Бацькавічы
Сцяпан Кухараў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 303с.
Мінск 1991
Ну, дзякуй, цяпер ужо як-небудзь дабяруся ўдвору. А ў самой сэрца шчыміць, па целе кошкі шкрабуць — дзеці ж малыя адны насупраць почы засталіся, без прыглёду. Таксама клопат! Ташната, аж сэрца знібіць, разрываецца. Тады, як у тым балоце бедавала,— як бы і страху не было такога, як цяпер, калі, лічы, небяспека мінавала. Дапяла да першае хаты. Спыніла каня. Паглядзела ў акно. Дапраўды Рашатпёўка. Здаецца, то была Аўрамава хата. Крайпяя ад Дубровы, ад лесу...
Я пужкай каня падварушваю. Давай, конік, хутчэй бяжы. Ужо тут дарога вядомая. Шлях тады быў. Вербы як абхапіць пры камлі рукамі. Бярозы. У адзін момант даехала дамоў. Радая, не скажы, як на свет зноў нарадзілася.
I ты яшчэ не спаў. Сядзелі абое. Агню не запальваў. На двор уз’ехала і сама сабе не веру: дома!
Распрэгла каня, толькі на парог, а ты да мяне, як дарослы, з пытапнем:
— Ну што, старгавала гумно?
— Ага,— кажу,— старгавала...
А ў самой на сэрцы млоспа, не выказаць ніякімі словамі. Ой, божачка! Ета ж я магла той цемраччу, у тую калядпую завіруху, загінуць, ды з такім капём бязладным; магла акарчанець на марозе, як піць даць загінуць... SaBea ж была, як на тое ліха, калядны мароз усё-такі!..
Чула я, мужыкі расказвалі, што ў дарозе замярзалі, асабліва калі няма дзе сагрэцца. Было такое, што тады падарожнікі, як засцігне іх бурап у дарозе, адпрагалі коней, секлі сані, палілі касцёр, каб як сагрэцца і перачакаць завіруху.
...Маці змоўкла. Задумалася. Старанпа разгладжвала капцы сваёй любімай хусткі-гарусоўкі.
Маўчаў і я, дзівіўся: якая ў мяне слаўная маці.
НА ВАКЗАЛЕ
У станцыйнай пачакальні людзей — яблыку няма дзе ўпасці. Пасажыры найболып маладыя: студэнты, навучэііцы, старшакласнікі таўкуцца, перагукваюцца і напралом ціснуцца да кас, стараюцца хутчэй набыць білеты. Іх як бы прыспешвае хрыплаваты жаночы голас з рэпрадуктара: «Поезд отправляется...» У шырокія шкляныя дзверы хвалямі плыве людская рака — з адпраўленнем аднаго цягніка зала пусцее, а з другіх дзвярэй імкне новая хваля, і неабсяжная пачакалыія напаўняецца. Гусцее гамана, патанае і глухне той жа халодна-спакойяы голас: «Поезд Могплев — Мннск отправляется... в восемнадцать часов трп мннуты...»
Гэта дадатковы цягнік. Набліжаўся Новы год. I ў перадапошні дзень адыходзячага года і дадатковы цягнік ці зможа забраць усіх жадаючых выбрацца з горада на гасціну да бацькоў, сваякоў, знаёмых. Я апынуўся на вакзале пад вечар і чакаў начнога цягніка, але пачуў аб’яву, што будзе дадатковы, узрадаваўся. Агледзеўся, дзе б прыткнуцца, але ні аднаго волытага месца на лаўках не было — давялося са сваім дарожным чамаданчыкам прытуліцца да сцяны, дзе такія ж, як і я, пасажыры зайздросна пазіралі на шчасліўчыкаў, што паўселіся на лаўках і бавілі час у размовах ці ўрупіліся ў газеты: іх тут жа прадаваў бразгатлівы жалезны аўтамат.
Праз якую гадзіну непадалёку вызвалілася месца. Я сеў, распрамляючы добра самлелыя ад доўгага стаяння ногі, і пачаў прыглядацца да суседзяў. Гэта былі амаль усе пажылыя і старыя жанчыпы ў вязаных і тканых хустках, у плюшаўках, неабношаных ватоўках — пераважна,
падалося, вясковыя кабеты. Яны дружалюбпа і даверліва перамаўляліся, дзяліліся навінамі і клопатамі, як усё адно добрыя знаёмыя ці аднавяскоўцы.
Прыслухаўшыся, я заўважыў, што рэй у гутарцы вяла старая, захутаная ў дзве ці тры хусткі жанчына ў ношаным, з парыжэлага шавіёту зімовым паліто, аздобленым старамодным коцікавым каўняром (відаць, паліто з чужога пляча — доччына ці нявестчына). Жанчыну гэтую я не разгледзеў добра, але ўчуў яе спакойна-пявучы голас. Яна расказвала пра сваю бяду, як бы апраўдваючыся, чаму ў такі тлумны час выправілася ў далёкую дарогу.
