Бацькавічы
Сцяпан Кухараў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 303с.
Мінск 1991
«Узаемная любоў,— казаў ён, крыху супакоіўшыся,— гэта вялікае шчасце. Непадзеленая любоў — горкае шчасце».
Зіна больш слухала, чым гаварыла, хаця яна не маўчуння і, калі трэба, за словам далёка не ходзіць. Тым часам думала: «Няўжо гэта і ў нас любоў? А ён жа, Толік гэты, зялёны хлапчук яшчэ...»
Зіна ўжо ведала. што Толік — студэнт другога курса інстытута і гэта ў яго першая летняя практыка.
...Ужо седзячы ў электрычцы, Зіна дакарае сябе за сваю хвілінную слабасць. He заўважыла, як Толік, гарачы, крануўся яе чамусьці асмяглых вуснаў, і яна не адхінулася, а замерла ў знямелай млявасці... «Зіна,— казаў Толік ледзь не дрыжачым, як спалоханым голасам.— He ведаю, як гэта можна быць без любові...»
«А скажы, Толік,— шаптала Зіна. гледзячы ў бліскучыя ад узрушэння Толікавы вочы,— што гэта такое — каханне? Якое яно? Я дык, грэпіная, і не ведаю... He зведала, далібог...»
Толік маўчыць, як нахохлены верабеп. Зіне здаецца, што ён хмурыць бровы, раз-пораз праводзіць рукой па сваіх валасах, як зусім разгубіўшыся. Тады прыпыніўся, абняў Зіну, але яна злёгку, ледзь улоўным рухам рукі адхіляе ягоную руку, а самой так хочацца прыхінуцца, што ледзь стрымлівае сябе, сваё парыванне.
Нарэшце Толік супакойваецца. Голас яго набывае цвёрдасць, рашучасць. Ведама, мужчына. «Гэта праўда,— кажа ён ужо спакойна, разважліва.— У нашыя гады, у юнацтве, мабыць, цяжка рашыць, дзе каханне, а дзе зака-
ханасць...» — «Гэта ты пра мяне, Толічак?..» — «Ага, пра цябе,— адказвае, А тады, памаўчаўшы, дадае: — I пра мяне таксама...»
Яны яшчэ ў Крывяліцку сустракаліся разоў колькі. Ка-1. роткія, але гарачыя, як ліпеньскія ночы без дажджу, з яркімі сполахамі зарніц, былі іх сустрэчы і спатканні.
Зіна за гэты час падала на развод, праўда, без згоды Эдзіка (яго за нейкі хуліганскі выбрык на базары пасадзілі на пятнаццаць сутак), і пры сустрэчы расказала аб гэтым Толіку.
Як і ў першы вечар, яны хадзілі па вуліцы доўга; потым, натаміўшыся, сядзелі на лавачцы, слухалі, як у садзе ад неіікага раптоўнага ўсплёску ветру зрываліся і падалі ў росную траву даспелыя яблыкі-налівы, як аб нечым ціха пашумліваў над імі стары клён...
Толік, як аказалася, не такі ўжо і маўчун, як падалося Зіне з першай сустрэчы. Як і ў першы раз, востра пахла кветкамі, мёдам-ліпцом...
Толік зайшоў у хату да Чаплікаў. Пазнаёміўся з бацькамі. I бацькі, і Паўлік упадабалі яго. Як на парозе з’яўляўся Толік, да яго ляцеў Паўлік насустрач: «Дзядзя Толік, дзядзя Толік прыйшоў!..»
Толік не надта цікавіўся, што ў яе было, як яны жылі з Эдзікам, але Зіна, расчуленая, сама ўсё выклала, як перад споведдзю. «Я і сама вінаватая, мабыць, што ў нас з Эдзікам так выйшла. Сляпая я была, калі шчыра. Усяму, мусіць, віною напіа жаноцкая слабасць...»
Толік як бы пакрыўдзіўся ці адчуў нейкую няёмкасць, але ненадоўга. Разважліва і доўга гаварыў пра каханне. He ўсё тое, што ён гаварыў, яна зразумела, але нейкія думлі засталіся: «Чалавек,— казаў ён,— не кожны, асабліва ў маладыя гады, пакутуе ад таго, што не можа справіцца з парываннямі свайго сэрца. Сэрца ж часта ідзе насуперак волі. Мы часта пакутуем ад таго, што паддаёмся хвіліннай страсці, ап’янелыя, забываемся на ўсё, абы задаволіць сваё жаданне...»
«Во, дык і ты, Толік, мусіць, такі ж самы,— прытворна крыўдзіцца Зіна, а самой так хочацца прыхінуцца да хлопца, але яна стрымлівае сябе і зноў становіцца насцярожапа-халоднай. Памаўчаўшы, пераводзіць гаворку на жарт: — Ліпнеш во да мяне, як на які мёд. He прыліпай, кажу табе!..»
