Бацькавічы
Сцяпан Кухараў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 303с.
Мінск 1991
— Можа, нездаровіцца табе, Зіначка? — бабуля адчула, што з унучкай нешта зрабілася.— Заўсёды была ты вясёлая, а сёння нейкая як разгубленая. Ці не хворая? Я ж во блінцоў напякла — твае любімыя дранічкі.
— Ой, бабулечка родная! — Зіна ўспыхнула ружовасцю; яе вялікія шэрыя вочы заблішчалі. I тут жа заклапочана: — А праўда, са мною як нешта робіцца. Я і сама пе дам сабе рады... Няма мне з ім шчасця-радасці,— як не праз слёзы прамовіла Зіна.
Бабуля аж разгубілася. Спахапіўшыся, пачала ўшчуваць:
— Можа, як-небудзь абыдзецца,— і спачувальна ўздыхнула: — Малады, во й блазнуе, шаленец. А пасля аці-
шэе, нагуляўшыся, як тая рэчка, што ў паводку разліецца, павіруе, пахвалюецца ды ў свае берагі і асядзе. Кажуць жа : бабе важна аснавацца, тады яна сваё верне. узяўшы лейцы ў рукі. А ты, Зіначка, ласкай, унароўлівасцю старайся. Ты ж добрая. Наша парода такая — усё ласкавасцю ды ўнароўкай. Во й матка твая — ласкавае сэрца. Бацька ж, сама ведаеш, які... Характар мае дужа цяжкі. Ведама, ляснік-лесавік... 3 дрэвамі прывык, а яны ж, дрэвы, без языка...
Добра ёй было слухаць бабуліны казкі-казанні. Лагодныя і спачувалыіыя, яны як бы выводзілі Зіну з утрапення, і мала-памалу ў яе хадзе думак намячалася калі не пэўная яснасць, то прасвятленне. Ды раптам тое, на што настаўляла бабуля, павярнулася цяпер зусім інакшым, нечаканым паваротам. Перабіраючы ў памяці перажытае за амаль чатыры гады замужжа, яна цяпер прыпшла да цвёрдага рашэння — разысціся з Эдзікам. бо жыцця з ім, яна пераканалася, не будзе. Яна прыедзе і скажа мужу: «Эдзік, хопіць нам гуляць у хованкі. Таго, што трэба, у пас няма. Няма любові. I не будзе. Для абаіх нас, напэўна, будзе лепш, калі разысціся. Нельга адно аднаму завязваць свет...»
«А дзіця? — скажа Эдзік (гэта япа чула ўжо).— Дзіця нас трымае. Мы з табою, як бычок на вяровачцы.— Потым унурыцца, пачне: — Шкадую сына і таму не дам табе разводу...»
Ён, Эдзік, падзіва незразумелы і супярэчлівы чалавек. Калі цвярозы, то з ім яшчэ можна пагаварыць: ён пра Hernia марыць, абяцае. што і кватэру з цягам часу атрымае, і машыну набудзе ўласную, а як толькі стрэнецца з сябрукамі, усе яго намеры ляцяць дагары, планы лопаюцца, як мыльныя бурбалкі. Эдзік прыцягнецца дамоў п’яны — і не трэба яму ні жонка, ні дзіця. А назаўтра, як учадзелы, сноўдаецца, і, мабыць, яму тады і белы свет нямілы.
Колькі паўпрошвала Зіна свякруху, каб яна паўшчувала сына, а тая адно пасміхнецца. «Я,— будзе казаць,— аддала табе хлопца... 3 арміі як прыйшоў, то быў нармальны чалавек. А ты, акаянніца, яго мне сапсавала: «Выпі, Эдзік, чарку, лепш паясі...» Во цяперака і цапкайся. Я вам не суддзя. Як гаворыцца, аддала на вечнае карыстанне. Радуйся, мілая, і бога не гняві...»
— Дык што ў вас там? — раптам запыталася бабуля і пільна паглядзела Зіне ў вочы, поўныя слёз.— Можа, на-
думала разводзіцца? Бачу, дзеўка, што ў вас з Эдзікам не куецца, а плешчацца...
Зіна, супакойваючыся, выцерла пабегшыя слёзы, узяла блінец, абмакнула ў тук, што ўжо загусцеў на скаварадзе, і пачала неахвотна жаваць. Зацята маўчала, баючыся расплакацца. He хацела, каб Паўлік прачнуўся, бо пачпе дапытвацца пра тату, чаму да іх доўга не едзе.
I стала збірацца, хоць магла яшчэ пабыць — на работу ёй у другую змену. Маўчала і бабуля. Чакала, што ўнучка памалу супакоіцца і сама ўсё скажа. Узялася ёй памагаць. Адчыніла суднік, дастала збанок з мёдам, наліла ў паўлітровы слоік.