— Еду я, мае вы людцы, аж у Прыдняпроўскі,— апавядала жанчына.— Ета повы горад такі, блізка ля Днепрапятроўска, можа, якіх вярстоў шэсць будзе... Я, мае вы добрыя людцы, дужа хварэла, у балыііцы два тыдпі ляжала. Дужа мне сэрца балела. Так у мяне ўсё ўсярэдзіпе крэпкае, яшчэ можна жыць, ды сэрца цісне ў грудзях, пе прадыхнуць, паветра не хапае. Лячылі мяне дактары добрыя, уважыцелыіыя такія, ласкавыя, хаця і маладыя, а нам, старым, уважэнне даюць...
Мпе пачулася: наша гэта кабета, як у нас кажуць, мугулёўская — добрая, шчырая душа і ахвочая, падхоплівая па слова. Гаворыць пе стамляючыся, як усё адпо чытае, як па-пісапаму чэша; звычайнае, будзёішае, дробязпае, а слухаеш — заслухаешся, бо ў словах — жывая душа. Усё, чым жыве, адкрые першаму сустрэчнаму, выкажацца, як па споведзі, раскажа ўсё, як радні ці свайму блізкаму чалавеку.
Прыгледзеўся я да гэтай жанчыны. У яе змаршчакаваты, але прыемны твар; яшчэ жывыя, з адзнакамі чыстай сінечы пад некалі крутымі светлымі брывамі вочы; вакол вачэй і рота — дробныя, неглыбокія зморшчынкі; шчокі не абвіслыя, яшчэ не згубілі сваёй румянасці, хаця і бледнаватыя. 3-пад клятчастай, паверх гарусоўкі, хусткі на скропях — прыхопленыя сівізной валасы, а над ілбом русявыя, пе згубілі ранейшага бляску. Толькі губы, мабыць, пекалі вабныя, выдавалі як падсінепыя. Жапчыпа гаварыла чыста, пе шапялявячы — можа, у яе япічэ свае, не ўстаўныя, зубы.
— Мяне ж дужа не пускалі, падта ўгаворвалі, каб пе ехала, каб яшчэ пабыла, пагасціла які дзяпёк. Угаворваў, проста-такі не пускаў мяне ў дарогу брат мой, да якога я і прыехала была пасля бальніцы. Кажа ён мне: «Пабудзь яшчэ, Настачка, пагасцюй з намі, правядзём стары
год, адмецім, як усе людзі, год новы. Хапае ж усяго, дай божа і дзецям і ўнукам пашым — такога жыццейка. Ёсць чым госця прывеціць і ў будзёнпы дзень, і ў свята. Дзякуй нашай уласці! Хаця во на старасці пабачылі жыцця — жыві, красуйся, весяліся, ды не памірай...» Але дзе ж тут уседзіш, калі там адпа япа, мая дочачка... Як яна без мяпе, без майго прыглёду? He, кажу, браточак мой, братанька дарагі. Можа, я ўжо і не пабуду, пе пабачуся з табой болей, ды трэба ехаць, не магу я сядзець, калі спомпю, як яна там, без мяне, адна...
Ціха, амаль шэптам, бабуля нешта пачала расказваць кабетам, якія сагрэліся на сваіх хатулях і клунках і ўважліва слухалі. Давер, мабыць, мацаваўся не толькі ад яе слоў, якія яна ўмела вязала ў адзіп вузел расказу, але і ад усёй яе істоты, ад спакою і ўпэўненасці ў сабе. I апратка яе казала за тое, што чалавек не зманіць. На бабулі была доўгая спадніца, што амаль закрывала халявы зеляпкавых бурак з блішчастымі галёшамі. Спадніца, мабыць, пяпошаная, не абыдзенная, а святочная — ружовы мультап у кветачкі.
Што кінулася ў вочы — дык гэта яе рукі, яшчэ не пакручаныя ў пальцах, пе разбітыя работай, са слядамі былой, далёкай ужо маладосці; рукі можпа было б назваць і цяпер прыгожымі, каб не такая зморшчаная скура; бабуля не хавае іх, а лёгка і ў такт гаворцы жэстыкулюе, памагае сабе, і яны ўвесь час у руху, у дзеянні. Бабуля panTaM наблізілася зусім амаль да твару суседкі, што сядзела бліжэй, і паўшэптам загаварыла:
— Так і засталася мая дачушка ад тэй веі-мяцеліцы інвалідам, без абедзвюх ног. Так і жыве ўжо дзесяць гадоў... I я пры ёй. Жывём, праўда, добра, печага бога гпявіць. I пенсія добрая ёй, і дзіця ўжо выгадавалася, сынок вырас... У нас кватэра-двухпакаёўка. Людзі тамашнія яе шкадуюць, уважэнне да яо маюць, бо яна ж на рабоце, на расчыстпы дарогі была. У завею чысцілі жалезную дарогу, на яе наляцеў паравоз...
