Бацькавічы
Сцяпан Кухараў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 303с.
Мінск 1991
...Плыве ноч.
Памяць выхоплівае то адзін, то другі моманты расстання з Марыляй перад ад’ездам у Мінск.
«Я напішу табе, Марылька...» — гукаў я пад развітальны гудок паравоза. «Буду чакаць цябе, любы!» — падалося, шапталі яе асмягла-гарачыя губы, дотык да якіх не забудзецца ніколі.
Зорка Канікула! Так у думках назваў я сваю мару яшчэ тады, у летнія месяцы, на вакацыях, і яе вобраз стаў як бы часцінаю мяне самога. Няўжо здарылася самае горшае — яна, Марыля, стала ўсяго толькі зоркай?
Мо гэта яна памігвае з цёмнай, бяздоннай высі і кліча, заве да сябе, каб не разлучацца навек.
Загадваю сабе зорку. У сузор’і Сірыуса ёсць адна светлая і прыгожая. Улетку яна з мірыядаў зорак, што мігцяць, бліскаючы і пераліваючыся, вылучаецца роўным матава-белым святлом. Яе добра відаць у ліпені і ў першай палове жніўня ўвечары і сярод ночы...
Зорка Канікула, скажы, будзь ласкава, ці сустрэну я цябе? Калі мы будзем разам?
Зоркі сыплюцца. Лятуць і рассейваюцца. Цэлыя раі зорак з Млечнага Шляху, бытта шырокая ў Бацькавічах палоса, што калгасу дасталася ад Карпа Півоні, на якой заўсёды радзіла каласістае, умалотнае жыта...
...Тупаюць памалу коні, і яны, пэўна ж, здарожыліся, лена, як спрасоння, пагойдваецца фурманка. Варочаецца ў сне бацька, прыцмоквае і нешта гаворыць — яго голас, здаецца, ідзе аднекуль як з-пад зямлі. Ледзь чутна варушацца колы фурманкі, і дарога закалыхвае: вочы зліпаюцца, плюшчацца. Каб не заснуць, панокваю на коней, шлёгаючы лейчынап.
А ноч во шастае сваімі нячутнымі крыламі, бы нейкая жывая істота. 3-за павароткі нібы насоўваецца іптосьці чорнае, як здань. Гэта месяц схаваўся за хмары, якія наплылі раптам, і закрылася ўсё неба. Стала боязна. Па
целе аж пабеглі дрыжыкі, за шыю папаўзлі мурашкі, на галаве як падхапіў хто валасы...
— Тата! Тата! — пачаў я тармасіць за плячо бацьку.— Прачніся. Ужо, мабыць, блізка Казелле!..
Лес наплыў зусім нечакана і як праглынуў дарогу. Стала цёмна, хоць вока выкалі. Мо я крыху задрамаў, і ўсё тое, што толькі што бачылася — і месяц-поўня, і зарапад, і зорка Канікула, якую ўжо ніяк не адшукаць на цёмным небе. Яно звузілася і свяцілася зусім вузкай шэрэй палоскай. Акурат, як палоска-шнурок Восіпкі Зайчыка, на якой не тое каб жыта, але і мятлюг не хацеў расці, калі ў Бацькавічах жылі аднаасобна.
Колы затарахцелі па карэннях, і фурманку трэсла, аж не ўседзець на месцы. Бацька нарэшце прачнуўся, пазяхнуў смачна, падняўся на ўколенцы, зябка пацепваючыся і адкашліваючыся.
— Дзе ета мы ўжо? Мабыць.у Казельскі лес уехалі? Во йта праспаў... Ну, брат, і спаў жа я, аж бакі адляжаў. Спаў як пшаніцу прадаўшы... А ты, мабыць, знябыўся адзін? Ці палуднаваў жа хоць? Тамака было ўсяго. Маці наладавала добры гаман... А гарэліца ў крамніка, халера, моцная. He руская горкая, а свайго заводу — самагонка. Чаркі дзве як ўзяў, дык во амаль усю дарогу і праспаў. А ты, Алёшка, не крыўдуй. Я да яе, халеры, цяпер не надта ўлягаю...
Я працягнуў руку да кайстры:
— Можа, і сам перакусіш? Бо я ўжо еў крыху...
— Я не хачу,— пазяхнуў бацька, паляпаў рукамі па кішэні.— Перакурыць — ета дзела!..
— To раскажы, тата, што там у нас дома? — нарэшце я спрабую загаварыць пра тое, што рупіла.— Як там нашыя хлопцы? Што новага ў нас?
— А дом, знаеш сам, на месцы, нікуды не ўцёк. Усё, можпа сказаць, як было, так і ёсць. Свербікаў жа паехаў у Мінск, то там ты з ім бачыўся. Калі бачыліся, то ён табе нешта ж расказваў?
— Так. Збольшага...