Толік, аказваецца, умеў пагаварыць. Зіна слухала яго,
бо ўсё гэта было для яе цікава, ёй як панова адкрываўся свет, хаця і яна сёе-тое чытала і мела нейкія свае погляды на жыццё.
«Наіівышэйшае шчасце,— казаў Толік, захапіўшыся сваімі развагамі,-— дае чалавеку каханне. Яно, каханне, моцнае тады, калі ў душы кожнага адчуецца водгук сваіх душэўных струн. Патрэбна зліццё духу, пачуццяў, поглядаў і настрояў. Гэта новае, што нясе сёння каханне закаханым. Ды яшчэ сіла розуму і інтуіцыі, блізкасць ідэалаў, роднасць поглядаў...»
Чаму ж цяпер, у наш час, так часта каханне нетрывалае? Чаму гэтае чыстае пачуццё, дадзенае чалавеку прыродай, цяжэй захаваць, зберагчы?..
Зіна. задумваючыся аб сваім лёсе, прызнавалася сабе і Толіку, што яна — ахвяра легкадумнага кахання. Цяпер зноў нечакана на яе, як гром з яснага неба, абрыпулася новая хваля. Яна адчула, што і Толік кінуўся, як у вір, забываўся на ўсё — ён яшчэ не зведаў таго, што дае закахапаму блізкасць з жанчынай. Усё гэта яму было вядома толькі з кніг ды з расказаў сябрукоў у мужчынскай кампаніі.
Спатканні з Зінаю ашаламілі яго, наваліўшыся так печакана. Яму было добра з ёй, і ён поўпасцю аддаўся пад уладу свайго пачуцця. Нейкая сіла, певядомая і таемная, як шаптала яму: «Во — тваё шчасце. Зіна — твая зорка».
У той жа час Зіна, ацверазіўшыся ад учадзення, якое ахоплівала іх абаіх, пыталася ў сябе: «А што ж гэта такое? Каханне?.. А можа, часовае захаплепне...»
Як і пасля першых сустрэч, Зіна аж трымцела ўся, калі ён танцаваў з ёю, калі быў блізка ля яе, калі сядзелі на лавачцы, і яе цягнула, як магнітам, да яго; калі ён цалаваў яе, ёй хацелася зліцца ў пацалунку, але япа стрымлівалася і пасля хваліла сябе за гэта. Магчыма, гэта было чыста жаноцкае — даць магчымасць яму папакутаваць, і ён аж гарэў ад прадчування асалоды.
Яна чакала кожнага новага спаткапня нецярпліва і пакутліва, як асмяглая, звялая на спёцы расліна дажджу, каб ажыць і асвяжыцца. Япа верыла і не верыла Толіку, але кінула сябе ўсю насустрач невядомасці, якая ўзбурыла яе нечакана, і, ашалелая ад шчасця, аддалася свайму лёсу. У тыя кароткія вечары і ночы і ёп быў перапоўнены слодыччу шчасця, якое падаравала яна сваёй верастрачанай сілай і маладосцю. Яна і дагзтуль была прыгожая, вабная, а цяпер як бы памаладзела. Яе вочы, бліскучыя
ўвечары, як бы выпраменьвалі святло, а ад валасоў нібы струменілася гаючасць, якая проста п’яніла хлопца.
...Імгненна, як след бліскавіцы, праляцелі іх ліпеньскія вечары, поўныя ўзаемнага ап’янення ад іпчасця. якое дае абаім каханне.
Аднойчы, калі яны сядзелі на лавачцы пад клёнам і слухалі далёкія ўсхліпы ліпеньскай ночы, Толік сказаў ёй. уздыхнуўшы і з нейкай бояззю ў голасе: «Заўтра ад’язджаем...»
Яна ўся аж скаланулася. «Я прыйду цябе праводзіць... На станцыю...»
Зіна прыйшла. а Толік крыху прыпазніўся. Ёй стала вельмі балюча і сорамна — яна тады сябе вельмі дакарала: «Вот табе і студэнцік...» Толік жа быў спакойны, нават прабачэння не папрасіў. I ёй кальнула ў сэрца трывога.
На развітанне Толік запытаў яе, Зінчын, адрас, а свайго не даў. Яна стала чакаць пісьма. Але пісьма не было. Ужо ўтравелі, патухлі кветкі на ўзмежках канавы, ля платоў, у гародчыках, пабіла першымі прымаразкамі пышнагаловыя вяргіпі і ярка-чырвоныя мальвы.
