КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
Многовековая история востоковедения дает все основания утверждать, что японоведение внесло свой вклад в углубление взаимовыгодных российско-белоруско-японских отношений. Изучение жизни и деятельности И. Гошкевича будет способствовать взаимному обогащению национального и духовного потенциала Японии и Беларуси. 11 Гошкевич И. А. О корнях японского языка. Вильно, 1899. С. 109. 13 Алпатов В. М. Изучение японского языка в России и СССР. С. 15. 13 Иванова Г. Д. Русские в Японии XIX нач. XX вв. С. 24. 14 См.: Павлятснко В., Семин А. Российское японовсдснис // Проблемы Дальнего Востока. 1999. № 4. Игорь Лопатин (Минск) ИОСИФ ГОШКЕВИЧ — ОТКРЫВАТЕЛЬ МИРА НАСЕКОМЫХ ЯПОНИИ Иосиф Гошкевич был очень разносторонним человеком. Мало кому известно, что он был страстным любителем природы и коллекционером. Еще до прибытия в Японию собрал большие энтомологичекие материалы в окрестностях Владивостока. По этим сборам, которые он передал в Зоологический музей Московского университета, были описаны и получили научные названия на латинском языке многие виды насекомых. В знак уважения к научным заслугам нашего земляка несколько открытых им новых для науки видов были названы его именем. Среди них крупная ночная бабочка — бражник Гошкевича и красивый хищный жук — жужелица Гошкевича. Но настоящая работа Гошкевича-натуралиста началась после его прибытия в Японию. До него мало кому в Европе были известны представители японских насекомых. Наряду со своими служебными обязанностями в качестве консула России наш соотечественник принялся изучать и коллекционировать объекты растительного и животного мира этой загадочной в то время страны. И. Гошкевича интересовало все — и культура хризантем, и цветение сакуры, и красота японского фазана, и, конечно же, любимые им насекомые. Его коллекцию насекомых обрабатывали виднейшие энтомологи того времени, в первую очередь В. Мочульский. Последний уже в 1857 и 1861 гг. опубликовал в «Бюллетене Московского общества испытателей природы» несколько статей под названием «Insectes du Japon», а в 1866 г. — каталог насекомых Японии. Это была первая в научной литературе сводка о насекомых Японии, составление которой обеспечили материалы, собранные Гошкевичем. Только в 1879 г., через 13 лет после Гошкевича и Мочульского, появилась работа англичанина Льюиса о жуках Японии. Живым памятником двум замечательным людям, Гошкевичу и Мочульскому, остаются населяющие российское Приморье и Японию великолепные представители животного мира этих стран. Открыл их Гошкевич, а описал Мочульский. И среди них — жук, металлическизеленый с малиновыми полосками, названный листоедом Гошкевича (Acrothinium gaszkewiczi). Его вы видите на изображении. Согласно международным правилам зоологической номенклатуры однажды данное латинское название животного или растения остается навеки. И пока существует наука, а она вечна, имя нашего земляка будет упоминаться в мировой зоологической литературе. А нам, современникам, нужно гордиться тем, что белорус Иосиф Гошкевич был открывателем мира насекомых далекой Японии. Дзмітрый Лянкевіч (Гродна, Беларусь) ЖЫЦЦЁ I ДЗЕЙНАСЦЬ СЫНА ІОСІФА ГАШКЕВІЧА Іосіф Іосіфавіч Гашкевіч (1872-1911), сын вядомага японазнаўца Іосіфа Антонавіча Гашкевіча, таксама як і яго бацька, накінуў пасля сябе значную навуковую спадчыну. I хаця яго работы не мелі міждзяржаўнага значэння, але для Віленшчыны