Грамадскія ідэалы: Нацыянальныя традыцыі, сучасны стан, погляд у будучыню
Беларусіка = Albaruthenica; Кн. 13
Выдавец: , ННАЦ імя Ф Скарыны
Памер: 224с.
Мінск 2002
БЕЛАРУСІКА ALBARUTHENICA
Нацыянальны навуковаасветны цэнтр імя Францыска Скарыны пры Міністэрстве адукацыі Рэспублікі Беларусь
БЕЛАРУСІНА ALBARUTHENICA
Грамадскія ідэалы:
нацыянальныя традыцыі, сучасны стан, погляд у будучыню
Матэрыялы навуковай канферэнцыі Мінск
2627 лістапада 1998 г.
Мінск «ННАЦ імя Ф. Скарыны» 2002
УДК 008 + 13 + 2 + 301 + 37 + 93/99
ББК 60.5 + 63 + 70/79 + 86 + 87
Г 76
Серыя заснавана ў 1993 годзе
Рэдакцыйная калегія
доктар філасофскіх навук Уладзімір Конан, доктар філасофскіх навук Мікалай Крукоўскі, кандыдат філалагічных навук Любоў УладыкоўскаяКаяатянік (галоўны рэдактар)
ISBN 9856419174
© Калектыў аўтараў. 2002
ПРАДМОВА
Неабходнасць вывучэння праблемы ідэалаў сучаснага беларускага грамадства відавочная. Яна вынікае, папершае, з таго, што асоба без арыентацый на пэўны сарыяльны ідэал не здольная на канструктыўную і актыўную грамадскую і грамадзянскую пазфыю і, як правіла, немінуча бэградуе. Падругое, дзяржаўная ідэаюгія, каб эфектыўна накіроўшць людскую супольнасць на здзяйсненне нацыянальна важных задач, мусіць улічваць існуючыя і магчымыя грамадскія ідмлы. Важнаўсвядом^ь тыя з іх, якія існаваліў беларусаў іў суседніх народаў, каб выбраць і прапагандаваць найбольш адпаведныя нацыянальнай культурнагістарычнай традыцыі, рэальныя і эфектыўныя для выхаду грамадства на больш высокі ўзровень духоўнасці і цывілізаванага жыцця прычым найкарацей
шым шляхам. Пошук ідэаіаўасаблічаўласцівы сучаснаму грамміству зняверанаму, разгубленаму, без памяф аб міпуўшчыне і дакладнага ўяўлення таго, шпю трэба рабіць і куды ісці.
Аптымізм, сілу, прагу жыцця чалавеку нясуць вера і веданне, што ён — частка вячікага цэлага, зчабжанага і гарманічнага, частка пе біяіагічнай папуляцыі, а нацыі з мінулым і будучыняіі. Апора на традыцыю дазваляе захаваць пераемнасць, забяспечыць прамую перадачу назапашаяай мудрасці ад бацькоў да дзяцей, каб пошук ідэалаў кожнага новага пакалення не пачынаўся спачатку. Суаднясенне сябе з пэўнай культурай і разуменне свайго пэўнага месцаў гісторыі фарміруе не толькі нацыянальную і грамадзянскую свядомасць, патрыятызм, але і гартуе ііаііыянальную волю, без якоіі праблемны.м становіцца само <)зяржаўнае будаўпіцтва.
Сучаснаяу беларускаму грачабству, відавочна, не стае той tfeepdaii сістэмы ідэйнамаральных каардынат, якая б забяспечвала крытэрыі сацыяльнага і індывідуальнага выбару, упэўненасцьусправядлівасф той ііі іншай пазіцыі, урэшце, унутраны спакон і камфорт. Ідаіаяаклояства (рэлігійнае сектанцтва, праявы масавай культуры і адсутнасць імунітэтуў іхуспры.яанні, асабліва сярод моладзі) еядзе даразбурэння асобы. Зсаапіеннеўсёдазволенасцю падрывае асновы сям ’і. Прапаганда чужых беларускай зямлі ідэалаў вядзеўрэшце і да саіряяльшіэканалпчных катастроф.
Духоўны вакуум вельмі небяспечны. Ен выклікае масавы песімізм і псіхозы, зніжае жыццядзейнасць грамабства, стварае ўмовы для яго дэзінтэграцыі, узнікнення ідэй, якія дэстабілізуюць грамадства. Асабліва небяспечны ён для маладога пакалення, дзяцей, у якіх не вынрацаваны імунітэт да цынізяу, пошласгр, да дрэнных праяў масавай культуры, дзе прапаганоуюййа забойствы, парнаграфія, наркаманія, культ сілы, калі пад увагу бярэцца толькі неабходнасць зважаць на мацнейшага.
5
што, na сутнасф, адпавядае файіысцкай канцэпцыі жыцця. Агрзсія не можа выклікаць любові і)і таіерттнасціАдсутнасць устаноўкі на добрае, прыгожае, вечнае, спароджаная размытасцю ідэалаў сучаснасф, робфь любы выхаваўчы npatpc неэфектыўным.