Бабуля ўсё гэта расказвала, як падалося, вельмі спакойна, без аніякага хвалявання, пібы ўсё тое адбылося не з яе дачкой і яна толькі пераказвае пачутае з вуснаў інпіага чалавека. Ды калі я прыгледзеўся, дык убачыў, што вочы яе ўраз павільгатнелі і па змаршчыкаватай шчацэ кацілася ціхая, скупая сляза.
Вакол завохкалі, заківалі галовамі, а бабуля ўжо апавядала пра тое, які багаты і прыгожы іх Прыдняпроўскі —
малады горад, што ўзнік ля старажытнага Дненрапятроўска, і якія харошыя людзі — украінцы і рускія — там жывуць, якое там хараство вясною і ўлетку, калі ўсё зелянее і цвіце чароўнай квеценню.
— I мой жа сынок, Юрка, тамака жыве. Во проста кватэры нашыя блізка, у дамах глядзяцца вокны ў вокны. Ета ў мяне адзіны сынок застаўся,— апавядала бабуля, і вочы яе ўжо свецяцца шчасцем.— А два загіпулі. За нашу родную зямельку, за наша жыццейка склалі галовачкі. Два ў мяне на гэтай вайне былі. Адзін, мой Андрэйка, лёг на вечны сон пад Чавусамі — тады там былі дужа страшныя баі. Забітага ў новым абмундзіраванні прывезлі. Без пары пагібнуў мой хлопчык. Аплакала яго, ды яе ведала, што горачка маё не ўсё выплакала. Той жа зімачкай, пад Новы год якраз, прыйшла пахавалыіая і на другога — пад Кіевам па Дняпры, казалі, геройскай смерцю загінуў...
Я дзіўлюся, як спакойна і вельмі разважпа апавядае бабуля. Думаю пра гэта, слухаю, і словы яе цяжкім каменем кладуцца мне на сэрца. А за спіною — гудзе, прыглушаны вялізнымі калонамі залы, шумлівы прыбой галасоў; людзі занятыя сваім звычайным клопатам — кожпы спяшаецца атрымаць білет і сесці ў цягнік. He ведаю, ці спяшаецца бабуля. Мне здаецца, яна бачыць і як бы зноў, ужо ў каторы раз, страчаецца са сваімі сынамі Андрэйкам і Іванкам, якія ёй часта прыходзяць у сне.
3 невідочнага дынаміка пачулася: «Прпгородный Могнлев — Копысь отправляется». I раптам вал людзей, што напіраў на шырокія шкляныя дзверы, рушыў на перон. Бабульчыпы суседкі падхапіліся і зніклі ў натоўпе. Бабуля засталася сядзець на сваім перавязаным аборкамі чамаданчыку, не праяўляючы ніколькі трывогі. Мабыць, ёй не хутка на цягнік, і яна не маркоцілася, як маркоцяцца і пакутуюць іншыя, калі наперадзе яшчэ доўгая зімовая ноч, а можа, і дня трэба будзе прыхапіць.
Я прапанаваў бабулі месца, але яна рашуча адмовілася. «Не трэба, даражэнькі, ые турбуйся, добры чалавек. Я пасяджу на етым чамадане, не разваліцца,— вытрымае!..» Але бабуля ўвішна, нават падалося, вельмі лёгка пасунулася бліжэй і такім чынам апынулася насупраць мяне. Села і адразу, даверліва гледзячы мне ў вочы, ніколечкі не бянтэжачыся, працягвала расказ пра сваё падарожжа, рупілася ці, пават правільней — разважала, як яе ўгаворвалі па дарозе сюды, на вакзал, вярнуцца назад.
— Пляменніца ета мая стрэлася,— паправіўшы хустку,
загаварыла бабуля, і я заўважыў, што ў яе трэцяя хустка падыспадам белая, у сінія, ледзь прыкметныя кветачкі, чысценькая,— казала: «Цётка, паедзем назад, бо аўтобус пайшоў ужо». Але мпе не хацелася вяртацца — вяртанне не дужа добрая прыкмета. Я б, можа, і вярнулася, але трапіўся шафёр, ехаў аж у саменькі Мугулёў і ахоццю ўзяў мяне ў кабінку. Даехалі добра. Быйстра ён мяне прывёз аж у вакзал. Во, глядзіце, якія бываюць людзі! Прынёс мой еты чамадан сюды, у саменькі вакзал, і плату браць сумысля адмовіўся, як ні ўпрошвала: «Што ета вы, бабуся, я са сваёй маткі, можна сказаць, буду браць еты рубель?» Дак, кажу, у мяне грошай хопіць — вазьмі, дай жа бог, прашу богам, чэсна прашу. А ён: «Добрага вам здароўя, бабуся!» I развітаўся. Ну што ж, не ўзяў дык пе ўзяў... Няхай табе добра будзе, на добрае здароўе і пойдзе!..
КНІГІ ОНЛАЙН
