КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
Хто ж ён быў, гэты незвычайны чалавек і ўдумлівы дыпламат? Нарадзіўся Іосіф Антонавіч Гашкевіч 5 кастрычніка 1814 г. у тагачаснай Мінскай губерні. Дзяцінства прайшло ў Якімавай Слабадзе, што на Бярэзіне ў Рэчыцкім павеце. Бацька Восіпа, як, дарэчы, зваў яго пазней і Іван Ганчароў, быў сельскім святаром, што наклала адбітак на пачатак шляху хлапчука. Спачатку ён вучыўся ў царкоўнапрыходскай школе, дзе настаўнікам быў яго бацька. ГІасля 12-гадовы юнак апынуўся ў Мінскай духоўнай семінарыі, затым у Пецярбургскай духоўнай акадэміі, скончыў яе ў 1839 г. I стаў бы ён неблагім духоўным пастырам, вучыў бы людзей дабру і дабрадзейнасці, далучаў бы да слова Божага, калі б не вялікае захапленне замежнымі мовамі, што ў значнай ступені прадвызначыла яго далейшы лёс. У час вучобы ў духоўнай акадэміі Іосіф паспяхова авалодаў грэцкай, нямецкай, французскай, англійскай, лацінскай, габрэйскай мовамі. А яшчэ загарэўся ідэяй выдаць першы пераклад старазапаветных кніг з габрэйскай мовы на рускую. У 1839 г. Біблія была выдадзена літаграфскім спосабам. На ёй, як сцвярджае аўтар кнігі пра Гашкевіча «Адысей з Беларусі» Віталь Гузанаў, стаяла нават прозвішча нашага земляка. А ў снежні таго ж года 25-гадовы 1. Гашкевіч выправіўся ў сваё першае надарокжа — разам з Рускай духоўнай місіяй накіраваўся ў Кітай, дзе прабыў амаль 10 гадоў. За гэты час здолеў не толькі мову вывучыць, але ахвотна і з поспехам займаўся астранамічнымі даследаваннямі, назіраннямі за прыродай, фатаграфаваў, сабраў багатую калекцыю насякомых, вывучаў метэаралагічныя ўмовы. Свае навуковыя досведы выклаў пасля ў шэрагу артыкулаў, надрукаваных у Раей, а назіранні дасылаў у Пулкаўскую фізічную абсерваторыю. Гэткімі ж справамі займаўся Гашкевіч і ў час экспедыцыі Пуцяціна ў Японію ў 1852-1855 гг. Яму ўдалося выканаць вялікі аб’ём даследчых работ. Калі фрэгат дзе-небудзь прыставаў да берага, наш няўрымслівы зямляк адразу ж выпраўляўся ў пошук. Ён захапляўся вывучэннем прыроды і клімату, флоры і фауны, шмат фатаграфаваў, збіраў калекцыі. А паколькі Пуцяцінскай экспедыцыі давялося практычна здзейсніць кругасветнае падарожжа, то 1. Гашкевіч меў шмат мажлівасцяў для сваёй даследчай працы. Такім чынам, напрыклад, ён паспеў даследаваць геалагічныя асаблівасці Паўднёвай Афрыкі, сабраў багатыя калекцыі флоры і фауны... У час знаходжання ў Японіі асабліва блізкія адносіны склаліся ў Гашкевіча з будыйскім бонзам з горада Хэда Тацібана Каасай, які дапамагаў Іосіфу вывучаць японскую мову, а ён вучыў Каасай рускай. 3 гэтым японцам, які вельмі прыхільна ставіўся да рускіх людзей, да Расіі, адбылося нямала прыгод. Як вядома, у 1853-1956 гг. ішла Крымская вайна за права быць гаспадаром на Блізкім Усходзе. Супраць Расіі эмагаліся Турцыя, Вялікабрытанія, Францыя. Таму, калі першая дыпламатычная місіяЯ. Пуцяціна вярталася з Японіі, фрэгат захапілі ў палон англічане. Разам з рускімі членамі экспедыцыі ў палоне аказаўся і Тацібана Каасай, якога назвалі тады Уладзімірам Прыбыловым (а пазней у Расіі, пасля хрышчэння — Уладзімірам Іосіфавічам Яматавым). Аднак неўзабаве, пасля знаходжання ў Ганконгу і Англіі, палонным удалося вярнуцца на радзіму. Разам з імі ў Пецярбург прыехаў і японец. Наконт сапраўднага прозвішча гэтага японца, прыхільніка Расіі, існуе блытаніна. Тацібана Каасай — яго першае, дваранскае прозвішча, якое пазней, у сувязі з рознымі палітычнымі абставінамі, было зменена на Масуда Кумезаймон. Так што і Каасай, і Кумезаймон, і Яматаў — тэта адна асоба. Каасой дапамог Гашкевічу здзейсніць даўнюю мару — скласці «Японска-рускі слоўнік». Першы ў практыцы стасункаў паміж дзвюма дзяржавамі. Выйшаў слоўнік у 1857 г. і быў адзначаны прэстыжнай Дзямідаўскай прэміяй. Гэта стала значнай падзеяй у навуковым жыцці Расіі. Як зазначалі расійскія акадэмікі і еўрапейскія вучоныя, гэта была сапраўды унікальная праца, бо такога слоўніка не мела ніводная краіна Еўропы. Такім чынам, наш дасведчаны зямляк выканаў надзвычай карысную і патрэбную працу, якая пасля была адзначана царом Аляксандрам II дзяржаўнай узнагародай. А японскі калега, уратаваны Гашкевічам, бо за стасункі з замежнікамі японцу на радзіме пагражала суровая кара, працаваў у Міністэрстве замежных спраў Расіі, выкладаў у Пецярбургскім універсітэце, прыняў расійскае грамадзянства. Аднак галоўнай справай жыцця I. Гашкевіча стала самастойная дыпламатычная місія ў Японіі ў 1858-1865 гг. у якасці першага расійскага консула ў горадзе Хакадатэ. Калі міністру замежных спраў Расіі А. Гарчакову спатрэбілася кандыдатура на гэтую пасаду, яго выбар спыніўся на тым, хто ўжо меў значны вопыт узаемаадносінаў з японцамі. Былы непасрэдны начальнік I. Гашкевіча Я. Пуцяцін падтрымаў гэты выбар. Ён паведамляў міністру: «Не магу дастаткова нахваліцца яго здольнасцямі, шматбаковай адукаванасцю [...] Нельга было выбраць чыноўніка з большымі вартасцямі і да таго ж такога сціплага, які ў такой ступені адпавядаў бы мэце свайго прызначэння». Працаваў Гашкевіч плённа, вынікова і сумленна. Шмат карысці прынёс Расіі. Акрамя працы ў консульстве Іосіф Антонавіч з’яўляўся выкладчыкам у Хакадацкай рускамоўнай школе. У 1865 г. Гашкевіч вярнуўся ў Нецярбург, пахаваўшы ў Хакадатэ сваю жонку. Тут зноў сустрэўся з японцам Уладзімірам Яматавым. Разам яны выхоўвалі шэсць першых японскіх юнакоў, якія прыехалі ў Расію на вучобу. Аднак lociф Антонавіч сумаваў па сваёй радзіме. I ў кастрычніку 1867 г. ён пакінуў расійскую сталіцу. Непадалёку ад Астраўца купіў невялікі маёнтак Малі. Беларуская зямля шчыра прыняла свайго выхаванца. Аднак нядоўга цешыўся ён роднымі краявідамі. 3 мая 1875 г. стацкі саветнік Іосіф Антонавіч Гашкевіч пакінуў тэты свет. А з паплечнікам Гашкевіча У. Яматавым адбылося шмат цікавых перыпетый. Ён доўга яшчэ працаваў у Міністэрстве замежных спраў і адначасова выкладаў у Пецярбургскім універсітэце. А ў маі 1874 г. быў звольнены са службы ў Азіяцкім дэпартаменце ў чыне надворнага саветніка. Але і яго, Уладзіміра Яматава — Тацібана Каасай, вабіла зямля продкаў. Восенню 1874 г. ён вярнуўся ў Янонію. 1 яшчэ 10 гадоў служыў у будыйскім храме, зноў перайшоў у сваю веру. А 30 мая 1885 г. памёр. ГІайшоў у іншы свет вучань і хрэснік беларуса Іосіфа Гашкевіча японец Тацібана Каасай, Масуда Кумедзаймон, Уладзімір Прыбылоў, Уладзімір Іосіфавіч Яматаў. А нашага земляка, кавалера многіх царскіх ордэнаў, спачатку ўславілі ў сябе японцы, пасля даследчыя матэрыялы з’явіліся ў іншых краінах. У японскім горадзе Хакадатэ ёсць музей, дзе шмат матэрыялаў прысвечана 1. Гашкевічу, у гарадку Фудзі ўзведзены помнік матросам і афіцэрам рускага фрэгата «Дзіяна», на якім значыцца прозвішча і нашага земляка. Яго імем названы заліў у Паўночнай Карэі, некаторыя даследаваныя ім невядомыя раней насякомыя. Годна ўшаноўваецца памяць незвычайнага чалавека і на яго сапраўднай радзіме — у беларускіх публікацыях, даследаваннях, у бюсце, пастаўленым у Астраўцы. Але самы надзейны помнік — людская памяць. Пакуль не знікне яна, будзе жыць і імя нашага славутага земляка