— I пра Каваліка казаў? — бацька зрабіў зацяжку і закашляўся.— Знялі Іллюка ўжо. Брыгаду прыняў. I то бегае, як падсмалены ганчак... Нічога, ета яму пойдзе на карысць. Будзе помніць, як чужым розумам жыць. А людзей, скажу табе, не правядзеш. Людзі цябе бачаць, які ты і куды ты хінеш. Як ні ўмееш лоўка фінціць, але ад людзей не схаваешся. Ета толькі адзін бог усё бачыць, ды
нічога не скажа, а людзі не змоўчаць. Убачаць, які ты ёсць, і адплацяць табе тым жа...
Бацька адвярнуўся, затуліўшыся ад ветру, набегшага аднекуль, з прагалы сырога начнога лесу, спехам пацягнуў на плечы пінжачок, які знайшоўся пад бокам. Мабыць, падумаў прыснуць, але яму ўжо не спалася. Паўлежачы, пазіраў у неба, дзе нядаўна гарэзіліся, як абсыпаныя сярэбраным пылам, буйныя і густыя, аж сляпіла вочы, жнівеньскія зоры. Цяпер яны як бы растварыліся, пакрываючыся сіпе-шэрай імглою, і я пашкадаваў, што бацька дарэмна пе бачыў усяго таго небнага хараства. А во ўжо і месяц знік, затуліўся цёмнай хмурыпкай, і зоркі ўвачавідкі бляднелі, адна за другой трацілі бляск, знікалі, але яшчэ там-сям адзінокія зпічкі алавяна і слаба мігцелі ледзь прыкметпымі пшанічнымі зярняткамі. I яны, бачпа было, хутка і імгненна згасалі, прачарціўшы ў перадранішнім небе кволыя вогнепна-сінія сляды...
— Вупь яшчэ зорка паляцела! — крыкнуў я зпарок гучна, каб бацька ўчуў. Ён, канечпе ж, ужо не спаў і праз кашаль азваўся:
— Кажуць, як на пебе знікае зорка, на зямлі чалавек памірае...
— А пры чым тут чалавек? — здзіўлена пытаю я, падварушваючы коней.
— He, брат,— пярэчыць бацька.— Нейкая сувязь між пебам і зямлёю ёсць. Я няграматны, а думаю так: людзі, як і зоркі, нараджаюцца, жывуць і паміраюць...
— I след ад іх, хочаш сказаць, застаецца,— дадаў я і пачаў ладкавацца — паклаў у голаў чамаданчык, прыкрыў яго посцілкай, а паверх свой пінжачок, які яшчэ ліпеў ад студэнцкае пары.
— След, канечне, застаецца. Але мы яго не заўважаем, бо вочы нашы не такія, каб усё здалёк убачыць...
Далей я не чуў, што бацька гаварыў, вочы заплюшчыліся, і я як праваліўся ў бездань. А калі прачнуўся, то ўжо не было ні лесу, ні зорак — фурманка грукацела па вуліцы, крывой і ўзгорыстай. 3 боку яе свяціла халаднаватае, як набрынялае туманамі сонца.
Вуліца прачнулася і жыла, набраўшы за ноч добрую порцыю сілы на новы клопатны дзень. Заспаныя кабеты спяшаліся з вёдрамі да студні, мужчыны на падворках ладкавалі калёсы і мажары; знаёмым пошчакам перагукваліся малаткі — хто не паспеў ці паленаваўся накляпаць касу звечара, цяпер мусіў завіхацца спрасонку.
Прывычныя з маленства вясковыя праявы цяпер ажывалі, набываючы новую афарбоўку і сэнс. Хутка, абедзвюма рукамі сцёршы з твару санлівасць, я глядзеў на хаты, якія здаліся мне вельмі ж знаёмымі. Саламяныя стрэхі, шэрыя сцены, падслепаватыя вокны на чатыры шыбы, у каторых замест шкла — фанера ці вехаць анучаў.
— Ета, відаць, ужо Горкі,— сказаў я да бацькі, які скочыў з фурманкі, каб расслабіць самлелыя ногі, і пязграбна чыкільгаў, узяўшыся за драбіну.
— А хіба не пазнаў? — усміхнуўся бацька, паказаўшы шчарбіны ў роце.— А што ж яшчэ... Япы самыя і ёсць — Горкі...
I неяк хораша прасвятлеў, у вачах, яшчэ сонных і спакойных, з’явілася гарэзнасць ці нават маладая зухаватасць.
— Тут, у Горках,— гаварыў бацька з незвычайным ажыўленнем,— быў я гасцём у многіх хатах. Мы тут, у маёнтку, саўгас зачыналі. Цяжкія былі часы, але і дарагія — помняцца на ўсё жыццё. А ты во тут вучыўся...
