Белая жанчына
Дзмітрый Пятровіч
Выдавец: Чатыры чвэрці
Памер: 176с.
Мінск 2012
Вышыня была ўзята. Штрафнікамі і бялявым сціплым палескім хлопцам, які не схаваўся за спіны таварышаў, а проста зрабіў адзін крок — крок, які выратаваў усіх...
«Трэба нешта напісаць маці Сямшова», — падумаўХадасевіч, павярнуўшыся да дзвярэй дзота, не заўважыўшы, як адзін з фашыстаў паварушыўся.
I раптам цішыню разарвала аўтаматная чарга.
«Як балюча!» — адчуваючы, як кулі ўпіваюцца ў спіну, прашаптаў капітан Хадасевіч...
л * *
— Ну, як там мой франтавік? — голас Кацярыны Сцяпанаўны прымусіў Васіля Мікалаевіча расплюшчыць вочы.
— Пакуль ніяк не апрытомнее. Прыходзьце пазней.
— А гэта што? — жанчына заўважыла, што яе муж расплюшчыў вочы. — Вася, ты як?
— Нармальна, Кацюша. Дзе я? — Хадасевіч яшчэ нічога не разумеў.
— У бальніцы. Ты каля «Кастрычніцкай» страціў прытомнасць, і зараз, дзякуй Богу, ужо са мною...
— Як людзі, адтуль?.. Усе жывыя? — Васіль Мікалаевіч уважліва паглядзеў на жонку.
Тая адвяла позірк убок.
— Табе нельга хвалявацца, Вася. Давай потым пагаворым, а?
— Каця, скажы праўду. Нехта загінуў?
У вачах Кацярыны Сцяпанаўны паказаліся слёзы.
— Пятнаццаць чадавек, Вася. А больш за дзвесце паранены. Нехта ўзарваў нашу «Кастрычніцкую». Нелюдзі! Усё роўна ім суд будзе — капі не наш, зямны, то Боскі суд, Вася...
Вочы старога франтавіка напоўніліся слязьмі.
— Божа мой, як страшна!..
Васіль Мікалаевіч адчуў, як вялікі ком падкаціў да горла. I раптам яго позірк пасвятлеў.
— А я... зноў убачыў тую вышыню, штрафнікоў. I Сямшова. Памятаеш яго, Кацярына?
— Канешне, Вася, ты ж расказваў пра яго — там, у шпіталі, пасля таго бою...
— А ты мяне выхадзіла, выпеставала. У вайну мы ведалі, за што паміралі, Каця. А зараз за што гэтыя людзі, на «Кастрычніцкай», загінулі, а? Хто адкажа?..
Хадасевіч замаўчаў. Адказам на яго пытанне была цішыня...
Васіль Мікалаевіч паглядзеў у вакно. Там у вечаровай стыні патроху знікаў стомлены за дзень горад...
19.06.2011 г.
MAPA
Угэты ліпеньскі поўдзень, здавалася, яго Вялікасць Сонца само завітала да нас у госці — так было горача ў кватэры. Балконныя дзверы былі расчыненыя, вокны таксама, як задаволенае чымсьці кацяня, вуркатаў вентылятар — словам, нішто не магло выратаваць нашу сям'ю ад спёкі.
— А дзе мае «парадныя» шорты? — набіваючы сваю «дачную» сумку, спытаў я ў жонкі, якая якраз праходзіла побач.
— На паліцы ў шафе пашукай, — адказала тая. — I які дурань у самую спёку пацягнецца на дачу? Трэба было або з самага ранку ехаць, або пад вечар!
«А яна правільна гаворыць-, — у душы пагадзіўся я з жонкаю. Але ўслых сказаў іншае:
— Нічога, хутка на Беларусі будуць сапраўдныя тропікі і пачнуць вырошчваць ананасы і бананы. Арбузы ж ужо ёсць...
— ...I плюс сорак у цяньку. Так? I хто выйграе? Хоць бы нейкае мора было побач! Акрамя Мінскага...
Жонка зноў увайшла ў пакой. Паклала руку мне на плячо. Уздыхнула,
— Усё роўна будзем у Крым ці Турцыю ездзіць — да сапраўднага мора... А ў гэтым годзе яшчэ такая спёка!
Правяла рукою па маіх валасах.
— Фу, які мокры! Нават абдымацца з табой не хочацца!
Яна засмяялася, чмокнула мяне ў вільготную шчаку і выйшла з пакоя.
Я паглвдзеў ёй услед. I зноў успомніў: «I дзе ж мае шорты?». Падышоў да шафы, расчыніў дзверы. У першай жа стопцы рэчаў убачыў шорты. Узрадаваўся. Пацягнуўся да іх. I раптам на падлогу слізганула штосьці маленькае, стракатае. Мякка шлёпнулася і засталося ляжаць. Я нахіліўся. Падняў.