— Вазьмі, Зіначка, на дарогу,— сказала бабуля, падаючы слоік.— Гэта во свежы, бацька толькі што пабраў з вулляка, Ліпеньскі мядок. Чысты. 3 кветак. Ад усякае хворасці помач дае вялікую. Ды не ганарыся, дзеўка, Эдзіка і свякруху пачастуй. Слухай-тка ўважліва, што я табе скажу. Ласкавае цялятка дзве маткі ссе, а ганарыстае — ніводнае!..
Зіна не хацела гэтага слухаць, была аж зазлавала. Ледзьве зноў не раскрычалася. Навошта ёй гэты мёд? He было ёй клопату, абэрвуса таго яшчэ мёдам будзе частаваць. I свякруху, тую цёмную скнару, каб потым сама ж і насміхалася: «Што, маўляў, і мёд не памагае? Мёд — ліпкі, ды хліпкі...» Але змоўчала: шкада бабулю.
— He трэба, баба, мне мёду,— выдыхнула праз слёзы. Боль, які ўсё паліць усярэдзіне, ірваўся, аж калола ў сэрцы... Яна, перасіліўшы сябе, як не аднымі губамі прашаптала: — Мабыць, не паможа пішто нам. Гарката такая ўжо, што і мёдам не супыніш. Даруй, бабуля, але мёду я не вазьму...
Збіраючыся, Зіна, аднак, не забыла прыхарашыцца. Адзела сваю любімую, яшчэ дзявоцкую, васільковую сукенку. Кароткую, нават каленцы відаць, агаляючы стройныя, па-дзявоцку зграбныя ногі. Прычоску падстроіла. А твар харашыць ёй не трэба: лёгкі румянец шчок з ямачкамі, яркая крамянасць сакаўных вуснаў з прытоенай усмешкаю ў самых куточках нібы казалі, што Зіна ў свае дваццаць чатыры гады можа пасупернічаць з любой дзяўчынай у Крывяліцку і ў ваколіцы. I ў горадзе на яе заглядаюцца. «Мабыць, я ўсё ж прыгожая»,— сама сабе ўсміхнулася Зіна, закрываючы зябкія з начы плечы лёгкай капронавай хусткай, каб валасы не пыліліся. Тады ледзь чутпа, аднымі вуснамі паўтарыла бабуліна: «Ліпкая...»
Тым часам бабуля мітусілася, памкнулася была да калыскі, можа, хацела разбудзіць Паўліка, ён жа пасля ёй адхлання не дасць, усё будзе румзаць, дапытвацца пра маму, дзе яна падзелася. На пальчыках падскочыла да калыскі, прагна і пільна пазірала на хлопчыка, які смачна чмыхаў носікам, раскінуўшы ручкі. Чысты анёлак на карціне, якую Зіна бачыла аднойчы ў музеі. Яна не стрывала, дакранулася гарачымі вуснамі да лобіка, але Паўлік не прачнуўся, адно толькі бэцнуў ручкай, адганяючы нябачнага парушальніка яго ранішняга сну.
Зіна амаль подбегам выскачыла з сенечак, выхапілася з двара, не зважаючы на хараство ліпеньскай раніцы, якая ўвачавідкі нараджалася і набірала сілы. Яшчэ вуліца не абудзілася знаёмымі з маленства галасамі. Кіруючыся праз вуліцу на загуменне, дзе пракладзена летняя сцежка паўз канаву да станцыі, Зіна кінула позірк у бок хаты Драздзіхі, дзе кватаравалі студэнты-гідратэхнікі — там ужо на двары чуўся шум і галёканне: хлопцы набіралі са студні вады, мыліся, рыхтуючыся на балота.
Зіну чамусьці абдало нейкай гарачынёй, Яна, не адчуваючы расы, якая калола ў ногі, не азіраючыся, подбегам шыбавала да станцыйнага доміка, што віднеўся на даляглядзе.
Спяшалася Зіна на ранішнюю электрычку, але на гэты раз паспела агледзець і той калектар, які вядуць гідратэхнікі, і Крывяліцкае балота, куды ў маленстве бегала басанож па брусніцы і буякі, дзе неаднойчы правальвалася ў «чортавы вокны», і цяпер паспачувала гэтым хлопцам у выцвілых студэнцкіх штармоўках з надпісам на спіне «Інтэграл». Гэта ж трэба ў такую спёку і ў навальнічныя дажджы цэлы дзень у ржавай багне, з аваднямі і камарамі.
