Бацькавічы
Сцяпан Кухараў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 303с.
Мінск 1991
што яе не ўбачыць дзядзька Міхаль — з ім у мяне таксама добрыя адносіпы яшчэ з часоў, калі я вучыўся тут, у Горках, а дзядзька вартаваў гэты панскі сад. Дарога ж са іпколы ляжала якраз праз яблыневыя рады. Мы, шкаляты, часта ўвосепь забягалі ў будан, дзе ляжалі горы яблыкаў, і дзядзька нас яе абыходзіў...
— Ну што ж, можа, і ў Горкі прыйдзеш? — Пасля нейкай паўзы дзядзька Міхаль звярнуўся да мяпе і, падалося, да бацькі і пахваліў мяпе: — Малайчыпа! Вот будзе і бацьку падмога.
— А іпто, няхай бы і ў Горкі ішоў,— ухваліў бацька і пачаў аглядаць вупраж, даючы зразумець, што нам не выстарчае затрымлівацца.— Людзі свае. Я скажу табе, Сямёпавіч, неблагія людзі. Жыць можна. Абы, канечне, сам быў чалавекам...
— Людзі як людзі,— пацепваецца дзядзька Міхаль, як ад таго, што яму трапіла за каўнер нешта мулкае,— Як тэй казаў, пяюць не для Ісуса, а дзеля хлеба куса...
— He, брат, не кажы, а етых людзей зпаю,— круціць галавою бацька і падае Міхалю пачак папярос.— Людзі нашы добрыя, спагадлівыя. Канечне, ёсць і такія, што ведаюць адно — грабці да сябе...
Дзядзька Міхаль доўга круціць у руках папяросу ў каструбаватых пальцах. Тады ківае, цёпла пасміхаючыся, у мой бок:
— Ета ўжо Алёшка прывёз? Малайчына. Хлопец, відаць, будзе ўшчэмпы... Як ягоны бірулеўскі дзед Мазоль!..
— Ушчэмпы — ета пе ганьба,— падпраўляе дзядзькаву пахвальбу бацька.— Абы скнарай не рос...
— To, можа, зойдзем у хату? Якраз мая Аўдуля ўжо і блінцоў напякла,— дзядзька Міхаль запыталыіа глядзіць то на мяпе, то па бацьку.
— Няхай другім разам. Во хлопцу ж трэба хутчэй у раён заявіцца, што прыбыў на службу. Трэба ж апрадзяліцца...
— Ну, то бывайце,— дзядзька з вінаватай усмешкай падаў бацьку і мне руку. Як бы вінавацячыся: — Як сабе хочаце. Але каб не крыўдзілася... Я з усёй душою!..
За аселіцай роўная, прыбітая за ноч прапыленая дарога. Коні барзджэй затрусілі, і перад вачамі замільгалі знаёмыя да драбніц прыдарожныя бярозы і хмызнякі, вакольныя палі з рассыпапымі на іх копкамі збажыны, a
ўдалечыні — падпаясаны туманамі такі мілы сэрцу лясок — Крывалессе...
Узыходзіла сонца. Яно хутка і незаўважна адскочьтла ад затуманенай зубчаткі лесу і плыло на падсінелым небе, адкідваючы аж сюды, у віслакосыя бярозы. цёплыя, лагодныя каснікі, і пад іх ніцямі, якія тут, на дарозе, атуленай з двух бакоў вербавымі кустамі, ужо крыху пашарэлымі і пакляванымі жаўцізной, спляталіся ў дзівосныя карункі святла, якое нячутнай, мяккай пяшчотаю клалася на ўсё наваколле — яно прачыналася і ажывала.
Ад сонца, ад святла, што бруілася і струменілася адтуль, дзе ўзнікла аранжавае сонца, не зыркае. не гарачае, а цёпла-пяшчотнае, леваруч, па вялікую прагалу поля, сплывалі сівыя, волкія туманы, і ўсё пеба святлела і налівалася крамянасцю. Тыя хмаркі, што былі затрымаліся з начы, сплывалі, паклычаныя ранішнім ветрам і патрывожаныя яго дыханнем, сыпаяулі пад ногі коням халодныя лісточкі. Я падняў адзін такі лісток, і мне падумалася, што, мабыць, мяне чакае дома ліст ад Марылі. «Калі не здарылася самае горшае,— трывожна кальнула ў сэрца думка, але я паспяшаў сябе заспакоіць,— яна ж ведае адрас, прышле ліст у вёску...»
— Нешта ты, Алёшка, як невясёлы, чаму нос звесіў,— патрывожыў мае думкі бацька і крапуў лейцамі.—■ Мо спаць хочаш?.. Яно і не дзіўна — усю ноч у дарозе... Во ўжо будзеш дома. Адаспішся. А можа, пра работу задумаўся, то дарэмна. Магчыма, дзе і лацвей было б. У нас, бачыш, глуш і беднасць яшчэ. Ды, як памяркуеш, свае людзі. Кажуць, у сваім доме і сцены — падмога...
