Бацькавічы
Сцяпан Кухараў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 303с.
Мінск 1991
— Алёшка, прыспі трохі,— наказаў бацька, заўважыўшы, што я сцішыўся.— А я пакуру...
— Зноў курыва...— пакрыўдзіўся я.— I як етая гарката табе не абрыдне? Лепш бы цукерку калі пасмактаў...
— Во йта сын! — зарагатаў бацька, беручыся за пачак «Казбека», які ён быў ужо запхнуў у кішэнь суконнікаў, добра абшмараваных на калепях і пашчыканых гарачымі пырскамі ў кузні.— Ну, браце, ты і загнуў — цукерку замест папяросы... А ты ведаеш, што за папяросу, калі яе няма, я аддаў бы ўвесь полудзень, увесь абед, калі хочаш знаць. А ты кажаш, цукерка. Глупства — твае цукеркі! Вот, ета ж я і забыў,— як схамянуўся бацька, паказаў на валізку, піто ляжала ў нагах, начэпленая пяньковай вяроўчынай за перадок.— Тутака нам маці наладавала правіянт у дарогу. Але ж я такі ядун, што амаль ні да чогя не дакрануўся...
— Чаму ж ета? — вырвалася ў мяне. Я сапраўды здзівіўся, што ўвесь дзень, ад саменькага світанку ці, можа, ад учарашпяе ночы, бацька нічога не браў у рот,— Можа, нездаровіцца?
— He, дзякаваць богу. He здаюся,— бацька зрабіў добрую зацяжку і праз кашаль загаварыў: — Во етаю штукаю,— ён патрос папяросай перад сабой,— магу жыць і дзень, і два — нічога, ні каліва не вазьму. Каб у дарозе чарачка — другое дзела. Але ж, халера, грошай пе выстарчыла. Я ўжо і пазычыў бы, каб не такая спешнасць. Аббег суседзяў, але ніхто не пазычыў. А тут ехаць трэ-
ба — ведаю, што будзеш джгаць пехатою, калі ніхто не трапіцца на дарозе...
— Дак у мяне трохі грошай ёсць,— прызнаўся я, хоць мне і шкада было траціць тыя грошы, якія асталіся ад стыпендыі пасля білета на дарогу.— Можа, яшчэ крама дзе не зачынена...
— Нічога, у Дзяражні крамнік знаёмы,— адразу ажывіўся бацька, стаў бадзёра-стрункі, бы маладзёнак.— Тутака да Дзяражні вярсты са тры, не болей. За вёскай, пры дарозе — добры лужок... Да й коней трэба было б пакарміць. I самі прымгнём на які часок. Сон пераб’еш!..
Здавалася, бацьку ўжо болей нішто не цікавіла, апроч той крамы ў Дзяражні і знаёмага крамніка, які і ў позні час дасць яму тое зелле, адзін напамінак пра якое надае нейкай чортавай жвавасці.
Як па тое ліха, у Дзяражні крама была зачынена, але бацька, не раздумваючы, прыпыніў фурманку каля дома з пафарбаванымі філёнкамі, у вокнах свяціла яркая лямпа, асвятляючы ўсю вялікую хату, з вазонамі кветак на вулічных вокнах. Лёгка саскочыўшы з фурманкі, бацька накінуў лейцы на штыкеціну загароды перад домам, сказаў мне коратка: «Пасядзі на возе — я мігам» — і знік за дашчанай брамай, заціснуўшы ў жмені тую пяцёрку, якую я перадаў яму перад уездам у вёску. Азваўся на ланцугу сабака за брамай, але чамусьці ўмомант і аціх, як чым папярхнуўся, пэўна ж, пазнаў госця.
Давялося доўга сядзець мне на возе, балазе, што сена ў драбінах навалена не ашчаджаючыся, і на цеплаватай дзяружцы я ўгрэўся і пачаў ужо драмаць, як бразнула клямка ў браме і перада мною спыпілася таўставатая кабеціна, мабыць, гаспадыня, і як праспявала:
— Ну, малец, заждаўся ты тутака. Ідзі ў хату, бо счаўрэеш етак, скурчыўшыся... Ідзі, дзетка, не саромейся. Твой жа бацька — уга, які дабрэнны чалавек. 3 маім шахцёравалі, дак вунацька як убачыліся, то і трапкачом не разгоніш. Ідзі, кажу табе, у хату... He бойся, дзетка!..
Што было сказаць гэтай зычлівай жанчыне? Ісці ў хату мне зусім не хацелася — на дварэ хоць і вусцішна, нейкія цені шастаюць у садах, сабакі брэшуць, аднекуль з закутка на вуліцу выплёскваюцца нечыя крыкі, галасы, але затое — над табою, у небе, сяйво зорак, і ўжо непрыкметна вызорваецца шырокая, праз усё неба, зорная дарога — Млечны Шлях, які вабіць, хіліць да разваг і думак.