А раніца бралася яркая, гарачая. Над балотам, з кустоўя і зарасніку, дыхала густая, аж сіняя, парнасць. Падсвечаныя першымі, яшчэ не пякучымі промнямі, дыміліся балотныя травы і кветкі, што ўсыпалі старую канаву і балота.
Задыхаўшыся, Зіна сцішыла крок, і яе ахінула ўтрапёнае, радаснае здзіўленне. Яна нібы нанава бачыла ўсё, чым жыло роднае, знаёмае наваколле. I гэтае балота, і недалёкі, збоч вёскі, вячысты бор, і высозныя старыя ліпы над станцыйным дамком — усё яе хвалявала цяпер, у гэтую ліпеньскую раніцу, як бы ўпершыню.
Зіна спахапілася, што глядзіць у той Гок, дзе над ку-
стамі, удалечыні, застыла аграмадзіна-машына, куды во праз якую гадзіну прыйдуць хлопцы, той рыжы барадач, што ставіў пласцінкі на прайгравальнік, і сарамяжлівы Толік, з якім яны гулялі, мабыць, як не да рання.
Удыхае Зіна гаючую ранішнюю свежасць і ўся аж свеціцца, а сэрца радасна замірае, як у прадчуванні нечага светлага, неспазнанага ніколі дагэтуль.
Усплыло ў памяці ўчараіпняе. Да драбніц прыгадалася тая нечаканая, неспадзяваная сустрэча. Робіцца аж смешна, як усё пачалося. Пайшла япа з студэнцікам на круг у танцы, ён па-гарадскому, а яна звычайна, як раней гулялі ў Крывяліцку. Сяк-так станцавалі. Зіна адышлася ў гурт дзяўчат, што стоўпіліся ля агароджы. У яе нешта аж у грудзях перасела — цяжка стала дыхаць. Можа, ад паху кветак, што плыў сюды, на «пятачок», з гародаў і лясной аселіцы. Толік зноў запрасіў Зіну. Танцавалі, а пасля стаялі блізка адно ля аднаго.
Толік маўчыць. Маўчыць і Зіна. Першы асмеліўся Толік. Ён і кажа: «Давайце пройдземся. Пагуляем па свежым паветры». I запрашае Зіну ў той бок, дзе жыў на кватэры ў бабы Драздзіхі.
«Не,— кажа Зіна.— Пойдзем у наш канец, да натай хаты».
Ішлі павольна, спакваля, і ў Зіны нечага ногі як не свае, як адваліліся — не слухаюць. Хвалюецца, уся дрыжыць, калоціцца... А ён маўчыць, таксама, мабыць, злякаўся...
Была парнасць і духата. Мабыць, тую задуху ўзмацпялі саспелыя кветкі. Іх было досыць і на ўтравелай вуліцы. ля платоў, і на гародчыках. 3 лугоў і з лесу патыхала чаборам, медуніцамі, канюшынай і з балота — багавіннем, аернікам. Кветкавы пах быў такі. што льга было ўчадзець.
А яшчэ пахлі ліпы. Яны дурманяць у ліпені, пасля кароткіх, імгненных навальніц, якія бываюць часта сушаю, на ўзлобку лета.
Ужо легла ноч, светлая, але без зор. Усё вакол: і вуліца, і дрэвы, і травы — сцішылася, як пасля вялікага напружання. Ён трымаў яе за руку, і Зіна пакрысе супакойвалася, «Толік, глянь, які ты доўгі!» — адхінуўшыся, сказала яна. А ён у адказ: «Давай памераемся...»
To была пара, калі сама што цвіла ліпа. I яе востры, мядовы пах забіваў усе астатнія.
Ужо на лавачцы, пад старым клёнам ля хаты Чаплі-
каў, Толік як асмялеў, крыху разгаварыўся. Гаварыў пра каханне. He, не прызнаваўся ёй, што кахае, а як бы разважаў сам з сабою. I Зіне запомнілася нешта з ягоных разваг. «Калі хочаце ўбачыць душу чалавека,— казаў ён, прызнаючыся, што недзе аб гэтым вычытаў,— паглядзіце на яго губы. Цудоўныя светлыя вочы і драпежныя губы. Дзявочыя чыстыя вочы і разбэшчаныя губы».
Зіпа маўчала як заварожаная. А тады ўсё ж запыталася, а якія ў яе губы. Толік ціха, як падалося ёй, нават задыхана, нахіліўшыся блізка-блізка, выдыхнуў: «Твае губы, Зінок, мабыць, з мёду, салодкія...»
Цяпер, разважаючы, Зіна думае, што пра губы Толік сказаў, бо, напэўна, хацеў пацалаваць яе, але яна адхінулася, хаця колькі намаганняў волі каштавала ёй гэта зрабіць.
КНІГІ ОНЛАЙН
