Аўтамат з газіроўкай з сіропам і без
Уладзімір Някляеў
Выдавец: , Паперус
Памер: 314с.
Мінск 2012
Пасля вайны, калі Луі Армстранг-чорны граў на Брадвэі джаз, Луі Армстранг-белы валіў на Калыме лес, і вярнуўшыся адтуль з цынгой, без зубоў, што для трубача трагедыя, шапялявіў адно і тое: «Я не хашу болей на лешапавал». Баючыся, каб яго, бронь Божа, зноў не западозрылі ў чым-небудзь не савецкім, ён усяляк дэманстраваў лаяльнасць, нават уключыў у рэпертуар аркестра песню, якую спявала Ніна Дорда:
Ты его, подружка, не ругай, Может, он залетный попугай. Может, когда маленькйм он был, Кто-то его на пол уронйл, Может, болен он, бедняга?
Нет, он попросту стйляга!
Апошнія словы выкрыкваў увесь аркестр, трубамі і саксафонамі паказваючы на дырыжора: «стылягу» Эдзі Рознэра. Зала патанала ў авацыях...
— Эдзі, што з табой зрабіла Масква? — спытаў Палкоўнік, калі пасля канцэрта мы зайшлі за кулісы. — Ты ў Менску чалавекам быў.
Эдзі Рознэр быў старэйшы за Палкоўніка не менш як гадоў на дваццаць, але Палкоўнік не меў звычкі звяртацца да каго-небудзь на «вы». Што ж да мяне, дык музыканта, роўнага Дзюку Элінгтану з Луі Армстрангам, бачьгў я ўпершыню — і вачам сваім не верыў: няўжо гэта ён? Саліст джаз-аркестраў Марэка Вэбэра і Стэфана Вайнтраўба — найпершы трубач даваеннай Еўропы?.. І ён тут, у Менску? І Палкоўнік з ім на «ты»?..
— Гэта не Масква, Кім, — вінавата ўздыхнуў Рознэр. — Гэта Калыма.
— Калыма і ёсць Масква, — незразумела што сказаў Палкоўнік, але Рознэр, мусібыць, зразумеў яго, бо кіўнуў.
— Так... Калі ў трыццаць дзявятым я перасек мяжу, апынуўся ў СССР і заўважыў уздоўж чыгункі жанчын з рыдлёўкамі і ламамі, чаго нідзе раней не бачыў, я зразумеў, куды трапіў. Але позна было.
Здавалася, ён вось-вось слязу пусціць, і Палкоўнік суцешыў яго.
— He скуголь. He патрапіў бы ў СССР, дык не стаў бы стылягам. Дзе яшчэ стылягі былі?
— Нідзе, — абняў Рознэр Палкоўніка і раптам заспяваў, шчоўкаючы пальцамі:
Pardon me, boy, Is that the Chattanooga choo choo? Track twenty nine, Boy, you can give me a shine.
Гэта быў «Цягнік на Чатанугу» з «Серэнады Сонечнае Даліны». Амерыканскі гімн савецкіх стылягаў.
На маскоўскім «брадвэі», вуліцы Максіма Горкага ад помніка Пушкінуда Манежа, стылягі з’явіліся, калі яшчэ я ў піянерскім хоры песні пра Сталіна спяваў. Семсот вёрст ад Масквы да Менску стылягі, або, як яны самі сябе называлі, «штатнікі», ішлі амаль дзесяць гадоў — і шмат што за гэты час змянілася. He стала Сталіна, празвінелі капяжы хрушчоўскай адлігі, краіна зняла фрэнч і надзела пінжак. Няхай мехаваты, як у Хрушчова, але ўсё ж не вайсковага крою. 1 стылягі ўжо не насілі неверагодна шырокія, шырэйшыя за пазнейшыя «клёшы», штаны, капелюшы з шырокімі палямі, гальштукі «пажар у джунглях», жоўта-чырвоныя шкарпэткі. З’явіліся порткі-дудачкі, вузкія гальштукі-селядцы, якія завязваліся ўтоненькі вузельчык, швэдры «з аленямі», як у Джона Пэйна з Taro ж культавага фільма «Серэнада Сонечнае Даліны». Нязменнымі заставаліся хіба кашулі ў «гавайскім стылі» — з бананамі, пальмамі, малпамі ды папугамі.
Упершыню ўціснуўшыся ў светла-сінія дудачкі і надзеўшы кашулю з пальмамі, на якіх раслі бананы і сядзелі малпы з папугамі, я адчуў, што жыццё — свята. І ў той жа вечар займеў яго, калі ў кампаніі стылягаў, у якую быў дапушчаны праз Косцю, «кінуў брэк па броду»: прайшоўся па менскім «брадвэі» — праспекце Леніна ад паштамта да Круглай плошчы. Косця Воран, Піля Пястрак, Эдзік Гарачы, Гарык Клябанаў, Віл, Біг... Якая кампанія! Я не сніў, не марыў...