Гэта была маленькая падушачка з травамі, прывезеная жонкай з яе першай вандроўкі пад Еўпаторыю. Я тады папрасіў прывезці мне штосьці незвычайнае — такое, каб запомнілася назаўсёды. I яна падаравала мне яго. Пах крымскага стэпу — стракаты, квяціста-лавандавы. Той самы...
Я падняў падушачку. Паднёс да носа. I — адчуў яго, знаёмы лавандавы пах... А я так даўно хацеў адчуць пах не толькі крымскай квецені і разнатраўя, але і мора. Убачыць мора было вялікай маёй марай...
...Маленькі жоўты аўтобус-«багданка» перасек гарадскую мяжу, як адчуванне маё рэзка змянілася. Яшчэ ў Еўпаторыі панаваў пах паўднёвага горада — пах, які ні з чым не зблытаеш. Таполі з постацямі, як у джыгітаў з якога-небудзь горнага аула, персікавыя дрэвы і іншая экзотыка так і кідаліся ў вочы. Але галава мая закружылася, як толькі мы ад'ехалі ад Еўпаторыі ў бок узбярэжжа... Хмельны пах лаванды і іншага разнатраўя ўдарыў у галаву, як добрае віно! Дагэтуль, у Мінску, толькі маленькая падушачка, як пяшчотнаструнная скрыпка, дарыла мне маленькую сустрэчу з Крымам. А тут сотні ці нават тысячы такіх "падушачак»<крыпак адначасова — цэлы сімфанічны аркестр! I абсалютна плоская раўніна, пакрытая сухімі травамі з гэтым дзіўным вытанчаным водарам...
А я чакаў сустрэчы з морам! Хаця еду на мора другі раз, не першы. Першая сустрэча з ім адбылася ўзімку, у Адэсе, падчас экскурсіі. Я бачыў мора ўсяго дзесяць хвілін, не больш. Шчоўкнуўся на «плёначнік» на пірсе. I ўсё — у аўтобус. Мора было такім непрыветным, сур'ёзным. Нават суровым. I зараз перад вачыма стаіць толькі пустынны студзеньскі пляж і яно — арыстакратычна-халоднае. Мора тады шаптала мне пра штосьці сваё, а я не разумеў яго — проста стаяў і глядзеў удалеч, імкнуўся захаваць у памяці кожнае імгненне гэтай сустрэчы — калі яшчэ прыйдзецца стаць турыстам!.. А па свінцовачорнай паверхні ціха каціліся белыя грабеньчыкі і разбіваліся ля маіх ног...
Калі паклікалі ў аўтобус, доўга не хацеў ісці: хацелася запомніць яго. Любым. Такім, як ёсць. Нават такім, як зараз. I... чамусьці баяўся, што больш не ўбачу яго. Але самае дзіўнае — у той час не запомніў паху мора. Паху марскога ветру і волі, адчуваннем якой насычана гэта паветра. Нешта заварушылася тады ў маёй душы. Патаемна-незразумелае. Хмельнапрывабнае, як вочы дзяўчыны, якую сустрэў тады на адэскім узбярэжжы і якую потым назваў сваёй жонкаю...
...Аўтобус зноў паварочвае, і я, увесь час узіраючыся паміж радамі крэслаў уперад, раптам бачу, як недзе далёка і адначасова, як падалося, вельмі блізка ў марыве над асфальтам, зліваючыся з блакітам неба, расце нейкая цёмна-сіняя маса, падобная да цунамі, — быццам бы вялізная хваля хоча абрынуцца на наш маленькі аўтобус. «Міраж», — падумалася мне. Я паглядзеў на сваіх суседзяў — усе размаўлялі або абыякава пазіралі ў вокны на адзін і на другі бок. Няўжо толькі я адзін гэта бачу — вялікае сіняе мора, падобнае на вялізную хмару? I яно ўжо не зімова-хмурае, а, напэўна, іншае, ласкавае, маё мора? Тое, пра якое даўно марыў?..»
Але што гэта? Паступова сіняя паласа становіцца тонкай. Потым зусім знікае. 1 зноў парад намі блакітнае неба і стракаты неабсяжны стэп. I — чароўны пах...
А праз нейкія паўгадзіны я, нарэшце, убачыў Яго Вялікасць Мора. Курортны гарадок Штармавое. Дробна-жоўты пясочак на пляжы. I пах — пранізлівы, прывабна-ёдзісты. Той самы... I Мора — блакітна-зеленаватае, з бела-пяшчотнымі венчыкамі мядуз каля самай паверхні. I ветразь на гарызонце. Белы-белы, як вялізныя аблокі на блакітным паўднёвым небе!..