Зіна, прыспаўшы Паўліка, самотная сядзела ля акна. перабірала ў памяці ўсё, што адбылося, а тады неяк сцішылася і задрамала. Прачнулася раптоўна, як ад нейкага ўнутранага штуршка — за акном мітусілася і біла крылцамі ў шкло жаўтагрудая лясная сінічка. «Мабыць, нейкая вестка будзе»,— падумала Зіна і ўспомніла Толікава: «Як цяжка ў юнацтве, ды і ў маладосці, разгадаць, каханне гэта ці звычайная закаханасць...»
Пад вечар вярнуўся з лесу бацька і падаў Зіне пісьмо. Дрыжачымі рукамі, ледзь не расплакаўшыся, Зіна распячатала яго, прабегла вачамі першыя радкі. Ясенінскімі радкамі Толік вітаў яе. «Ты жпва еіце, моя старушка? Жпв п я. Прпвет тебе, прпвет!..»
...Зіна ішла той жа пратаптанай сцежкай, збоч канавы, на станцыю. не заўважаючы, што няма ўжо тых кветак і чаду спелага ліпеня — аселіца дыхала халадком і першымі жнівеньскімі туманамі. Ды гэтых змен у прыродзе яна як бы не адчувала. Дупіа яе спявала. Настала яе зорпая часіна. Зіна забярэ свае рэчы і назаўсёды развітаецца з Халадзінскімі. Яна верыць Толіку, што ён прыедзе, як і напісаў у лісце.
ЛЮБАЧКІ
Усю ноч, мабыць, не аціхаў дождж, за акном як нехта вохкаў, плюхаўся. Па шкле паўзлі бураватыя пісягі. Марудліва, як нехаця, святлела. Кволячыся, бралася асенняя раніца. Праз акно віднелася чародка нізкіх аблокаў, што грувасціліся нізка, над самымі дахамі...
А ўчора было цёпла, сонечна. Мы ездзілі ў Маліннік, на ўгодкі нашаіі цёткі Прузынькі.
Летась. якраз на пачатку восені, ціхім вераснёўскім нядзельным днём, апоўдні, наша добрая, заўсёды ласкавая і прыветная цётка адышла. Той дзень і мы ў Малінніку памагалі вясковай радпі выбіраць на сотках бульбу. Нашы гараджане, папалуднаваўшы, паспяшаліся на электрычку, а я крыху затрымаўся і ўжо па чыгупачпым прыпынку пачуў сумную вестку: «Памерла ж ваша цётка Прузыпа».
Казалі, цётка Прузынька памерла вельмі лёгка — калыхала ў суседкі дзіця. і ёй нешта запядобрылася. Яна прыйшла дамоў, наказала мепшаму ўнуку Сашку, каб абедалі без яе, а сама прылегла на ляжанцы, у запечку, і заціхла.
Маладыя прыйшлі з бульбянога поля на абед. Дачка Анця пачала ладкаваць па стол, паклікала маці да стала, а яна ўжо і нежывая.
— Яшчэ цёплая была,— абліваючыся слязамі, расказвала ўсім, хто быў на пахаванпі, Анця, калі Прузыньку ярыбралі і падрыхтавалі ў апошнюю дарогу.— Я і туды, я і сюды, а мамы ўжо і нямаш. Як жа гэта я, хоць бы прыгледзела, хаця б я пачула ад яе апошняе слова...
Уся радня, без перабольшання, шкадавала нябожчыцу. Мы з Марыляй, як яшчэ па вайне пажаніліся, бывала, калі прыодзем у Маліннік. спяшаемся да Прузынькі ў праведкі.
Марыля мая, бывала, абавязкова вязе ёй з горада гасцінец — пачку пячэння ці жменьку цукерак, а як пабагацелі, то і абнову якую-пебудзь. А ўжо цётка не ведала, дзе нас і пасадзіць, і ўся аж свяцілася ад радасці. Хто я ёй — чужы чалавек, а сустракала, як роднага сына. I ўсё, бывала, рупіцца: «Ну, як жа вы там, у тым горадзе, ці ладзіце? Як ты, Марылька? Як вы, Алеська?.. Хаця ўжо каб усё добра было... Каб хаця вайны не было... Як вы, Алеська, думаеце, не будзе ўжо вайны?.. Бо ў радзіве дужа часта пра вайну гавораць!..»
I ўсё мітусілася цётка Прузынька. Радая. Нейкая ўзрушана-прасветленая. Увішна тупала па хаце. He дачакаўшыся, пакуль раскатурхаюцца дачка і зяць — маладыя гаспадары,— сама завіхалася і прыспешвала іх: «Аня, Цішка, хопіць ужо гаварыць... Садзіце гасцей... За сталом і пагаворыце». I да нас: «Любачкі ж вы мае, вы ж здарожыліся, сядайце, любачкі!..»
КНІГІ ОНЛАЙН