Іосіфа Антонавіча Гашкевіча, першага афіцыйнага беларуса-дыпламата, які годна паспрыяў наладжванню расійска-японскіх адносінаў і ўславіў сябе прызнаным у Еўропе «Японска-рускім слоўнікам». Владмир Власюк (Минск) ПЕРВЫЙ КОНСУЛ А знаете, Беларусь и Япония не так уж и далеки друг от друга. Нет, в географическом плане ничего не изменилось — между нами по-прежнему многие тысячи километров, горы, пустыни, леса, реки и моря, но в истории взаимоотношений белорусов и японцев, которая, оказывается, началась отнюдь не вчера, изначально были заложены благожелательность и доброта, доверие, порядочность и честность — все, что сближает людей. Именно на этих благоразумных принципах строил взаимоотношения равно со всеми гражданами Страны восходящего солнца — рыбаками и крестьянами, воинами и монахами, торговцами и чиновниками — сын земли белорусской, первый консул Российской империи в Японии Иосиф Антонович Гошкевич. К сожалению, Иосиф Антонович не оставил после себя автобиографических записей. Исследователи биографии нашего замечательного земляка Василий Гузанов и Валентин Грицкевич подняли немало архивных документов, свидетельствующих о деятельности дипломата и ученого Гошкевича. Некоторые заметки о нем остались в морском романе Ивана Гончарова (автора «Обломова» и «Обыкновенной истории») «Фрегат «Паллада». Вот по этим данным, трудам самого Иосифа Антоновича мы и можем составить себе представление об этом человеке. Родился Иосиф Гошкевич в семье священника одного из приходов Минской губернии. Окончив с отличием Минскую духовную семинарию, одаренный и трудолюбивый юноша получил направление в Санкт-Петербургскую духовную академию, где, согласно характеристике педагогов, проявил себя как «особенно толковый и способный» языковед. К моменту окончания служебной карьеры Иосиф Антонович знал 13 языков, в числе которых китайский, корейский, японский. В 1839 г., когда блестящий выпускник академии Гошкевич получил направление в Русскую православную миссию в Пекине, он еще не подозревал, что с Востоком будет связана вся его дальнейшая жизнь, а установление с одной из восточных стран добрососедских отношений станет главным делом всей его жизни. Состав сотрудников миссии менялся раз в 10 лет, то есть у каждого из них было время ознакомиться с великой страной на Востоке, что наш земляк, человек энергичный, и не преминул сделать. Он активно занялся исследованием природы и жизненного уклада Китая. После возвращения в 1850 г. в Петербург опубликовал в «Трудах» миссии цикл статей — о шелководстве и выращивании риса, о производстве туши, белил и румян, о культуре китайского картофелеводства. Результаты своих метеорологических и астрономических исследований Иосиф Антонович регулярно отсылал в Главную физическую обсерваторию в Петербурге и, конечно же, учил язык. Вскоре по возвращении в столицу Российской империи И. Гошкевича включают в состав Русской миссии в качестве переводчика для заключения договора с Японией. Осенью 1852 г. из Кронштадта отправились в дальнее плавание два корабля — фрегат «Паллада» и корвет «Диана», экспедицию возглавлял адмирал Е. Путятин, в должности секретаря состоял известный к тому времени писатель Иван Гончаров. Талантливый писатель, посвятивший мастеру безделия и нерешительности, основоположнику, так сказать, российской диванной партии господину Обломову пухлый роман, энергичному, разностороннему человеку Иосифу Гошкевичу уделил во «Фрегате «Паллада» не так уж много внимания, назвав почему-то нашего земляка малороссом.