— А я нікуды і не збіраўся,— задаволены бацькавай ухвалай, сказаў я.— Як абазваўся, што паеду па радзіму, то камісія з ахвотай згадзілася...
— Бачыш, там таксама людзі з розумам,— ухвальна прамовіў бацька, тады доўга маўчаў, як гледзячы некуды ўсярэдзіну самога сябе. Мабыць, ён меў мне сказаць Hernia важнае і не ўмеў ці не рашаўся. Тады парэшце, пазіраючы мне ў вочы, сказаў: — Я табе, сын, раю вот што. Ты будзеш рабіць між сваіх людзей. Са сваімі ж людзьмі і лёгка і цяжка. Яны цябе ведаюць, і ты іх. Будзь справядлівы да ўсіх. Жыві з адкрытай душой. I людзі не дадуць цябе ў крыўду!..
— Дзякую, тата!
Мой бацька... Заўсёды ён жыў для людзей. He ўкленчваў перад багацеямі і хціўцамі. Заўсёды і смела стаяў за
праўду. He стамляўся рабіць добрае для людзей. Справядліва жыў. Каб і мпе гэта бацькава пераняць... Заўтра я пайду ў школу. Буду вучыць дзяцей. Як важна, думаў я, пад’язджаючы да сваёй вёскі, настаўніку мець чыстае сумленне і добрае, спагадлівае сэрца. Мабыць, гэта праўда, што толькі чалавек, які сам любіць дзяцей, зможа наву■чыць сваіх вучняў чалавечпасці, дабраце і праўдзе!
Яшчэ здалёк, ледзь расступіліся мокра-бліскучыя з пачы прысады, я ўбачыў сваю хату пры бальшаку, ля студні з цыбатым жураўлём.
Запахла нечым шчымліва-родпым. Так пахне толькі зямля. якая цябе нарадзіла.
Добрай раніцы, Бацькавічы!
АПАВЯДАННІ
У ЗАВІРУХУ
— Сып, раскажу табе, як адпойчы ездзіла ў Нярахаўку старгавацца наконт гумна. Было ета зімою, на каляды, здаецца. Пачула, што там, ля Мазуравых хутароў, у Нярахаўцы, гаспадар мае прадаць гумно. А жылі тады ўсе аднаасобна, то сам знаеш, як прасіцца са збажыною ў падсуседзі. У аднаасобіііцтве без сваёй адрыны, а тым болып без гумна, пельга было зусім жыць. Далібог, праўда, можа, маладыя і не вераць, але ж ета чыстая праўда!
Запрэгла ў сані каня. Ой, а конь жа быў. Дужа-дужа наравісты. Можна сказаць, для вясковай жыткі няздатны. Ці помніш ты каня таго?..
— А як жа, Ардэнцам звалі...
— Так, нейкая пянаская пазва, і конь быў нянаскай, казалі, заводскай пароды.— Маці памаўчала, паправіла на ссівелай галаве хустку-гарусоўку і, як павесялелая, казала: — Конь быў, ой жа, пацешны. Можна пра таго каня цэлы дзень расказваць. Пе конь то, а цырк на дроце. Вот і запрэгла ў сані я свайго Ардэнца. Паклала ў розвальні мяшок з сенам і адправілася, як сказана ўжо, купляць гумно. А грошай мела ўсяго дваццаць рублёў. Ета ўсяго, каб пакласці на задатак.
Прыехала ўдала ў тую Нярахаўку, знайшла двор Taro чалавека, а яго дома не застала. Агледзела будыніну. Яна мне прыдалася. Пра гумно мне паказаў твой бацька, а сам на зіму з’ехаў на шахты. Сказаў, каб гуменца апытала. Знацца, агледзела я тое гумно — яно амаль што новае і страха свежая, нават салома не зашарэлася, як сонейка, блішчыць. Адным словам, пагляднае, спраўнае гуменца!
I што ж. Давялося ехаць у другі раз, бо гаспадыня мне нічога пэўнага не сказала: «Маўляў, гумно прадаецца, а болып яна нічога не ведае...»
Вось і гаспадар дома. Сталі мы рахавацца. Ён, аказваецца, і бацьку нашага ведае. Паверыў мне, і старгаваліся мы на паўтары сотні. А грошай у мяне ўсяго дзве дзесяткі, але я не рашаюся іх аддаць. Бо як жа без сведкі. Я і кажу, што грошы прывязу пасля, а ён усё хіліць на тое, каб я паклала задатак. Без задатку не згаджаецца — усё муляецца.