і, у прыватнасці, для Астравеччыны, ён зрабіў многае. У адрозненне ад пахавання бацькі, нахаванне ў Вільні Гашкевіча-малодшага мела куды больш пышны характар, што сведчыла аб павазе да гэтага дзяржаўнага дзеяча жыхароў Віленскага краю. Таму асноўныя вехі жыцця і навуковай дзейнасці 1.1. Гашкевіча таксама заслугоўваюць сёння ўвагі. Іосіф Іосіфавіч нарадзіўся 18 жніўня 1872 г. у маёнтку Малі Віленскага навета Віленскай губерні. Першаначаткова ён выхоўваўся пры бацьках, нотым як дваранін паступіў у Імператарскі Аляксандраўскі ліцэй, які скончыў у 1894 г. у чыне губернскага сакратара, затым паступіў на службу ў Міністэрства земляробства і дзяржаўнай маёмасці. У лютым 1895 г. быў прызначаны чыноўнікам на спецыяльных даручэннях пры херсонскім губернатары, які ўсклаў на яго абавязкі назіральніка за друкарнямі і падобнымі ўстановамі. У тым жа годзе Іосіф Іосіфавіч быў прызначаны на насаду памочніка сакратара, а крыху пазней — і самога сакратара Прысутнасці па земскіх і гарадскіх справах Херсонскан губерні. У Херсоне наш зямляк працаваў да 1898 г., пасля чаго, згодна са сваім прашэннем і здазволу міністра, быў адкамандзіраваны ў Гаспадарчы дэпартамент у Санкт-Пецярбург. У верасні таго ж года трапіў у распараджэнне віленскага генерал-губернатара і быў зацверджаны на пасадзе кандыдата ў міравыя пасрэднікі Віленскай губерні. Паспяхова вытрымаўшы выпрабавальны тэрмін, выдатна справіўшыся з ускладзенымі на яго абавязкамі, ён быў прызначаны і зацверджаны ганаровым міравым суддзёй Віленскай акругі па ведамству Міністэрства юстыцыі. Пачынаючы з 1899 г., кожныя тры гады Гашкевіч перавыбіраўся на гэтую пасаду. У 1902 г. Іосіф Іосіфавіч быў прызначаны членам Віленскай губернскай камісіі па патрэбах сельскагаспадарчай прамысловасці і загадчыкам справамі камітэта. 3 гэтага часу ён цесна звязвае свой лёс з карэннымі пераменамі ў сялянскім землекарыстанні, разумее іх неабходнасць як выхад з агульнарасійскага эканамічнага крызісу. У 1904 г. быў запрошаны віленскім губернатарам у склад губернскай нарады для далейшай распрацоўкі і ўзгаднення праектаў новых законапалажэнняў аб сялянах з мясцовымі асаблівасцямі, што паступілі з Міністэрства ўнутраных спраў 1. Працуючы канкрэтна над законапраектамі аб сялянах, Гашкевіч, такім чынам, з’яўляўся правадніком у жыццё сталыпінскай рэформы, якая на афіцыйным узроўні была абвешчана царскім маніфестам ад 9 лістапада 1905 г. «Аб адмене выкупных плацяжоў з сялян». Роўна праз год выйшаў загад, які ўдакладняў ужо дзеючы маніфест і ўводзіў карэнныя змены ў землекарыстанне сялян. Згодна з указаным загадам кожны селянін, які меў у сваім карыстанні абшчынную надзельную зямлю, мог запатрабаваць замацаванне яе ў асабістую ўласнасць. Санкцыю на гэта павінен быў даць агульны сход абшчыны на працягу аднаго месяца ад падачы заявы. Калі ж сход не задавальняў просьбу, то пытанне павінен быў канчаткова вырашьщь міравы суддзя, якім і з’яўляўся Іосіф Іосіфавіч. Загад адкрываў перспектыву ліквідаваць цераспалосіцу, якая вельмі перашкаджала прагрэсу сялянскай гаспадаркі. Змяненні ў землекарыстанні, што закранулі сялян у час правядзення сталыпінскай рэформы на Віленшчыне, знайшлі адлюстраванне ў даследаванні 1. Гашкевіча «Статыстычныя звесткі пра сялянскае землеўладкаванне Віленскай губерні». Для сучаснага даследчыка аграрных адносін пачатку XX ст. гэтая кніга мае цікавасць у канкрэтна-гістарычным і крыніцазнаўчым планах. Аднак адзін