Я ведаю зараз, як выглядае мая мара, і нават ведаю яе пах. Дзівосна-прывабна-пяшчотны... Як і само жыццё, калі ж, вядома, любіць яго... Часта ў снах бачу я зеленавата-блакітныя хвалі, як вочы любай жанчыны. Маёй. Назаўсёды...
16.07.2010 г.
Ласкавы падман
(з «Крымскіх нататкаў»)
Яўбачыў яе выпадкова. Зусім маленькая, яна выглядвала адным бокам з-пад галечнай дробязі. Зірнула яна на гэты белы свет, і адразу ж марская хваля зноўку накрыла яе. На адно імгненне праглынула бераг, белай пенай упрыгожыла яго — і сышла.
I зноў я ўбачыў яе — малюсенькую амфару. У Старажытнай Грэцыі ў такіх перавозілі віно, алей. Шмат старажытнагрэчаскіх караблёў знайшлі свой апошні прытулак у марской бездані. А мора сваім маіугным подыхам здольна «выдзьмуць» на гэты свет такія рэчы, што зніклі шмат стагоддзяў таму. Чамусьці спачатку я не вельмі здзівіўся, калі ўбачыў гэтую мініяцюрную амфару. Менавіта мініяцюрную — сантыметраў дзесяць. Вядома, што старажытнагрэчаскія амфары былі значна большымі па памерах. Але, магчыма, падумалася мне, у гэтай калісьці захоўвалі парфуму, альбо які-небудзь каштоўны алей?
Калі, нарэшце, марская хваля чарговы раз сышла, я нахіліўся і асцярожна падняў незвычайную знаходку — баяўся зламаць, раструшчыць. Але што гэта?
На маёй далоні ляжаў светла-шэры каменьчык — звычайная галька, якая толькі формай сваёй нагадвала старажытнагрэчаскую прыгажуню.
Мора зрабіла сваю працу, за шмат гадоў ператварыўшы звычайны марскі каменьчык у твор мастацтва — па<войму адмысловы, нават у нечым вытанчаны. Хаця зблізку гэты цудоўны падман, на жаль, развенчваўся...
«Дзівосны ён, плён працы мораЬ — скажаце вы. I сапраўды, кавалкі звычайнага бутэлечнага шкла, параскіданыя па ўсім
беразе, спачатку вельмі вострыя і небяспечныя для ног, з часам «адшліфоўваюцца» морам, пачынаюць нагадваць рознакаляровыя каштоўныя камяні — празрыста-іскрыстыя і адначасова дымкава-загадкавыя, як вочы каханай жанчыны.
А галечныя камяні? Таксама абточаныя хвалямі, яны не маюць ніводнага вострага краю. Яны — нібы чалавечыя характары, апрацаваныя часам. Здаецца, што ў гэтай вечнай працы і заключаецца чалавечая мудрасць. Прычым гэта не кампраміс паміж чалавекам і рэчаіснасцю, турботамі, жыццёвымі клопатамі. Гэта скарбонка каштоўнага жыццёвага вопыту, своеасаблівая амфара душы, жыццёвага досведу...
...Я зноў бачу яе, напалову занесеную дробным каменнем, на вялікім беразе велічнага мора, бясконцага, як наша з вамі жыццё...
14.07.2007 г.
Горад майго сэрца
Эсэ
Укожнага з нас ёсць свой гарадок, дзе ён нарадзіўся, дзе зрабіў першыя крокі ў жыццё, дзе зведаў першыя моманты радасці і няўдач.
У маёй душы таксама знайшоў сваё месца «дзікі куток сярод непраходных лясоў і балот» з сівой старажытнасці — гарадок Заслаўе. I не таму, што ён невялікі па памерах, не таму, што людзі там жывуць такія, як і ўсе беларусы, —добрыя, шчырыя, працавітыя. А, мабыць, таму, што менавіта з гэтым куточкам звязана ў маім жыцці вельмі многае.
3 вокнаў маёй хаты адкрываецца від на каталіцкі касцёл, які доўгія гады ляжаў у руінах і толькі нядаўна быў рэстаўраваны. Калісьці ноччу, на фоне зорнага неба, гэтыя напаўразбураныя сцены ўяўлялі сабою незабыўнае відовішча, і чамусьці адразу ўспамінаўся «Чорны замак Альшанскі» Караткевіча. Але не трэба было ехаць у Гальшаны. Дастаткова было прабрацца ля старой адрыны, залезці ў нізкі, напалову ў зямлі, правал і апынуцца ў вялікай зале без даху: голыя сцены з маленькім купалам на адной, ацалелай, з праваламі выцягнутых у даўжыню гатычнага стылю вокнаў. 3 вышыні гэтых сцен зрэдку зрываліся ўніз цагліны, і тады чуўся моцны стук: рэха ў касцёле — нават без даху — было моцнае.
КНІГІ ОНЛАЙН
