і аўтамат замест яе паставілі, дык у каго пра што пытацца? У аўтамата?.. А аднойчы і ён знік. Усе падумалі, што яго звезлі, каб нічога ўжо пра ятку з мясам не нагадвала. Але не, я ведаў: ён знік сам. Каб не замінаць Саламону Майсеевічу, які праз яго стаў беспрацоўным і напісаў скаргу ў Цэнтральны Камітэт Камуністычнай партыі Беларусі на Менскі гарадскі выканкам дэпутатаў працоўных і на КДБ. Я знайшоў зніклага на Берасцянскай, у двары дома, дзе аптэка. Сказаў, што Саламона Майсеевіча не стала, — і цяпер яны адзін аднаму не замінаюць. Hi аўтамат Саламону Майсеевічу, ні Саламон Майсеевіч аўтамату. І ніхто ўжо не ўспамінае ятку. Вось у той ятцы на спуску ад пляца Волі да Нямігі, у якой раней мяса прадавалі і на месцы якой, калі мяса прапала, аўтамат з газіроўкай паставілі, штодня й круціўся каля кранікаў з вадой і сіропам Саламон Майсеевіч Бланк. Хударлявы, перакошаны ў плячах, з гарбузаватай, злыселай ад лобу да макаўкі, галавой. Мітуслівы, ён вытыркаўся і вытыркаўся з вакенца яткі, як зязюля з гадзінніка. Ці як шпак са шпакоўні. Цяпер можна сказаць, што ён увогуле вытыркаўся з часу. Яшчэ болып мітуслівымі, чым сам Саламон Майсеевіч, былі ягоныя рукі, якія жылі, здавалася, асобным і адна ад адной, і ад Саламона Майсеевіча жыццём. Калі нехта ваду без сіропу прасіў, дык дзвюх рук гэта не займала... Адной рукой кранікі круцячы, Саламон Майсеевіч другую ўскідваў, нібы ўвагі прасіў, каб з вакенца яткі зараз жа прамову пачаць. Ку-ку! А прамаўляць ён мог што заўгодна... Вось будзе стаяць на пляцы Волі, на спуску да Нямігі, ад спёкі знемагаючы, чарга да вады, а Саламон Майсеевіч будзе казаць да ўсіх, у вакенца яткі вытыркаючыся: -У галовы вам напякло! Бо ж нічога ў вас, дзе галовы! Хай на капялюш, на капялюшык шкадуеце, але ж ёсць цюбецейкі! Іх жа гару ў ГУМ завезлі, нібыта тут Туркменія! Да ГУМа ж дзве хвіліны хады! Рубля не каштуюць, шэсцьдзясят капеек! Дваццаць шклянак вады з сіропам! Дык вы сіропам захлынуцца гатовы, а галовы хай пячэ да смерці! А нашто вам сіроп без галоў? Хай сабенаватананасны!Ні пра што ж не думаеце! А пра мяне думаеце: прыстроіўся кранікі круціць! І ў галаву яму не пячэ! Раз крутнуў, не даліў — капейка! Два разы крутнуў — дзве! Дык за дзень жа!.. He адну цюбецейку купіць можна!.. А каб хоць нехта падумаў, што я наліваю не меней, а болей! Ніхто! Ніхто! Ніхто і ні пра каго ў гэтай краіне лепей не падумае! Толькі горай! І пакуль так будзе, я буду круціць, а вы без цюбецеек хадзіць і галовы паліць. Няма на вас таварыша Сталіна!.. — А Сталін тут пры чым? — не злавіўшы логікі ў апошніх словах Саламона Майсеевіча, раптам вытыркаецца мужык з чаргі і тут жа, насцярожана паазіраўшыся, шкадуе, што закарцела яму спытаць пра Сталіна, бо навошта было аднаму вытыркацца, калі ўсе астатнія п’юць ваду і маўчаць.