Можна так бяздумна глядзець на вабныя жнівеньскія зоры, нічога не думаючы, толькі глядзі і глядзі — і на душы спакайнее, у галаве — такая яснасць, а ў сэрцы слодыч летуценняў.
— Дзякуй, цётачка,— пасля нейкага нялоўкага маўчання абзываюся і ўжо зусім рашуча: — Я пабуду тут. Скажыце бацьку, каб не бавіўся... Коні застаяліся...
Я ссунуўся з посцілкі, узяў вехцік сена, кінуў пад nori коням, якія, мусіць, ужо змірыліся, што іх тут спынілі, і галава да галавы, як і я, мабыць, дрэмлюць, сцішыўшыся.
— Ну, як сабе хочаш,— згадзілася гаспадыня і ўжо зусім ціха, адыходзячы, у варотцах прабубнела: — Ета ўжо, відяа, не бацькавага характару. Як і пе Іванаў сын... Упіра, аднак жа...
«Кажы сабе што хочаш,— падумалася,— а я не пайду ў хату. Ета не дзела — дамовіліся ехаць, а тут раптам усё перайначылася. Вот бацька! Скажа сам, а тады і ўсё ягонае ляціць угару тармашкамі. А ўсяму віною, мабыць, гэта праклятая гарэлка. Праз яе ўсе беды чалавечыя. Тады чаму ж па ёй так смагнуць некаторыя? Нешта ж, мабыць, ёсць у ёй такое, што цягне чалавека, не раўнуючы, як бы чорт у балота?
Пачала разбіраць мяне злосць і на крамніка, які трымае дома гарэлку, і на бацьку, які як убачыць гэтае чортава зелле, то забываецца на ўсё на свеце, яму абы падагрэцца, а больш злосці было на сябе: «Навошта я даваў бацьку тыя грошы? Чорт мяне за язык пацягнуў, лепш бы памаўчаў...»
На гэты раз чамусьці доўга сядзець і чакаць пе давялося — пэўна ж, гаспадыня ўсё ж знайшла зачэпку і развязала колішніх дружбакоў-шахцёраў.
Забурчаў пязлосяа, для прыліку, сабака, грымліва бразнулі дзверцы ў сенцах, і ў цішыні знаёмы бацькаў басок, падвесяліўшыся ўжо, сам сабе спяваў: «Чарачка, каток, каціся ў раток...»
Доўгія развітанні, абяцанні дружбы і запрашэнні, поціскі рук, абдымкі. Нарэшце з брамы паказаліся бацька і гаспадар — з барадою каржакаваты дзядзька, якога я крыху ведаў, калі ездзілі тыя гады, як вучыўся, на станцыю, то часам спыняліся ў Дзяражні, ля гэтага дома.
— Што ж ты, братка, не зайшоў,— паўшчуваў мяне гаспадар.— Можа, ужо як падвучыўся, то гонар займеў 218
такі высокі. 3 намі, мужыкамі, і знацца ўжо не хочаш? Як цябе, здаецца, Ляксандрам клічуць?..
— Алёшка,— падказаў бацька, шукаючы лейцы, разамлелы ад штва.— He гань яго дужа, не дакарай, браце Сахонавіч. Мой ета хлопец — адзін у мяне. Можа, трохі і не майго кодла, відаць, у дзеда ўдаўся. Быў мой цесць такі ось, вялікі дакорнік, якога пашукаць — не знойдзеш. He валяюцца, скажу табе, такія, Сахонавіч!..
Бацька кінуў лейцы мне, а сам пачаў поркацца ў кішэні — няйпачай, той «Казбек» шукаў. Урэшце выцяг пачак, падаў дружбаку:
— Во, Сахонавіч, бяры і закурвай. Сынаў падарунак,— I зноў бярэцца за тое ж — хваліць мяне, аж злосць на яго бярэ.— Еты хлопец, мой сын,— ужо настаўнік. Ета, брат, табе не хунт ліха! Усім сынам сын, вот, скажу табе, Сахонавіч!
Яны кураць, гавораць усё і доўга не могуць развітацца — мне гэта ўсё ўжо такое не ў навіну: бацька любіць пабыць з людзьмі; умее з імі ладзіць і паразумецца, пабыць у кампаніі ахвотнік, але тут ён пе згубіў зусім меры. Як ачомаўшыся, раптам похапкам развітаўся і крануў коней.
