КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
На пачатку я адзначыў, што 1. Гашкевіч не заслужыў вялікіх узнагарод, шырокай вядомасці. Гэта, вядома, не зусім так. Хоць «чалавек вельмі сціплы», ён усё ж меў царскія ордэны, пра якія мы гаварылі. Але ёсць найвялікшая гістарычная і Боская справядлівасць у тым, што нарэшце ён вярнуўся на радзіму, у Беларусь, куды яго заўсёды цягнула, куды ён пераехаў на сыходзе свайго кароткага, але такога яркага жыцця. Нездарма ж ён купіў тут Малі, пражыў на ўлонні прыгожай беларускай природы апошнія гады свайго зямнога існавання. Хоць і запознена, Беларусь аддае заслужаную пашану свайму сыну, гэтаму вялікаму Беларусу: у 1969 г. выдавецгва «Полымя» выдала аповесць В. Р. Гузанава на рускай мове «Адысей з Белай Русі», у 1993 г. яна нашыраная выйшла ў тым жа выдавецтве на беларускай мове. Яму нрысвяціў некалькі нарысаў В. Грыцкевіч. У 1994 г. у Астраўцы Іосіфу Антонавічу Гашкевічу адкрыты бюст, у клубе мясцовага калгаса, у Малях, аформлены спецыяльны Гашкевічаў пакой. Мясцовыя вучні ведаюць, што на іх зямлі жыў такі вялікі чалавек. Быў створаны беларуска-руска-янонскі Фонд імя I. А. Гашкевіча. Сціплым момантам ушанавання нашага першага дыпламата, першага вучонага-япаніста, першага беларускага фатографа і даследчыка Паўднёвай Афрыкі, Кітая і Японіі з’яўляюцца дзве Міжнародныя канферэнцыі, ці чытанні, прысвечаныя яго памяці. Хочацца верыць, што нашы вучоныя ўслед за кніжкаю Гузанава яшчэ напішуць пра «белавалосага консула», пра гэтага надзвычай сціплага, як і большасць беларусаў, але вартага высокай пашаны грамадзяніна з зямлі пад белымі крыла.мі, якога шчыра паважалі і шануюць дасюль і высокія асобы, і простыя людзі з Краіны ўзыходзячага сонца. Дай, Божа, каб так было! Лідзія Кулажанка (Мінск) ІОСІФ ГАШКЕВІЧ I СВЯЦІЦЕЛЬ МІКАЛАЙ У ЯПОНІІ Іосіф Гашкевіч — сын спачатку уніяцкага, а потым праваслаўнага святара з Рэчьщкага павета Мінскай губерні Антонія Гашкевіча, які служыў у царкве в. Перасвятое. Пры царкве была приходская школа, дзе бацька, а. Антоній, быў адзіным настаўнікам. Відаць, ён быў чалавекам неардынарным, бо лепшым шматгадовым яго сябрам з’яўляўся вядомы археограф, лексікограф, царкоўны гісторык нротаіерэй Іаан Грыгаровіч. У 20-гадовым узросце Іосіф, як і яго старэйшы брат Іван, паступіў у Мінскую духоўную семінарыю. Пасля заканчэння вучобы ў Мінску на рэкамендацыі I. Грыгаровіча працягваў вучобу ў Санкт-Пецярбургскай духоўнай акадэміі. У час вучобы займаўся падрыхтоўкай да выдання першага перакладу старазапаветных кніг з габрэйскай мовы на рускую. Разам з сябрам-студэнтам Захаравым адбіраў і рэдагаваў лепшьм спіскі для перакладу. Біблія была падрыхтавана і ў 1839 г. выйшла з друку (усяго было тры выданні). I. Гашкевіч пасля заканчэння акадэміі меў званне магістра багаслоўя, але не прыняў святарскага сану. Аднак і далей, нягледзячы на кар’еру вучонага і дыпламата, зас таваўся верным сынам Царквы. Гэта праявілася ў час яго дзейнасці ў складзе Рускай духоўнай місіі ў Кітаі і консульства ў Японіі. Калі I. Гашкевіч прыбыў у якасці першага рускага консула ў Японію, на востраў Хакайда (1857), там яшчэ дзейнічаў закон аб забароне распаўсюджвання хрысціянства. Вінаватым у парушэнні яго пагражала смяротнае пакаранне. Асаблівасць заключалася і ў тым, што хрыціянам-місіянерам даводзілася дзейнічаць сярод народа, які меў даўнюю, тысячагадовую традыцыю. Спачатку здавалася, што пропаведзь Евангелля ў Японіі зусім немагчымая. Але I. Гашкевіч дабіўся ад губернатара Хакадатэ прадастаўлення консульству вялікага зямельнага