Бацькавічы
Сцяпан Кухараў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 303с.
Мінск 1991
няў дзверы, яго сустракалі дзе-пебудзь, можа, і пе падта ветла, але не крыўдзілі, не выпраўлялі з пустымі рукамі.
Іван, адказаўшы на прывітапне незнаёмага, запрасіў у хату і далей гаварыў з сястрой. Але Апця кумельгам, як спуджаная, падхапілася з ляжанкі, утрапёна завойкала, залямантавала:
— А-вой-вой, гэта ж Цішка. А-ёечкі, які ж ты страшны ды хілы...
А сама прыпала да грудзей мужа, ціха плакала.
Цішка, дрыготка абняўшы яе за плочы, маўчаў як апямелы, у горле перасела нешта даўкае — не пракаўтнуць. Нарэшце ён, вываліўшыся з Анціных рук, ступіў колькі крокаў па хаце, вінавата і збяптэжана падаў Івану РУКУ-
— Добры дзень, дзядзька,— вымавіў ён пераселым, як не сваім голасам і асекся — не мог выціснуць з сябе ні слова.
— Добрага здароўя, хлопча, з прыбыццём цябе ў сваю хату,— загаварыў Іван неяк суха, як бы з пейкім дакорам.— Значыць, Цішка, адваяваўся?..
— Як бачыш, дзядзька Іван, адваяваўся,— як вінавата, плюскаў пачырванелымі ад доўгай хады вачамі Цішка,— Пад Дарагабужам... акружылі пас. Захапілі ў палон. Гналі сюды, у тыл, у лагер. Прыцемкам збег. Амаль месяц ішоў. Нацянькі, глухімі сцежкамі прабіраўся... Колькі разоў быў на волас ад смерці. Але, бачыш, жыць яшчэ трэба...
— Так, плямепнічак, трэба жыць,— уздыхнуў Іван...
Як па крылах, лятала і мітусілася па хаце Прузынька. Яе ахапіла нястрымная радасць: Цішка вярнуўся! Цяпер і гора не гора, калі ў такую цяжкую часіну мужчыпа, гаспадар у хаце.
— Во прыйшоў, дзякуй богу! — як птушка ля гпязда, шчабятала Прузынька.— Я ж казала, няйначай жа, паваражыла. Вой ды Палапея, вой ды варажбітка — угадала, як у ваду глядзела!
Ужо немаладая жанчына, што на сваіх плячах зведала ўсе павароты лёсу, яна, можа, „ават хутчэй за Івана, які таксама нямала пажыў і пабачыў на сваім вяку, адчула ў радасці і трывогу — пялёгка будзе яму, актывісту і салдату, тут пад прымусам, але пакуль што радасць заглушыла тую трывогу — гэта ж з такой калатнечы, з такога перапуду выбраўся, выбавіўся чалавек — жывы застаўся, а гэта ўжо — шчасце!
Зіма прайшла ў цяжкім, як сон, аняменні, не жыццё было, а пекла пякельнае. I работа не супакойвала, усё валілася з рук. Цішка, як і трэба было чакаць, часта сустракаўся з дзядзькам Іванам, а той быў знаёмы з сакратаром райкома партыі Пракопам Рудчыкам, які цяпер жыў тайна ў знаёмых, перакідаўся па лясных хутарах, і меў ад яго сякія-такія навіны.
Збіраліся найчасцей у Прузыііьчыпай хаце. Прыходзіў сюды і Несцер Пятровіч, і Цішкаў брат, які не трапіў па фронт, бо меў інваліднасць. Усіх, вядома, турбавала адно: не за гарамі вясна і з лесу хлопцы пададуць сігнал — трэба падмога, але без зброі які з цябе ваяка! Так Цішка і яго сваяк Несцер Пятровіч, пастаўнік, што прыбіўся дадому з Бягомльшчыпы, арганізаваліся ў невялікую падпольную групу. Падпольшчыкі наважылі ўліцца ў шэрагі партызан, каб біць ворага зброяй. Употай яны збіралі патроны і вінтоўкі, раіліся, як пайсці ў лес, каб не зачапілі сем’яў.
Нарэшце такі выпадак надарыўся. Аднойчы зімовым завейпым днём партызаны пахапіліся ў Маліянік (тры кіламетры ад чыгункі) і заадно прыхапілі з сабой вясковых хлопцаў і мужчын.
Так Цішка Комлік апынуўся ў партызанах. Цяпер хата Прузынькі стала лічыцца ў Малінніку партызапскай, a гэта азначала, што ў любы момант акупанты маглі нахапіцца і забраць усё да піткі, спаліць двор, а сям’ю знішчыць без апіякага суда, у сваёй жа хаце...
