КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Няміга можа не стаць Нямігай, — кінуў Косця на канапу скручаны аркуш ватману і ў рознакаляровыя, пафарбаваныя слоікі, што стаялі на заваленым кнігамі і малюнкамі стале, пачаў разліваць шампанскае. — Чуць не хочуць пра рэканструкцыю. Знесці ўсё збіраюцца, магістраль ім патрэбная. «Мы разгладзім старыя маршчыны!..» — перадражніў ён некага. — Ды д’ябла ім лысага! Хрушчоў прыязджае, да Хрушчова прарвемся! Калі ў Маскве перамены, чаму ў Менску без перамен?.. — Якія перамены?.. — прамуркаў Гурык, асцярожна несучы кубачак кавы на гаўбец. — Што на што мяняюць?.. — паставіў ён кубачак перад Асяй, якая з гаўбца спытала: «Косця, а што на што ў Менску мянялі?..» — і Косця даціснуў з бутэлькі апошнія кроплі шампанскага: «Шыла на мыла». Назва Менск, даводзіў Косця, паходзіць не ад славянскіх слоў мяняць ці мена, а ад лацінскага, якое перайшло да балтаў, гэта значыць, да нас, слова menkas, што азначае мелкі, маленькі. Таму і мелкую рэчку назвалі некалі Менкаю, і заснаванае на ёй паселішча — Менскам. І было гэта не тут, дзе сённяшні Менск, а за 15 вёрст адсюль на захад, дзе тая Менка цячэ... «Вось з таго часу, — сказаў Гурык, — у Менску без перамен...» «Пара вершы слухаць! — дапіла кавуіступіла з гаўбца Ася, толькі тут, нарэшце, убачыўшы мяне, лысага, сёння з раніцы пад шар пастрыжанага. — А гэта хто?..» «Паэт, — нібы падцягнуў мяне да сябе ўчэпістым позіркам Гурык. — У заклад, што паэт...» «Скуль ты ведаеш?» — спытала Ася, прашумеўшы белай шоўкавай сукенкай, праплыўшы белым пахам ландышаў, і Гурык адказаў, кінуўшыся дзверы перад ёй адчыняць: «Па Bymax бачу». «Па вушах? Якія ў яго вушы?» «Зрыфмаваныя». «А шампанскае? — вярнуў іх Косця, і яны паднялі слоікі: Косця зялёны, Асяжоўты, Гурыкчырвоны... — Гэта ўнук Хрушчова, — падаў мне, скамянела-лысаму, сіні слоік Косця. — Так што глядзі, Гурык... За перамены!..» Было лета, з вуліцы пахла ліпамі і нагрэтаю чарапіцаю, шырока біла ў вакно сонца, рознакаляровым святлом насычаючы ў слоіках, нібы ў кожным рознае, у каго якое, віно, і я, аслупянелы, але такі шчаслівы, якім ні раней не быў, ні потым, упершыню ў жыцці п’ю шампанскае, і мне ўсміхаецца найпершая ў Менску прыгажуня, і са мной, з падшыванцам, як з роўным, выпіваюць найпершыя ў Менску хлопцы... і я дасюль, як толькі падыходжу да светлафора, на якім міргаюць зялёны, жоўты і чырвоны колеры, згадваю тое рознакаляровае шампанскае, той дзень, тое лета, тое сонца, тое свята, тое жыццё... і слупянею... і мяне ніводнага разу не аштрафавалі за парушэнне правілаў пераходу вуліцы... бо як перайсці тую вуліцу, якой няма?.. Завейныя веі! Пад неба завеі, пад месяц! Чаму мы не ўмеем Святочнае лашчыць і песціць? Будзённасць атуліць. Няміга заб’ецца галінксш. Там лета было, ты адтульмне Махаеш хусцінкай... У любым месцы ёсць за што і ёсць каму біцца. Вуліца Энгельса, колішняя Дамініканская, былая Петрапаўлаўская У павольнай плыні менскага жыцця пачатку 60-х гадоў XX стагоддзя бывалі і ўсплёскі. Двойчы на тыдзень, вечарамі, Косця Воран падымаўся ўвесь у белым на прыступкі Тэатра юнага гледача, ставаў, як патрыцый, паміж псеўдаантычнымі калонамі, азіраў вольных менчукоў, што сабраліся ўнізе, і абрушваў на іх густы, быццам гул на званарні, голас. — Кожны горад, які хоча застацца ў вечнасці, павінен мець свайго гарадскога вар’ята! У Афінах — Сакрат, у нас — Ac! У Рыме ўсе былі ненармальнымі, таму ён і вечны горад! Дагонім Рым па вечнасці! Першым даганяе