Мы якраз ехалі міма доўгай, як стадола, хаты. Яна нейк яшчэ болып урасла ў зямлю і цяпер, зарослая састарэлай крапівою і дзядоўпікам, выглядала зусім несамавіта, але ў грудзях варухнуліся дарагія ўспаміпы школьнага маленства. А бацька гаварыў сваё:
— Тут жа non жыў — айцец Трусевіч. Скажу табе, хлопча, сцярвец быў, якога са свечкай не знойдзеш. 3 амбону людзям казаў адно — прычашчайцеся, цярпіце, не багахульствуйце. А сам пасля набярэцца етай гары і раве, не раўнуючы, як бугай. Усё дудзеў пейкую басяцкую песню: «Вы зямлі прасілі, я зямлю вам даў, а волю на небе знайдзёце...» Бачыш, куды гнуў, шайтан! Маўляў, волі табе, трудзяшчы чалавек, не было і не будзе ніколі. Маўляў, не спадзявайся і не чакай! Ета цябе, нябож, толькі спакупіаюць воляй-свабодай, а тады кось-кось ды ў хамут. I засупоняць! Вось тады, між іншым, я і разануў яму па-шахцёрску. Буду казаць, айцец, чаму ета сам не жывеш, як сказана ў пісанні, па закону божаму, а толькі нас, бедалагаў, заклікаеш? Дык ён, ведаеш, паляпаў мяне па плячы, яхідна падміргнуў і кажа: «Ісус цярпеў і нам, грэшнікам, вялеў». Во які быў, ябеднік, хітрун! Сам жыве ў сваё ўдавольства, а іншых заклікае да цярплівасці і пакоры. Як у той жа Бібліі, сам не бачыць у сваім воку бервяна, а ў тваім не сцерпіць і парушынкі...
Кіруемся пад горку, па жаўтапёсу. Густа прыляпіліся хаты ў купчастых ліпах і старасвецкіх ясенях. А за імі — бяскрайні, на паўсотню гектараў, папскі сад. Лдтуль ужо чуваць галасы і б’е водар пераспелых яблыкаў, пукрыстых ігруш, і ўспамінаецца адразу — школа ў Горках, хлапечыя наскокі ў сад, школьныя сябры.
Бацька шморгае дзюбатым посам, і яго, мабыць, спакушае знаёмы пах садавіпы, але чамусьці хмурпее:
— Во, сып, праз еты сад я тады, як быў тут за гаспадарпіка, ледзь не заплаціў жыццём... Бапдзюгі стралялі па мне, але прамахнуліся...
— Раскажы, тата, мпе пра гэта больш! — прашу я. Але бацька адмахваецца, адпо толькі пыхкае папяросай і паварочвае гутарку на тое, што жыццё — заўсёды было, ёсць і, можа, будзе заўсёды — гэта змаганне чалавека з сабою за тое, каб у чалавеку расло і ўмацоўвалася чалавечае.
На пагорку, злева, хата бацькавага стрыечнага брата Міхаля Аўсейчыка. 3 ім, як памятаецца, бацька жыў у добрай злагадзе і дружбе. Канечне, думаю, бацька пе праміпе выпадку, спыніцца. Я кінуў позірк туды, дзе хата, і бачу: у коўратцах стаіць гаспадар — знаёмая заечая піапка, якую памятаю яшчэ падлеткам, шырокая ўсмешка на шырокім у замшэлым шчаціпні твары. Дзядзька Міхаль цёпла ўсміхаецца, мабыць, пазнаў пас, спакваля крочыць насустрач. Бацька спыняе копей, і яны горача і шчыра вітаюцца:
— Адкуль едзеш?.. Дзе быў, Папасавіч, сянні?
— Ды вот, бачыш, Сямёнавіч,— у тон яму жартуе бацька і паказвае на мяне,— мядзведзя пасвіў на аўсяыпі...
Сваякі смяюцца, ніякавата пацепваюцца. Перамаўляюцца жартамі, пустымі, нязначпымі словамі. Нарэшце дзядзька Міхаль заўважае мяпе:
— Ну, здароў быў, пляменнік!..
— Добры дзень!
Дзядзька Міхаль, канечне ж, ведае, што я вучыўся на настаўніка: ён пе раз бываў у пашай хаце, і яму расказвалі, як цяжка было вучыць тры гады сына ў горадзе. Цяпер і ён глядзіць, бачу па вачах, на мяпе прыязпа, пават з захапленнем. Мацае вачамі маю апратку — яшчэ піштаватыя шавіётавыя штаны, чыстыя чаравікі і мышастага колеру вельветавы піпжачок з накладпымі кішэнькамі і бліскучымі гузікамі — яго я купіў за грошы, зэканомленыя ад стыпендыі. А ў чамаданчыку яшчэ ляжыць новая, з галылтукам віскозная сарочка. Я пашкадаваў зараз,
КНІГІ ОНЛАЙН