Заставалася адно — хавацца і быць заўсёды начыку. Прузынька з Анцяю (яна ўжо мелася абрадзіцца), пакуль льга было, хаваліся па суседзях, у дзядзькі Івана, у другім капцы вёскі, а пасля, як Іванаў сын-падлетак самахоць уцёк за Свіслач, да партызап, ім не стала ніякага ратунку. «Хоць кладзіся ды памірай»,— праклінала ўсё яа свеце Прузынька. Як толькі дзепь, так маліпаўскія паліцаі — Курнаёў сыпок і Варона, што прыстаў быў у прымы да аднае салдацкай брыкухі-жопкі,— не давалі праходу.
— Старая, кажы, дзе ваш Цішка? — настаўляючы рулю пямецкага карабіна, дапытваўся Курпай.— He выкажаш — самую забяром, адправім у Зарэчанск, у камендаТУРУ—
— Ды што з ёю цацкацца,— выскаляўся чорны, як цыгап, Варона і цікаваў нахабнымі вачамі, каб дзе што схапіць у хаце.— Да сценкі яе, старую качарэжку!..
Гэта было яшчэ не самае горшае. Напрадвесні, калі на чыгунцы, ля Свіслачы, за гародамі суседняй вёскі ўзарвалі вышку, у Маліннік нахапілася аблава — усе партызанскія двары ўзялі на прыцэл і першай з таго прырэчнага канца запалілі хату Прузынькі. Апці дома не было, а Прузыньку папярэдзіў сваяк Зміцер Корсік, які нечага быў каля рэчкі і ўгледзеў карпікаў, перадаў Прузыньцы, каб хавалася. Яна гародамі, пасля кустамі паспела ўцячы на хутар, схавацца ў добрых людзей — было яшчэ снежна, і трымаліся марозы. Прузынька перакалацілася, калі Цішка сярод почы, бывала, пастукае ў акно і з хлопцамі-партызанамі зойдзе дадому змяніць бялізну, пераабуецца ў сухія анучы, абагрэецца! Было і такое, што ёп, Цішка, толькі забраўся на чэрань, каб адагрэць адубелыя погі, бо ехалі доўга, у мяцеліцу, з адказнага задання, а ў хату заявіліся паліцаі — збіралі кажухі для сваіх ваякаў, што дубелі ў рускіх снягах, і ў Прузынькі як пе выскачыла сэрца, яна, здаецца, піколі такога страху за жыццё не мела, але ўсё пейк абышлося.
Жыццё — як дарога ў полі, то ўніз, то ўгору... Як скончылася тое ліхалецце, прыйшлі нашы, і Цішка стаў працаваць у Мінску, былі радаспыя хвіліны. Пакрысе наладжвалася жыццё. У Апці пасля Валерыка радзіўся яшчэ адзін сыпок — Воўка, а праз гады два зпайшоўся і трэці — Сашка. «Усё хлопцы параджаюцца ў тваёй Анці,— казалі Прузыньцы суседкі.— Мусіць, быць яшчэ адной вайпе...»
— Ат, хай яна, тая вайна, ідзе на сухі лес, на голае голле,— казала Прузынька, а сама часцяком і плакала — ціхепька, каб не чулі свае,— прывыкла ўласпае гора ці бяду перажываць сама, сваім одумам і развагамі.
Больш за ўсё па свеце пад старасць Прузынька любіла ўнукаў. Усіх траіх выпеставала, люляла на сваіх руках. Анця ж, вядома, дзень пры дні на рабоце ў калгасе — за тою работай свету белага не бачыла. Маліпнік — гэта прыгарад. якіх сорак кіламетраў ад вялікага горада. Як не з кожнае хатьт пасля вайны хто-небудзь пайшоў у горад. Многія, як і Цішка, жылі дома, у вёсцы, а кожпае раніцы, яшчэ на досвітку, спяшаліся на прыгарадны цягнік, каб паспець на змену. I снег, і холад, і паводка, a Свіслач разлівалася каля Малінніка шырока, амаль на вярсту ў якія вёсны, а ты ідзі, падымайся ні свет ні зара.
He было такога выпадку, каб за тыя трыццаць гадоў, што ездзіў Цішка штодня на працу ў горад, пе меў гарача-
га спядапку ці, як прыедзе дамоў, вячэры — у Прузьшькі такое правіла: гаспадара глядзі лепей, як самое сябе, і гэтае матчыпа перадалося як дарагая спадчына Анці, калі тая ўзялася гаспадыняй.