Гарык Клябанаў... На прыступкі Тэатра юнага гледача ўскокваў рэдкавалосы, кораткастрыжаны, каб не надта заўважным было рэдкавалоссе, хударлявы юнак з гітарай і пабеларуску пачынаў спяваць тое, што ўсе звыклі слухаць па-руску: «Я ўсё адно ўпаду на той, На той далёкай Грамадзянскай, І камісары ў пыльных шлемах Галовы схіляць нада мной...» Гарык Клябанаў і ў нашай кампаніі, і ў Менску, і ва ўсёй Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспубліцы быў першы, хто песні рускіх бардаў заспяваў па-беларуску — і спяваў ён так, што камісары, якія схілялі над ім галовы, былі падобныя не да тых, перацягнутых кулямётнымі стужкамі, людзей у скуранках, якіх паказвалі ў фільмах пра Грамадзянскую вайну, а да касінераў Каліноўскага. Вечарамі на прыступках Тэатра юнага гледача спяваліся песні і чыталіся вершы. Ac у шынялі з пагонамі генерал-маёра авіяцыі стаяў сярод бардаў і паэтаў, Гурык у цывільным — насупраць. Апроч Гурыка, сноўдалі сярод вольных менчукоў яшчэ з дзясятак ягоных калег. Яны ўчэпіста ўзіраліся і ў тых, хто чытаў і спяваў, даганяючы Рым па вечнасці, і ўтых, хто слухаў, не даганяючы. «Спартак, Спартак! Героі ўсіх эпох! Ці не такі быў лёс ваш у фінале: Як нехта моцна спаў, вас распіналі, Вы ціха на крыжы сваім каналі, І білася жанчына каля ног!» — ускідваў руку ў фінальным жэсце цыбаты, прыхарошаны ў мадняцкую вадалазку і шыракаплечы пінжак, паэт, і незразумела як і з чаго ад гэтых радкоў пра паўсталага рымскага раба павявала з-за псеўдаантычных калонаў тэатра скразняком крамолы... А ўжо ад верша не пра раба, а пра маршала — і не пра рымскага — цягнула сіберам. «Як вам днём жывецца, маршал? Спіцца ўночы? Вам не сняцца твары нашы? Нашы вочы? Вам немрояцца хімеры: нашы цені, Што фанерай над Берліным праляцелі?..» На Чырвонай плошчы заклікі ды маршы, І на маршальскай кабыле скача маршал! Медзі музыка літая поўніць плошчу!.. «Маршал, — мама запытае, — дзе мой хлопчык?..» «Слава паўшым!..» — стане плошча на калені. І парадным строем пройдуць нашы цені. Трыста тысячаў разоў, таварыш маршал, Вы манілі зноў і зноўматулям нашым!..» — сціскаючы ўскінугыя ўгору кулачкі, крычаўтак, што рэха тузалася ў калонах, пасляваеннага вырабу хлапчук, і ніхто не мог зразумець, чаму маніў маршал менавіта трыста тысячаў разоў?.. — Час прабіў! — ускінуў, паўтараючы жэст хлапчука, кулакі ўгору Ac, як толькі хлапчук дачытаў верш пра маршала. — Ваш час, Палкоўнік! Палкоўнік падняўся і стаў побач з Асам. Вершы Палкоўнік не чытаў і песні не спяваў, але на прыступкі Тэатра юнага гледача, каб нешта сказаць, падымаўся. І калі ён падымаўся, каб нешта сказаць, дык тое, што ён казаў, больш за вершы з песнямі напружвала і вольных менчукоў, і Гурыка з дзясяткам ягоных калег у цывільным. — Трыста тысяч!.. Вас тут і трохсот не набярэцца, а там — трыста тысяч! Трыста тысяч салдацікаў паклаў маршал Жукаў па загадзе генералісімуса Сталіна пры штурме Берліна вясной сорак пятага года! Трыццаць тысяч іх палягло ў адзін дзень на Зеелаўскіх вышынях! Штурм нічога не вырашаў, Берлін быў абкружаны! Дык дзеля чаго кінулі на смерць столькі людзей? Якія маглі вярнуцца з вайны, будаваць дамы, гадаваць дзяцей! Толькі дзеля таго, каб не амерыканскія, а савецкія войскі першымі ўвайшлі ў Берлін! Толькі дзеля задавальнення сталінскай фанабэрыі! А хто палёг на Зеелаўскіх вышынях? Менскія хлопчыкі, мабілізаваныя на фронт пад самы канец вайны! Таму Менск — вечны горад загубленых геніяў!.. Калі Палкоўнік спусціўся з прыступак, да