КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
И. Гошкевич в своем предисловии коротко упоминает использованные пособия: «Со мной было несколько книг, полученных в подарок от японских моих приятелей, и в том числе до пяти небольших словарей, из которых и избран лучший за основу для японско-русского словаря. По приведении всех слов в алфавитный порядок выброшены почти все собственные имена, но взамен прибавлено из других источников до тысячи слов большею частью самых употребительных». Сейчас мы уверены в том, что за основу для своего словаря И. Гошкевич принял вышеуказанный справочник «Син-со рётэн Хаябики Сэцуёсю», составленный Урю Масакадзу. Проф. Накамура также установил, что главным из «других источников», которому Гошкевич был обязан за добавление употребительных слов, является лексикон Медгурста. Оказалось, что большинство добавленных слов взято исключительно из этого лексикона. Итак, теперь мы можем подытожить свой обзор следующим выводом: «Японско-русский словарь» И. Гошкевича был эпохальным, творческим словарем японского языка наибольшим по объему и наилучшим по исполнению для своего времени. Словарь был основан на совсем новых для тогдашних специалистов Запада материалах, полученных старательным автором при содействии непосредственных носителей языка. Успеху составительской работы словаря содействовала незаменимая помощь уникального японца по имени Татибана Косай, с которым И. Гошкевич познакомился — как он сам писал в предисловии — «по счастливому стечению обстоятельств». Янка Саламевіч (Мінск) ЖЫЦЦЯПІС «БЕЛАВАЛОСАГА КОНСУЛА» Кожны з нас можа назваць нямала вучоных, пісьменнікаў, падарожнікаў, мораплаўцаў, дыпламатаў, якія яшчэ пры жыцці атрымалі і высокія чыны, узнагароды, вядомасць. Але ёсць нямала і такіх, чыя высакародная дзейнасць на ніве навукі, літаратуры, грамадскай дзейнасці, лёсы якіх аказаліся забытыя. Да такіх несправядліва забытых асоб адносіцца і наш суайчыннік Іосіф Антонавіч Гашкевіч — дыпламат, вучоны, мовазнавец, даследчык Японіі і Кітая, натураліст, арыенталіст. Давайце хоць бегла пройдземся ягонымі жыццёвымі сцяжынамі, успомнім, дзе ён быў, што рабіў, што зрабіў. Нарадзіўся ён у 1815 г. Дзяцінства прайшло ў сям’і святара ў Якімавай Слабадзе Рэчыцкага пав. Мінскай губ. Услед за старэйшым брагам Іванам скончыў Мінскую духоўную семінарыю, дзе захапляўся не толькі духоўнымі, але і свецкімі кнігамі. У дзяцінстве вельмі любіў галубоў. Дома ў іх бывалі сябры бацькі протаіерэй Адам Фірыновіч і протаіерэй Іаан Грыгаровіч. У 1820-1829 гг. Грыгаровіч — рэктар павятовага і нрыходскага вучылішчаў у Гомелі. Тут ён падрыхтаваў рукапіс першага археаграфічнага зборніка дакументаў па гісторыі беларускіх зямель «Беларускі архіў старажытных грамат», выдадзены ў Маскве ў 1824 г. на сродкі і з дапамогай графа М. П. Румянцава. У архіве Грыгаровіча захаваліся рукапісы двух слоўнікаў беларускай мовы, складзеных ім у Гомелі. У прадмове да 2-й ненадрукаванай часткі «Беларускага архіва» Грыгаровіч пісаў, што гэтыя дакументы «захоўваюць адбітак старажытнай беларускай мовы, другія цікавыя сваім мясцовым каларытам, у іншых захаваліся ад канчатковага забыцця славутыя асобы і памяць заслуг іх» (рукапіс у БДАМЛіМ РБ). Пазней Гашкевіч прызнаваўся, што дабрадушны айцец Іаан разбудзіў яго ляноту да духоўнай кар’еры, вучыў розуму, паўплываў на яго лёс. У Пецярбургскай духоўнай акадэміі, якую Грыгаровіч скончыў у 1819 г., і Гашкевіч паспяхова, акрамя прадметаў курса, асвойваў і розныя мовы: грэцкую, габрэйскую, латынь, нямецкую, французскую, англійскую. Пасля да іх далучацца кітайская, карэйская, маньчжурская і японская. Веданне замежных моваў і