Прузынька і ўнукаў гадавала. Калі ў школу пайшлі адзін за адпым, выпраўляла не абы-як, а заўсёды ў торбачку, а пазяей (калі пабагацелі), у партфелік пакладзе аладку са скваркамі ці лусту хлеба, яблычак — нельга ж, каб дзіця цярпела да паўдня на пусты жывот...
Для ўпукаў Прузынька жыла ўвесь час, усе гады, як япы — Валерка, Воўка і Сашка — на свет з’явіліся, у яе было нейкае асаблівае, можа, нават певядомае кожнай маці замілавапне. Сказаць, раслі яны ў яе, Прузынькі, на вачах — гэта тое, што нічога не сказаць, чым япы для яе былі. Клопат і турботы пра ўнукаў займалі ўсю яе, жанчыну, якая, мабыць, мела б сабе дзяцей столькі, колькі, як кажуць, даў бы ёй бог. Але такі ў яе, салдацкай удавы, лёс. Яна засталася з адпым дзіцем на ўсё жыццё.
Для Прузынькі, кажуць, унукі — як падарунак лёсу, як падзяка за тое, што не мела для сябе ў маладосці.
Застапецца, мусіць, сакрэтам, калі Анця пе ўсё зберагла ў памяці, як гэта Прузынька, бабуля, здолела выхаваць сваіх траіх унукаў такімі харошымі хлопцамі. Во япы — тры браты-здаравякі, адзін да аднаго, каржакаватыя, бялявыя — румянец на ўсго шчаку, сядзяць за сталом, на бабульчыпых угодках. Задуманыя, горпыя. А ў большага, Валеркі, вочы вільготныя, у слязах.
Праз год пасля таго, як Прузыньку, прыбраную, як па якое свята, у яе любімую зялёную хустку ў кветкі і цёмную сукепку, у повыя сандалікі, у чырвоыай, прывезенай з горада труне адвезлі на могілкі, сабралася жалобнае застолле. Каржакаваты і загарэлы да чарпаты, ад гэтага выдаюць белізной валасы на скронях, дзядзька Сяргей, старэйшы з Комлікаў, прапанаваў ушапаваць памяць Ефрасінні мінутай маўчання. На ўгодках, як і на пахаванні Прузынькі, было застолле — ледзь не паўсяла.
Стол Анця і Цішка зрабілі багаты. Усяго, як кажуць, было павалам. Можа хто сказаць: канечне, восень. Увосень, кажа прымаўка, і бяднота — кум багачу. Ды пры чым тут восень, калі на стале і шынка вэнджаная, і каўбаса дарагая — сухая, маскоўская, і сыр расійскі, духмяпы, і памідорчыкі марынаваныя... Праўда, было і сваё, вясковае — аладкі, як пуховачкі, у смятане і маласольныя
агурочкі, застудзіны, трыбушок і, вядома, духмяныя катлеты...
Настойка, па вясковай завядзёнцы, у старых, яшчэ, здаецца, даваеннага ўзору, графінах, простыя і прыдатныя келіхі — на пяцьдзесят грамаў.
Як ні кажыце, хаця ўжо нябожчыца і пе можа крыўдаваць на тое, што яе не аплакваюць так, як шкадуюць чалавека, які дачасна адыходзіць, але відаць, якая ў гэтай хаце была ёй павага; не па абавязку дзяцей да сваіх бацькоў, а па шчырасці душэўнай, якая заўсёды жыве ў чалавеку і не прызнае фальшу, іменна за тое любяць і помняць у гэтай хаце Прузыньку — маці, бабулю, цешчу, «любачку».
...3 вулічнага боку, пузырачыся, сцякалі па шкле рудаватыя дажджавыя рагі. Але ўсё далей кроплі чысцелі і ўрэшце сталі чыстыя, як з калодзежа, і ўгары, над камінамі, якія ўсё яшчэ дыміліся, святлела; кудысьці далёка за горад сплывалі з дажджом сівыя, як чорпыя спадыспаду, хмары.
Дзепь браўся быць светлым, па пагоду.
ВЯЧЭРНІЯ ЗОРЫ
Уладарна раскашуецца, красуе лета. Бы з сяўні, весялун-чэрвень рассыпаў краскі на балацяных лужках; яркай, жывой зелянінай шумяць сады.
Пакуль не заявіліся пастухі, даяркі ў старанна вылытых халатах завіхаюцца, весела грымяць даёнкамі, Шчыруюць суседка перад суседкай.
3 самага рання моцна прыпякае, а ў кароўніку прахалода. Устоеная за ноч цішыня то там, то тут парушаецца нязлосна-рэзкімі і ласкава-сцішанымі вокрыкамі даярак ды звонка-пералівістым цырканнем струменьчыкаў малака.
КНІГІ ОНЛАЙН