яго падышоў Гурык і адвёў убок... Нешта сказаў яму, а Палкоўнік павярнуўся да ўсіх і крыкнуў: — Ведаеце, што ён мне сказаў?.. Што маршала Жукава можна не любіць, але не ў нас, а ў Маскве! А ў нас загад любіць яго ніхто не адмяняў! Дык мне ў Маскву ехаць?.. — He! — ускрычалі ў адзін голас вольныя менчукі, а Гурык узяў Палкоўніка пад локаць: — Пройдзем! Прайсці з Палкоўнікам старшаму лейтэнанту Гурковічу не ўдалося, бо з прыступак скочыў Ac, адпіхнуў Гурыка і пацягнуў Палкоўніка ў гушчар вольных менчукоў, якія пляскалі абодвум вар’ятам... Так, меўся ў Менску, апроч Аса, яшчэ адзін вар’ят, як у Афінах Сакрат. Але гэты, Палкоўнік, у адрозненне ад толькі да сябе самога падобнага Аса, быў насамрэч падобны да Сакрата. Так што, калі, як казаў Косця Воран, гораду для вечнасці патрэбны ненармальны, дык Менск на вечнасць можа разлічваць двойчы. Менск — горад-двойчы вар’ят. Убачыўшы, што Гурык і ягоныя калегі ў цывільным занятыя Палкоўнікам, на прыступкі нерашуча падняўся чарнявы, з кудзеркамі, юнак у футболцы і картовых штанах, з-пад якіх вытыркаліся стаптаныя чаравікі з абарванымі, якіх не хапала, каб зашнуравацца на ўсе дзірачкі, шнуркамі. Ён і блізка не паходзіў на Гарыка ці Косцю, гарадскіх стылягаў. Па ўсім было відаць, што хлапчына ў футболцы — вясковец, які апынуўся ў Менску, паступіўшы на філфак універсітэта ці педінстытута. Трохі заікаючыся, ён прачытаў хутка і ціха — так, што мала хто пачуў: Рахманыя, няўпартыя, Мы ўсе — адзін калгас. Кіруе намі партыя І думае за нас. Дазвол ёсць жыць у лагеры Сацыялізма ўсім. Дарма буржуі звягаюць, Мы не зайздросцім ім. На волю нам не хочацца, Мы рушым свет стары, І вораг не праточыцца У цвёрдыя муры. Дакладна кожны ведае: Быў камуніст — Ікар! Для мар пра заўтра светлае Хапае голых нар. Як ні ціха прагучалі вершы, адзін з калегаў Гурыка ўсё ж нешта расчуў і пачаў прабірацца да прыступкаў, каб перастрэць крамольнага філфакаўца, але барды і паэты, за спінамі якіх прыадчыніліся ўваходныя дзверы тэатра, засланілі крамольніка. Ён хуценька праслізнуў у тэатр — і дзверы зачыніліся, як нічога й не было. Але ж было, было — і яшчэ невядома, ці ўдасца філфакаўцу ўцячы праз тэатр на свой філфак. Калі ж сёння ён і ўцячэ, дык заўтра нехта з аднакурснікаў на яго данясе, і будуць у філфакаўца праблемы, хай нават гэбісты, занятыя Палкоўнікам, толкам вершы ягоныя і не расчулі. «Гісторыі кола Заўсёды круціла крамола! Стагналі Афіны, Цары вар’яцелі на тронах, Чырвонай цаглінай Слізгала крамола па скронях!..» — ударылі па гітарных струнах і заспявалі ГарыкКлябанаў, Віл, Воран і Ac, які умеў не толькі лепш за ўсіх свістаць, але й на гітары граць за ўсіх не горай, а вольныя менчукі, спрабуючы зратаваць Палкоўніка, абкружылі яго і павялі ўверх па вуліцы Энгельса да Цэнтральнага Камітэта Камуністычнай партыі Беларусі, пад левым крылом якога ўтульненька патанаў у засені клёнаў з таполямі трохпавярховы дом,у якім 21 верасня 1943 года Герой Савецкага Саюза, былая афіцыянтка стало- вай таго ж ЦК КП(б) Алена Мазанік падклала міну пад ложак гаўляйтара Беларусі Вільгельма Кубэ... Можа быць, праз тое, што Кубэ быў не толькі гаўляйтарам, але і літаратарам, паэтам і драматургам, былы дом ягоны стаў пасля вайны домам Саюза пісьменнікаў, а былая спальня — кабінетам літаратурных кансультантаў, куды вольныя менчукі і зацягнулі Палкоўніка. Гурык з калегамі ў цывільным пакруціліся паблізу, пра нешта пашапталіся, але забраць Палкоўніка з дому пад крылом ЦК не рашыліся.