вызначыла далейшы лёс Гашкевіча. Ён трапляе ў Пекінскую духоўную місію на цэлых 10 гадоў. Перад адпраўкай у Кітай ён займаўся падрыхтоўкай да выдання першага перакладу старазапаветных кніг протаіерэя Паўскага з габрэйскай мовы на рускую. Біблія выйшла ў 1839 г. літаграфскім спосабам. На кнізе стаіць прозвішча і Гашкевіча. У снежні 1839 г. малады вучоны-багаслоў праз усю Расію адпраўляецца ў Кітай. Акрамя непасрэднай работы ў місіі Гашкевіча вабіць навука. Ён робіць бараметрычныя, астранамічныя, геалагічныя, геаграфічныя назіранні, батанічныя доследы, збірае гербарыі, калекцыі насякомых, матылёў і г. д. Экспанаты ідуць у Нецярбург. Вярнуўшыся ў Расію ў красавіку 1851 г., ён атрымлівае доўгачаканы адпачынак і едзе праз г. Рагачоў дадому. Тут нават затрымліваецца звыш тэрміну. Г эта вядома з дакументаў. Доўга пасля гэтага яму не давядзецца пабачыць Беларусі. Расія павінна была наладжваць сувязі з усходняй суседкай — Японіяй. Была падрыхтавана місія адмірала Пуцяціна, якая 7 кастрычніка 1852 г. на фрэгаце «Палада» знялася з якара у Кранштаце. Сярод членаў дыпламатычнай місіі плыў і драгаман 1. Гашкевіч. На караблі ён пазнаёміўся з Іванам Ганчаровым, рускім пісьменнікам, пазней аўтарам «Абломава» і «Фрэгата «Палада», які быў сакратаром у Пуцяціна. У сакавіку 1853 г. «Палада» стала ў бухце Саймансбей (Паўднёвая Афрыка). Гашкевіч з калегамі зрабіў экспедыцыю ў глыб кантынента. Ён шмат фатаграфаваў, рабіў геалагічныя даследаванні, склаў нрыкладную геалагічную карту ад Капштата да ракі Аранжавай. Заадно збіраў гербарый флоры. Руская экспедыцыя заспела Капскую калонію ў момант абвостранай барацьбы англічан з неграмі-кафрамі і бурамі. Падарожнікі былі сведкамі так званай 3-й кафрскай вайны 1851-1853 гг., анексіі англічанамі Аранжавай рэспублікі бураў і вымушанага прызнання яе незалежнасці паводле дагавора 1852 г. «Палада» спяшалася да берагоў Японіі. I. Гашкевіч цяжка пераносіў падарожжа — марскую хваробу, штормы, вятры. 1 вось фрэгат каля Нагасакі. Японцы ўспрынялі візіт рускіх караблёў з насцярогаю. На «Паладзе» паявіліся баніёсы — чыноўнікі ў багатым адзенні. Папрасілі не парушаць законаў краіны, чакаць далейшых указанняў губернатара. Баніёсам зрабілі пачастунак. Сардэчны прыём расчуліў гасцей. Пуцяцін перадаў пісьмо нагасакскаму губернатару. Пісьмо ў Вярхоўны савет губернатар не нрыняў — трэба было атрымаць дазвол у вышэйшых улад. Пуцяцін быў не вельмі задаволены. Але ж традыцыі ёсць традыцыі. Ды і дыпламатыя складаная рэч. Была сустрэча з губернатарам. Перагаворы зацягваліся. Звестак з Расіі не было. Каманда пабойвалася, што пачалася ўжо вайна. Пуцяцін на выпадак вайны прыняў меры: адправіў барк «Князь Меньшыкаў» у Шанхай на навіны, а шхуну «Усход» у Татарскі праліў, каб пазнаёміцца з гаванямі, адкрытымі Невяльскім, але не нанесенымі яшчэ на карты, каб выкарыстаць іх як закрытыя стаянкі для караблёў эскадры. У верасні з Шанхая прывезлі звесткі аб разрыве Расіі з Турцыяй. Караблі эскадры абследавалі Сахалін, знайшлі там каменны вугаль, наносілі на карты бухты і гавані. У лістападзе 1853 г. Пуцяцін аб’явіў пра пераход усёй эскадры ў Шанхай. Адмірал спадзяваўся атрымаць інфармацыю консулаў нейтральных дзяржаў пра вайну і ў выпадку ваенных дзеянняў прыняць меры абароны ўсходніх берагоў Расіі. У канцы 1853 г. камандор Перы даведаўся, што рускія зноў хочуць ісці ў Японію. Баючыся саперніцтва Расіі, камандуючы амерыканскай эскадры вырашыў сарваць дыпламатычную місію Пуцяціна: загадаў закуніць у Шанхаі ўвесь вугаль і змясціць у марскія склады ЗША. Не выйшла. Негацыянт Ааморы выдаў крыху вугалю. 