За вёскай, памаўчаўшы, пачаў зусім мякка, як зусім і не браў у рот ні каліва:
— Ты, Алёшка, не крыўдуй. Грошы я твае не звёў. Мяне пачаставалі, а грошай узяць адмовіліся,— і падаў мне тую маю пяцёрку. Затым адшукаў у перадку кайстру з салам, маласольнымі агуркамі, сваёй выпечкі хлебам на капусных лістах.— Во, бяры ды сілкуйся, а я тым часам прыкархну трохі...
Я адчуў, што прагаладаўся, і ўзяўся спрытна за яду. Дарога была торная — лёгка каціліся па ўезджанай каляіне колы, тады-сяды ўздрыгваючы па выбоінах — ездзілі ў тое лета тут многа і з паклажамі і паражняком, у жнівень дарога аж грымела ад вазакоў, падводы цягнуліся і ўдзень і .ўначы — на станцыю з далёкіх і блізкіх вёсак адпраўлялі і збожжа, і лён, і пяньку, а ўвосень людзі пеклаваліся з бульбай — яе вунь колькі трэба было перабавіць з поля для гарадоў і шахтаў.
Бацька сапраўды задрамаў і неўзабаве ўжо спаў як забіты...
А мне хацелася пагаварыць, распытаць у яго пра ўсё, што там, у Бацькавічах,— я ж усю зіму і вясну пе быў дома, і лета, лічы, прайшло на гэтых курсах. He цярпе-
лася хутчэй прыехаць дамоў, і я ўсё падшавельваў лейцамі, хоць коні спрытна трусілі, мабыць, і самі спяшаліся, без майго пануквання.
Месяц — амаль круглы, як падрумянены,— плыў, ныраючы глыбока ў сівыя воблакі, то выбіваўся на ўзбялелыя і падсвечаныя зорамі матава-светлыя паляны. Роўная таямніча-вусцішная паласа святла клалася на зямлю, прыціхлую і стомленую за дзень, адбіваючыся ценямі, падобнымі на гурбы воблакаў. Ад святла і ад мігцення зорак усё вакол — і прыдарожныя бярозы, і кусты, і пералескі ўводдалі, і купкі хат на даляглядзе,— усё было як бы абсыпана беллю ці алавяны.м срэбрам, і толькі калі з небаг як з рэшата, раптам пасыпаліся зоры і зямля, нейкая дзіўна-казачная істота, паплыла бязважка,— стала неяк боязна, і падалося, што зараз усё, што ёсць вакол,— і вёска, іііто чарнее на пагорку грывастымі прывідамі, і поле, на якім яшчэ стаяць копы грэчкі, мэндлікі аўса,— усё, здаецца, можа знікнуць, у адно імгненне, як згарэць у агні.
Ціхая, млявая плыве месячная жнівеньская ноч над зямлёю, асветленай ззяннем Млечнага Шляху. Забыўшыся на ўсё, гляджу, як утрапёны ці заварожаны начным таямніча-казачным, на зоры, неадрыўна доўга, да болю ў вачах, і мне падаецца: усё — і фурманка з коньмі, і сонны бацька, які здаецца зусім нежывым, бо не чуваць ягонага дыхання, і дарога, і поле, і вёска на прыгорку — дзіўпа неяк рухаецца, плыве, як па зыбучых хвалях...
Як ноч, як месяц, што недасягальнай залатой лодкай нырае між воблакаў, чапляючыся за зоры, здаецца, сам ты некуды плывеш, бо сядзіш не на фурманцы, засланай пярэстай дзяружкай паверх свежа-волкага сена, а на лодцы-месяцы і плывеш кудысьці ў недасяжпа-далёкія светы, у казачную бязмежнасць.
Але вось аднекуль, з-за прыдарожных бяроз, дыхнуў зябкі халадок, і ўраз астуджаецца твар, коні, адчуваючы прахалоду ночы, стрэсваюцца, фыркаюць, раздзімаючьт ноздры, дыхаючы цёплай парай, і ты вяртаешся ў рэальны свет. Робіцца неяк вусцішна. Хочацца затуліцца ў посцілку, надыхацца волыіай травою-кошанкай і думаць.
Як нядаўпа ўсё тое было і як яно, тое радасна-балючае, чым поўнілася юначая душа, сплывае, раствараючыся ў цішыні гэтай зорнай ночы...
3 галавы не выходзіць вобраз Марылі. Якая ты загадкавая, бы вунь тая зорка... Мая мілая зорка Канікула, дзе ты там у сваім сузор’і? Што з табою? Няўжо ў цябе сэрца каменнае і ты, мабыць, ужо забылася на таго, хто, як цень, неадступна глядзеў на цябе, як на сваю зорку? А цяпер ты ахаладалая, засталася вернай сабе, толькі на мігценне, на згубу яму, мабыць, аднойчы адкрылася і падарыла яму адно праменьчык свайго святла.
КНІГІ ОНЛАЙН