Як мы йшлі!.. Як стракатыя кашулі шапталіся ды скураныя шузы парыпвалі!.. «Брадвэй» рассцілаўся, расцякаўся перад намі, а мы па ім — культурненька,
акуратненька. He каля самых сцен, але й не нахабна пасярод, каб не надта сучаснікам замінаць, суайчыннікаў не моцна раздражняць, бо яны не вінаватыя, што такія... І кожнаму, каго выпадкова зачэпім, нашае даруйце, прабачце, а вось жа ўсё адно ўслед нам: «Стылягі! Малпы! Дармаеды! Амерыканцам прадаліся! Куды міліцыя глядзіць!..»
А вось яна, міліцыя, якраз на нас глядзіць... І ў скверы на вуліцы Леніна, дзе цяпер помнік лётчыку Гараўцу стаіць, да нас падыходзіць. «Так... Вы сёння доўга тут?..» «А мы не ведаем! Сквер у колькі зачыняецца?» «Ты, Воран, глядзі! Дажартуешся!..» «Ашто глядзець?» «Атое... Акуркі ў сметніцу кідаць!..» «Ёсць!» «Даказыраешся! Сустрэнемся яшчэ...»
Пагаварылі — і разышліся.
Міліцыя — гэта нармалёва. Горш — брыгадміл. Брыгада садзейнічання міліцыі. Тое, што потым назвалі народнай дружынай.
Міліцыянты хадзілі ў той час без дубінак, а брыгадмілы — з дубінкамі. Прычым рабілі іх самі, ніхто ім дубінкі не выдаваў. Разразалі на кавалкі тоўстыя гумовыя шлангі, устаўлялі ў шлангі жалезныя пруты — і батожылі нас так, што косці трашчалі. Міліцыя стаіць, у бок адвярнуўшыся, а яны лупяць. Пашчэнкі зламаюць, а пасля з нажніцамі накідваюцца порткі-дудачкі кроіць.
Яны чакалі нас у скверы насупраць цырка, дзе тады помнік лётчыку Гараўцу стаяў — на вуліцу Леніна яшчэ не перанесены. Прыкладна там, дзе цяпер помнік Купалу стаіць. Трое на мяне наскочылі: «Хто не з намі — той супраць нас!» Я гляджу: Кон, Грыц і Балік. За бойку ў парку Чалюскінцаў іх хацелі пад суд аддаць, але перадумалі і запісалі для перавыхавання ў брыгадміл. Яны з ног мяне збілі, давай штаны рэзаць. Воран кінуўся на дапамогу: «Вашы штаны?.. Вы яму іх шылі?!.» Раскідаў брыгадмілаў, палкі паадбіраў — тут і з міліцыяй новая сустрэча. Міліцыя ведала, што казала: «Сустрэнемся яшчэ».
Пазней «брадвэй», які прасавалі мы «шузамі», іншыя хлопцы, маладзейшыя за нас, падмяталі «клёшамі». He скажу ні пра «клёшы», ні пра тых, хто імі «брадвэй» падмятаў, нічога кепскага, але...
Мы былі мы.
Пра нас вершы складалі.
«Нностранцы? Нностранкн?..»
У наскрозь бліскучай нашай кампаніі асобнай зоркай ззяў, натуральна, Косця Воран. Ды гэта для мяне. Адля некага — Віл.
Віл — мянушка Ледніка, якога зваць Віктарам, а па бацьку Іванавічам. Таму і Віл. Як Барыс Іванавіч Галушка — Біг. Такія мянушкі — па першых літарах імя і прозвішча — былі ў нашай кампаніі ў многіх.
У мяне была мянушка Князь. He ведаю, чаму. He помню нават, хто яе прыляпіў да мяне. Нехта ў тэхнікуме. Яшчэ тады, калі мы здавалі ўступныя экзамены. І, можа быць, тая мянушка таму да мяне прыляпілася, што, калі ўсе шпаргалкі да экзаменаў пісалі, я пісаў вершы татарцы Нэле. «Нелла! He граф я! Н Вы — не графмня! Но co слезой, что течет по шмпам, Алая роза в хрустальном графмне Тайно заввдует вам!» Але ўтакім разе я павінен быў займець мянушку «граф», а не «князь». Дзе логіка?
Біг сказаў, каб я такой драбязой не пераймаўся, бо гэта ў нашай мове граф і князь — словы розныя, а ў мове сусу, на якой размаўляюць гвінейцы ў цэнтральнай Гвінеі, гэта адно слова. Праўда, ён забыўся, якое, на што Палкоўнік не прамінуў заўважыць, што наўрад ці Біг тое слова ўспомніць, бо ў Гвінеі, наколькі яму вядома, ёсцьусё, апроч князёў з княгінямі і графаў з графінямі. Графы, ясная рэч, былі там, калі Гвінея была калоніяй Францыі, але потым іх з’елі.
Гэта азначала, што я мог з’есці вершы, якія напісаў татарцы Нэле. Палкоўнік трываць не мог ні ружаў у крышталі, ні іншых прыгажосцяў, а Бігу вершы падабаліся — і верш пра ружу, якая зайздросціць татарцы Нэле, ён у піку Палкоўніку пераклаў на мову сусу.