надзела Рамісёміцё (цянер Мотамаці), дзе пабудаваў не толькі вялікі дом, шпіталь на 200 ложкаў, але і царкву. Пасля адмены закона аб забароне прапаганды хрысціянства I. Гашкевіч звярнуўся з просьбай у Свяцейшы Сінод Рускай праваслаўнай царквы з просьбай прыслаць у Японію такога пастыра, «які б мог быць карысным не толькі сваёй духоўнай дзейнасцю, але і вучонымі працамі, і сваім прыватным жьщцём у стане быў даць добрае ўяўленне пра наша духавенства не толькі японцам, але і іншаземцам». Такім пастырам стаў іераманах Мікалай (Касаткін), будучы архіепіскап, кананізаваны ў 1970 г. РПЦ як свяціцель Мікалай Японскі. Ён прыехаў на востраў Хакайда ў адкрыты порт Хакадатэ ў 1861 г. На працягу першых васьмі гадоў іераманах Мікалай вывучаў мову, культуру і звычаі японцаў. Гэта стала магчымым дзякуючы дапамозе консула і яго сям’і. Настольнай кнігай іераманаха стаў першы руска-японскі слоўнік I. Гашкевіча. Дапамаглі і шырокія веды консула пра японскую гісторыю, культуру, мясцовае жыццё. Не ўмешваючыся ва ўнутраныя справы Японіі, валодаючы вялікім дыпламатычным тактам, яны разам наведвалі народныя сходы, слухалі заездных місіянераў і будыйскіх прапаведнікаў. Праведным і аскетычным ладам жыцця а. Мікалай хутка заслужыў павагу і любоў японцаў. Асноўная ідэя яго пропаведзяў грунтавалася на тым, што дахрысціянскія філасофіі і рэлігіі былі толькі перадвеснікамі Евангелля, Ісціны сапраўднай і поўнай. Да часу ад’езду I. Гашкевіча на радзіму (1865) а. Мікалай ужо бегла гаварыў па-японску, а гісторыю краіны ведаў лепш за многіх японцаў. У гэты час паства а. Мікалая налічвала каля 20 чалавек (для параўнання: у 1898 г. — 25 тыс.). Дзякуючы вялікай падрыхтоўчай дзейнасці для разгортвання работы, у 1869 г. было прынята рашэнне пра стварэнне асобнай Рускай духоўнай місіі ў Японіі, якая да канна XIX ст. дасягнула бліскучых вынікаў. Нягледзячы на ўсе цяжкасці, пропаведзь хрысціянства дала свае плады. Узніклі першыя праваслаўныя храмы, у тым ліку Свята-Уваскрасенская царква ў г. Хакадатэ, у будаўніцтве якой удзельнічала і сям’я Гашкевічаў. Тут былі адкрыты два духоўныя вучылішчы для японскіх хлопчыкаў. Богаслужэнне ў абшчынах і выкладанне вялося на роднай для паствы мове. I. Гашкевіч як верны сын Царквы прымаў непасрэдны ўдзел у вялікай місіі распаўсюджвання хрысціянскай веры ў далёкай Японіі, спрыяючы духоўнаму ўзвышэнню народа, якога ён не толькі змог зразумець, але і палюбіць. Цяпер у г. Хакадатэ замест старой драўлянай царквы ўзвышаецца новая, мураваная. Каля яе знаходзяцца праваслаўныя могілкі, куды перанесены прах першай жонкі Гашкевіча Лізаветы Стафанаўны. Хакадацкую царкву, у якой цяпер святаром японец Іоў Набору Баба, наведваюць не толькі вернікі, але і шматлікія турысты — яна стала адной з асноўных славутасцяў горада. Александр Ильин (Брест, Беларусь) ЗАГАДКА МОНАХА ФИЛАРЕТА — СОРАТНИКА ИОСИФА ГОШКЕВИЧА Перелистывая подшивку газеты «Литовские епархиальные ведомости» за 1874 г., я наткнулся на следующий некролог: «26 ноября 1874 года умер на 86 году жизни бывший игумен Тороканского монастыря, Филарет. Монах в 1824 году, в 1826 году иеромонах в Александро-Свирском монастыре. В 1857 году назначен в экспедицию на Амур. В 1858 году командирован в русское посольство в Японии в Хакодате, где освятил Воскресенскую церковь. В 1859 году графом Муравьёвым назначен на корвет «Боярин» в крейсерство, а отсюда в Николаевск и Владивосток. Во Владивостоке за свой счет построил две церкви». Да это же — белорусский соратник самого Иосифа Гошкевича! Однако сразу же возникли два