загад не мог рэгламентаваць усіх змяненняў у землекарыстанні на тэрыторыі неабсяжнай Расійскай імперыі, таму што кожны рэгіён меў свае мясцовыя асаблівасці. Напрыклад, у Віленскай і Гродзенскай губернях на пачатку XX ст. сялянская абшчына ўжо амаль не існавала. Час патрабаваў новых крокаў, і лагічна выглядае той факт, што ў кастрычніку 1907 г. Гашкевіч быў камандзіраваны ў Санкт-Пецярбург на з’езд неадменных членаў для абмеркавання пытанняў, што ўзнікалі на практыцы і былі звязаны з сялянскім землекарыстаннем пры прымяненні загада ад 9 лістапада 1906 г. Віленскі міравы суддзя актыўна ўдзельнічаў у грамадскім жыцці краю. У 1907 г. па палажэнню аб выбарах у Дзяржаўную думу Іосіф Іосіфавіч быў прызначаны старшынёй з’езда ўпаўнаважаных ад рускага сельскага насельніцтва Віленскай губерні, а пастановай савета Літоўскага епархіяльнага вучылішча ў тым жа годзе — звышштатным членам таго ж савета з прадастаўленнем права голасу на пасяджэннях савета. За актыўную 1 Літоўскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1004, воп.1, спр.13, арк. 78. грамадска-карысную дзейнасць ён быў узнагароджаны ордэнамі св. Анны III 1II ступеняў 2. У жніўні 1908 г. міністрам унутраных спраў Гашкевіч быў адкамандзіраваны ў распараджэнне сенатара графа Палена для дапамогі ў правядзенні рэвізіі ў Туркестанскім краі. Нагадаем, што сітуацыя ў гэтым рэгіёне ўскладнялася тады вядзеннем руска-персідскай вайны. Перад ад’ездам у сталіцу Іосіф Іосіфавіч прадаў маёнтак Малі, які займаў 770 дзесяцін зямлі, перавёз бацькаву бібліятэку і архіў у сталіцу і аддаў іх у санкт-пецярбургскі Інстытут усходазнаўства3. Пасля таго, як Гашкевіч вярнуўся з Азіі, паспяхова выканаўшы ўскладзеныя на яго абавязкі рэвізора, міністр замежных спраў рэкамендаваў яго да ўзнагароды бухарскім ордэнам «Залатой зоркі» II ступені. Адпаведны загад аб узнагароджанні быў падпісаны царом 2 кастрычніка 1909 г.4. Пастаянныя пераезды з месца на месца значна падарвалі здароўе чыноўніка. Вярнуўшыся ў сталіцу, Гашкевіч праслужыў яшчэ колькі месяцаў і 24 кастрычніка 1911 г. раптоўна памёр. Пахаваны ён быў у Вільні на праваслаўных могілках. Галоўным даследаваннем Іосіфа Іосіфавіча ў галіне статыстыкі лічыцца работа «Віленская губерня. Поўны спіс населеных мясцін са статыстычнымі дадзенымі аб кожным пасяленні» (Вільня, 1905). 3 прадмовы да гэтай манаграфіі вынікае, што падобныя статыстычныя даследаванні на Віленшчыне раней не праводзіліся, за выключением, мабыць, сталічнай статыстыкі 70-80-х гадоў XIX ст., якая толькі павярхоўна адлюстроўвала карціну населеных мясцін Заходніх губерняў Расіі і лічылася састарэлай інфармацыяй. Мэтай дадзенай кнігі з’яўлялася імкненне аўтара «даць такі спіс населеных мясцін Віленскай губерні, дзе кожны мог знайсці хаця б кароткія звесткі аб нязначных пасяленнях, не звяртаючыся за пошукамі ў валасныя праўленні ці паліцыю» 5. Даследаванне сапраўды ўражвае сваёй маштабнасцю: у ім сабраны і апісаны некалькі тысяч населеных пунктаў губерні. У аснову працы пакладзены звесткі, узятыя з «апісання паветаў», якія захоўваліся ў павятовых паліцэйскіх упраўленнях. Гэтыя звесткі былі перапісаны аўтарам на асобныя для кожнага пасялення бланкі, пераправераны згодна з дадзенымі валасных праўленняў і параўнаны з даведкамі, здабытымі з іншых крыніц. Такім чынам, даследчыкам было зроблена ўсё магчымае, каб да карыстальніка статыстычнага зборніка данесці як мага больш дакладную інфармацыю.