Біг — геній. І геній — не яшчэ адна мянушка ягоная, ён насамрэч мае здольнасці генія. Ведае 54 мовы (ангельскую — з чатырма дыялектамі), а пастанавіў сабе ведаць 100. У тым ліку іўрыт. І будзе ведаць 100 з іўрытам. Калі захоча. Ніхто ўтым не сумняваўся, апроч Віла, які (толькі ў гэтым) зайздросціў Бігу.
Віл вучыўся на журфаку і ўжо друкаваўся ў газетах. А яшчэ займаўся радыёспортам, праз які ва ўсім свеце меў знаёмцаў. Можа, таму і стаў ён першым і ў нашай кампаніі, і ў Менску, і ва ўсёй Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспубліцы чалавекам, які дазнаўся, што ёсць такое дзіва: джынсы.
Ды мала — дазнацца. Іншы б дазнаўся, што ёсць недзе дзіва — і няхай сабе яно там будзе. А Віл разгрузіў дзесяць вагонаў на таварнай станцыі, сабраў грошы, паехаў у Маскву і купіў джынсы за пяцьдзясят рублёў у фарцы — дзе яшчэ ў савецкі час можна было дзіва купіць? Няхай тое дзіва паношанае, выцертае, сто разоў пранае, але якая ад «Бярозкі» да «Вясны» была праходачка!..
Толік жа хоць і быў стылягам, але ў Маскву па дзіва не паехаў бы. Характар не той. Можа, таму ён і да кампаніі нашай не далучаўся. Ці не далучаўся праз тое, што жыў не ў цэнтры, — не ведаю. Але думаю, што калі б ён прасаваў «брадвэй» разам з намі, дык нашае кампаніі не сапсаваў бы. Чубаты, мускулісты, рослы, выглядаў ён так, што амерыканец Алік побач з ім ніяк не выглядаў. А вось надумаў адбіць у яго Марыну...
Аяк адбіць?.. Аўзяць ды Толіка забіць! Дзеля гэтага Алік запісаўся ў паляўнічае таварыства і купіў стрэльбу. Ён збіраўся залезці на дах суседняга дома і, калі Толік, правёўшы Марыну, развітаецца з ёй, і тая зойдзе ў пад’езд, пакласці суперніка. На прыступках, не даўшы яму далёка адысціся, каб Марына выбегла і ўбачыла, што Толік is dead. Мёртвы. «You are a deadman!» — не раз наскокваў Алік на Толіка, пераймаючы стылягу пасля ягоных спатканняў з Марынай. Ніхто не звяртаў на гэ-
та асаблівай увагі, а сам Толік, які мог пакласці Аліка адной левай, толькі адмахваўся ад Амерыканца, як ад мухі: «Добра, добра, я труп...»
Гэткія паблажлівыя адносіны даводзілі самалюбнага Амерыканца да шаленства — і перш чым забіць суперніка, ён вырашыў яго адмалаціць. Разумеючы, што сам-адзін зрабіць з Толікам нічога не здолее, Алік пачаў угаворваць нас дапамагчы яму. Ніхто не ўгаворваўся — і тады ён прапанаваў грошы. Па паўсотні кожнаму, хто згодзіцца. Гэта было ў чатыры разы болей за маю стыпендыю, але і за грошы лупіць стылягу Толіка, каб адбіць у яго Марыну для Амерыканца, ніхто не захацеў. Бо Амерыканец — чужынец, а стыляга Толік — свой.
Неяк у «Бярозцы» заспеў я Амерыканца ў кампаніі з мужычком па мянушцы Ірад. Мянушку такую Ірад праз прозвішча меў: Ірадаў. Яны збіраліся ў цір пайсці, Ірад спытаў: «Хочаш пастраляць? Пару ворагаў забіць?..»
Я захацеў.
3 усіх бакоў абкружалі ў той час Савецкі Саюз заклятыя ворагі, якія, калі пра нешта й марылі, дык толькі пра тое, каб нас знішчыць. He ведалі толькі: як?.. Найлепш было б, як марыў амерыканскі сенатар Бары Галдуотэр, скінуць на нас атамную бомбу. Ён, праўда, як пазней высветлілася, удакладняў, куды хацеў бы тую бомбу скінуць: не на ўсіх нас, а толькі на Маскву. І не на ўсю Маскву, а выключна на Крэмль. І нават не на ўвесь Крэмль, які сенатар цаніў як сусветную архітэктурную каштоўнасць, а дакладненька на мужчынскі сарцір у Крамлі. Але пра абмежаванасць мары сенатара Галдуотэра мы тады не ведалі. Мы думалі, што амерыканцы прагнуць знішчыць нас усіх, — і рыхтаваліся да адпору. Таму пры любой і кожнай савецкай установе, за выключэннем, можа быць, радзільняў і дзіцячых садкоў, меліся ціры, дзе нас вучылі цэліцца ў ворагаў, страляць іх, страляць і страляць.
КНІГІ ОНЛАЙН