На тым і парашылі, што я пасля, ускорасці, прывязу задатак. Паехала я дамоў, а ўжо стала сутоньвацца, цямнець. Які ж той зімовы, каляды ўжо надышлі, дзень. Калядны дзень, кажуць, як заечы хвост.
Дарога, як ведаеш, ішла праз лес. Вусцішна. Стараюся, каб хаця да цемначы выбрацца на віднейшае, на палявік, але дзе там. Неўзабаве, як на тое ліха, закруціла, завіхрыла, і завея-завіруха нахапілася: усё перад вачамі закружылася, закіпела, як у гаршку. Усё змяшалася, пі макулінкі не відно, і цемрыва насунулася, хоць вока выкалі. Стала цёмна, як у варыўні. Паверыш, я пе з баязлівых, а страх пачаў падбірацца за плечы. Ды і марозік крапчэе, за шчокі шчыпле. Ну, думаю, што будзеш рабіць? Сяджу ў санках-розвальнях і разважаю...
...А конь, Ардэнец наш, соўгаецца, як пежывы. Снегу намяло — пад пахі каню. I што ты думаеш, успомніла, як старыя людзі казалі, што не трэба капя тузаць — ён сам дарогі патрапіць. Яшчэ і бацька мой, твой дзед Ціхан, казаў: «Адпусці лейцы, конь сам дарогу ўчуе і будзе ісці, везці воз куды трэба». Але ж, разумееш, то быў конь нейкі нянаскі; калі сказаць, то ён, конь, быў нейкі, можна сказаць, збаламучаны, дурны. Можа, яго гадавалі для выездаў, для пагулянак, а патрапіў ён у сяло на гаспадарскую, зямельную работу. Яшчэ ж і малады быў, можа, яму было гады якія чатыры, ад сілы пяць. Адным словам, конь мой улез у снег. Пярэднія ногі выцягне, то заднія завязнуць. Убіўся конь у нейкае балота — ні ўзад ні ўперад.
Сяджу і думаю: «Вот і купіла гуменца... Замерзну тут, і дзеці дома пе будуць ведаць, дзе іх матка». Ты ўжо быў ладным хлапчуком, падлетак смышлёны. Таксама пра гумно рупіўся, як дарослы. Астаўся ўдома, падахвоціўся глядзець за малою. У нас тады была Дуня, дзіцё саплівае. А табе ўжо, напэўна, гадоў восем было. Вялікі ўжо быў хлопчык. Ва ўсіх хатніх турботах мой памочнік. Жылі ж
мы адны. Бацька ўсё па шахтах швэндаўся. Грошы зарабляў. Ды ніяк не мог выбавіцца з нястачы. Бо скажу, гуляка быў — аддай чэсць! Але ж неяк на гумно грошай сабраў, калі распарадзіўся, каб купляла...
Маці смяецца, сама сабе разважае:
— Дзівачка сама была. Гэта ж трэба, ехала, дурніца, за блізкі свет зімою. Таргавалася за тое гумно, маючы ў кішэні грошай на задатак. Але слухай жа, як выбавілася з таго балота.
Агледзелася, вылезла з сапей. Пачала сяк-так варушыць, выбаўляць каня з сумёту. Пашчасціла неяк выкіраваць капяку на роўнае. А мяцеліца круціць — свету божага не відпо. Стала зусім цёмна, нават неба злілося з лесам, і ўсё круціць, вірыць, завіруха — вачэй пе адплюшчыць...
Замерзну, думаю, і страху не адчуваю ані, толькі перад вачамі дзеці: ты і Дупя...
Тады пеяк учула, што недзе збоку забрахаў сабака. Ой, як жа я ўзрадавалася! Пачала аглядацца вакол пільней. Бачу: між кустоў бліснуў агеньчык. Падалося: воўчае вока. Але ж пе зялёяы — у ваўкоў зелена блішчаць вочы. Жоўты агеньчык, ледзь зерыць. Свіціцца, як скрозь сіта. Ну, думаю, ратунак! Жывеш, баба!
Выбавіла ета я каня на роўнае, на цупкую дарогу. I сама ўжо мацаю пагамі, каб не збіцца ў сумёт, у свежы снег; вяду каня, за аброць трымаю адубелымі рукамі. Апямелі пальцы, а дзіўпа: холаду не чую... Конь мой асмялеў, пачаў весялей фыркаць ды жвавей і лацвей выцягваць з снежнай куламесы ногі; усё ж і ён, нягегліца, пабрыў на дарогу.
Якраз і лес скора парадзеў; сцяна лесу як бы расступілася; як скрозь мярэжку, наперадзе і хаты зачарнеліся. Агепьчыкі, як збавенне, як паратунак, весела бліспулі. Прыгледзелася, ага! Рашатнёўка. А там, сам ведаеш, і да дзярэўні нашай рукою падаць!..
КНІГІ ОНЛАЙН