вопроса. Почему в некрологе не указано светское имя и фамилия усопшего? И откуда у простого монаха, не имеющего права владения собственностью, оказались средства на строительство двух церквей? Попытался что-либо узнать о Филарете из документальной повести Виталия Гузанова о Иосифе Гошкевиче «Адысей з Беларусі». Автор пишет, что иеромонах Филарет был священником Российского консульства в Японии всего несколько месяцев, что его сменил иеромонах Николай (в миру Иван Касаткин) — основатель православной миссии в Японии. Гузанов так передает разговор Гошкевича с отцом Николаем: «Пакуль будзеце жыць у будыйскім храме, — сказаў консул, — у келлі іераманаха Філарэта. Ён чалавек слаўны, з адкрытай марскою душою. Кажа: бераг яму надакучыў. Просіцца зноў на карвет. Хоць айцец Філарэт і настаяцель, але сэрца яго перапоўнена марацкай зухавасцю. Пазнаёміцеся з ім, і ён увядзе вас у нашы свецкія справы». Однако из повести мы не только не получаем ясного ответа на ранее поставленные вопросы, но и возникают новые. Что за странная страсть семидесятилетнего старика к морским плаваниям? В Национальном историческом архиве Беларуси в Гродно нам также не удалось раздобыть новые сведения о Филарете. Правда, в «Памятной книге Гродненской губернии» за 1871 г. читаем: «Филарет, игумен Тороканского Богоявленского монастыря, орден Анны Ill степени, окончил курс в Полоцком городском училище, на службе 45 лет, в здешних краях с 1866 года». И — снова нет фамилии настоятеля, хотя все остальные игумены и игуменьи указаны с фамилиями... Таким образом, отсутствие фамилии — это не случайность: ее власти скрывали. С какой целью? На ум приходит только одна почти фантастическая гипотеза: Филарет — незаконнорожденный сын великого князя Павла Петровича и его фаворитки Екатерины Нелидовой. Среди исследователей давно гуляет легенда о невинной дружбе наследника престола и фрейлины его жены. Историк-беллетрист Казимир Валишевский отмечал, что уже около 1786 г. молва заговорила об Екатерине Ивановне Нелидовой как о любовнице великого князя. «Летом 1792 года влияние Екатерины Ивановны, имевшее своим последствием ссору между Павлом и его супругой, достигло своего апогея [...]. Дошло даже до того, что тогда жена наследника Мария Федоровна пожаловалась на Нелидову самой императрице Екатерине II». Заметим, что Нелидова часто покидала малый двор, как считается, из-за ссор и интриг. А может — чтобы рожать детей? А поскольку она не выходила замуж, то должна была отдавать своих детей в чужие руки... Можно предположить, что родившийся в 1789 г. ребенок был отослан на воспитание полоцким иезуитам. Если повнимательнее присмотреться к биографии Филарета, то обнаружим удивительное совпадение переломных моментов в его жизни и важных событий в российской истории. Если предложенная гипотеза верна, то получается, что в 1824 г. Александр I уже знал о своей скорой смерти или о своем перевоплощении в старца Федора Кузьмича: в момент запутанной ситуации с престолонаследием российский император заставляет своего единокровного брата, одного из возможных кандидатов на престол, постричься в монахи... Позднее Николай I постарался, чтобы о настоящем имени его старшего брата забыли. 1857 год. На престол только что взошел император Александр II, Россия в кризисе, неопределенности и на перепутье, на пороге реформ. И потенциальную угрозу престолу, Филарета, отправляют в почетную ссылку на Дальний Восток, где он хорошо себя зарекомендовал и смог, благодаря своим связям, раздобыть в Петербурге денег на строительство церквей.