15 снежня Пуцянін атрымаў звестку пра блізкі разрыў з Англіяй і Францыяй. Усе караблі рускай эскадры накіраваліся ў Японію. Японскія ўлады далі згоду прыняць Пуцяціна. 5 студзеня 1854 г. Пуцяціну ўручылі адказ Вярхоўнага савета на пісьмо расійскага канцлера. Не было выказана ні адмовы, ні згоды. Пуцяцін зноў пайшоў у Кітай. Давялося пабываць у Карэі, зноў вярнуцца ў Японію, насля пайсці да берагоў Расіі. «Палада» ўвайшла ў Імператарскую гавань. Далей плаваць на ёй было небяспечна. Ганчароў пакінуў місію, Гашкевіч быў пераведзены на фрэгат «Дыяна». 9 кастрычніка «Дыяна» стала на якар у хакадацкай гавані. 9 лістапада яна ўвайшла ў Осакскі заліў. Мясцовыя ўлады загарадзілі ўваход у гавань, спасылаючыся на загад сёгуна — Осака закрыты порт для замежных суднаў. У лістападзе «Дыяна» з’явілася ў бухце Сімоды. 10 снежня 1854 г. у самым вялікім храме Сімоды пачаліся перагаворы. Пуцяцін выклаў нраграму: 1. Адкрыць свабодны гандаль для Раей. 2. Для рускіх суднаў павінны быць адведзены месцы стаянак — порты Осака і Хакадатэ. 3. Раей дазваляецца мець у адным з портаў консула. Японскія паўнамоцныя адказалі, што пра гандаль яны не маюць права разважаць, у порт Осака, як і ў Эда, іншаземцаў не дапускаюць. Пуцяцін злаваўся. Евангельскім выслоўем «Будзьце мудрыя, як змеі, і простыя, як галубы», я пачынаў бы інструкцыю кожнаму дыпламату, які едзе за мяжу, — казаў ён. Недзе праз дзень «Дыяну» пашкуматаў цунамі. Яе сталі пераводзіць для рамонту ў ціхую бухту Хэда. Але наляцеў вецер, фрэгат трашчаў, 7 студзеня 1855 г. ён затануў. Маракі з «Дыяны», якая пацярпела караблекрушэнне, зрабіліся берагавымі жыхарамі. Давялося будаваць новы карабель. А перамовы прадаўжаліся. Ва ўрадзе сёгуна змагаліся дзве думкі: адна на карысць закрыцця портаў ад іншаземцаў, другая на карысць адкрыцця краіны для міжнародных зносін. Колькі давялося прыкласці намаганняў, каб прыняць трактат! Многа зрабіў тут і драгаман Гашкевіч. 26 студзеня 1855 г. трактат падпісалі. Адмірал наладзіў для паўнамоцных Цуцуі, Кавадзі. Макумоты, Качы, Накамуры і ўсіх баніёсаў парадны прыём. Японскі гісторык Такутомі пісаў: «1 метады дзеянняў, і адносіны да японцаў з боку камандора Перы і рускага пасла ГІуцяціна былі абсалютна адрозныя. Рускі пасол, шануючы старый законы Японіі, спрабаваў словамі нераканаць янонцаў. Камандор Перы з самага пачатку імкнуўся пагрозамі і дэманстрацыямі напалохаць японцаў і быў гатовы выкарыстаць... узброеную сілу» 21 красавіка 1855 г. на новым судне «Х.эда» ўзнялі Андрэеўскі флаг. Накіраваліся да берагоў Расіі. Бонзу Масуда Кумезаймона, які таемна жыў сярод каманды, пранеслі ў скрынцы з маёмасцю. Ён жадаў ехаць у Расію. У Ахоцкім моры англійскае судна «Баракота» ўзяло расійскіх маракоў у палон. Так I. Гашкевіч стаў нявольнікам, іх павезлі ў порт Аян, пасля ў Нагасакі. Праз месяц сюды прыбылі караблі адмірала Сцірліга. Ён запатрабаваў, каб яго правялі да вусця Амура. Афіцэры адмовіліся выдаваць дзяржаўную тайну. У верасні палонныя I. Г'ашкевіч, бонза Масуда Кумензаймон (Уладзімір Прыбылоў), груна матросаў былі вывезены ў Ганконг — калонію англічан. Палон не мог быць бясконцым. У лістападзе 1855 г. з Лондана паступіла распараджэнне адправіць рускіх у Англію. Удзельнікі экспедыцыі, а цянер палонныя, вярталіся ў Еўропу пасля трохгадовага плавания. Іх намаганні не былі бясплённыя: заключылі з японскім урадам трактат, абследавалі гавані на ўсходнім берагу Карэі, Татарскага праліва і пацвердзілі адкрыццё Невяльскога, што Сахалін не паўвостраў, а востраў і рака Амур не губляецца ў пясках, як меркаваў Крузенштэрн, які аглядаў яе ліман. Аднак падарожжа не было шчаслівым. Недзе на дне Імператарскай гавані ляжала патопленая «Палада», а ў заліве Суруга — фрэгат «Дыяна».