Высокі ідэал, высакародная ідэя даюць чалавеку не пюлькі вялікую сілу еытрымаць і здзейснфь дзеля іхмногае, пераадолець сацыяіьную апатыю праз актыўнае імкненне да праўды, красы, справядлівасф, парадку, аіе і надзяляюць нас разу.яеннем бязмежнасф гзтай сілы. Ідэалы захоўваюць чалавечую годнасць, без якоіі мы губляем самае важнае, жывяць альтруізм, бескарыслівасць, самаахвярнасць, са.маабмежаванне, спагаду, спачуванне, добразычлівасііь, прытрнювасць, сумленнасць летйыя чалавечыя якасці. Чалавек, нажаль, неанёл, асвет, поўнячыся злом, раніць нас штохвілінна. Ідэалы арыентуюць нас наДабро, дапамагаюць ацаніць сваеўчынкі і навакольныя падзеі і факты.
Без мары, надзеі, жадання, узору, без аптымізму што чакае народ? Заняпад, дэградацыя. Нацыя, здольная на калектыўпае яыслевне, на памяць аб традыцыях, на канструктыўныя мзты і задачы, яа ідэалы, мае сваё жыцуёвае прызначэнне і адпаведна перспектыву. Менавіта ідзалы з 'яўляюцца апорай пры вызначэнні наііыянальных інтарэсаў, беларускай ідэі, пры набыііф хіаральнага вопыту, талерантнасф, чалавечага паразумення і збліжзння. Нам усім трэба шукаііь выйсце з.маральнага, духоўяага, псіхачагічнага тупіка, а ў трэцяе тысячагоддзе ўвайсф з яснымусведамленнем сваёй будучыні, якая адпавядала б нашым ідэалам. Пойіукі духоўнасці праз актуаіізацыю ідэалаў могуць стаць галоўнай мэтайу развфці беларускай наііыі XXI cm.
Узаемазалежнасць духоўнага стану асобы, грамадства і эканамічнай сітуаііыі ў краіне бачылася і аўтарам навуковатворчага калектыву, які ў складзе бактароў навук (М. Крукоўскі, У. Конан) і кандыдата філалагічных навук (Л. УладыкоўскаяКанапляяік) пачаў распрацоўваць нраблему «Грамадскія ідэалы Беларусі» ў 1995 г. на базе Нацыянальнага навуковаасветнага ірнтра і мя Ф. Скарыны. Зразуяе.іа, йіто ім пры абмежаванасгбў сросжах немагчыма было аханіць пастаўленую праблему цалкам. He ахапілі яе наўнаты і кірункі, прананаваныя для аб.меркавання па Рэспубліканскай навуковай канферэнцыі «Грамадскія ідэаіы: нацыянальныя традыцыі, сучасны стан, погляду будучыню», якая бьіла арганізавана Нацыянальным навуковаасветным цэнтрам і.мя Ф. Скарыны сумесна з Беларускім універсітзтам культуры і праведзена 26 2 7лістапаба 1998 г.
Зувагі на амаль поўную адсутнасць гатовых распрацовак аіюшніх гадоў і відавочную састарзласцьранейшых кожнае даследаванне па праблеме ідэалаў сучаспага беларускага грамадства і асобных яго пластоў будзе вызначацца і актуальнасі/ю, інавізноіі, снрыяць акрэсленню сачріяіьна.маральных арыентацый людзей, а гэтым — павышауь агульны ўзроеень нашай духоўнасці і ствараць беларускую перспектыву.
Любоў УлаАыкоўскаяКанаплянік
ПЛЕНАРНАЕ ПАСЯДЖЭННЕ
Мікалай Крукоўскі (Мінск)
Уладзімір Конан
(Мінск)
Сямён Падокшын
(Мінск)
Аляксандр Потупа (Мінск)
Любоў
УладыкоўскаяКапаплянік (Мінск)
Мікалай Крукоўскі (Мінск)
САЦЫЯЛЬНЫ ІДЭАЛ I БЕЛАРУСКАЯ ІДЭЯ
(ДА ПАСТАНОЎКІПРАБЛЕМЫ)
I святло ў цемры свеціць, I цемра не агарнула яго.
Іаан
Беларусь у імгле... Некалі так было сказана Уэлсам пра ленінскую Расію. I вось вядомы журналіст паўтарыў неяк тыя змрочныя словы, адрасуючы іх ужо і Беларусі. Глыбокая цемра бездухоўнасці і галечы ахапіла нашу шматпакутную краіну. Стала цёмна і ў нашых галовах. Нават людзі. якія шчыра жадаюць рэспубліцы і яе народу дабра, змушаны дзейнічаць сёння амаль што вобмацкам і ў сваіх пошуках выйсця. акрамя эканомікі, нічога не бачаць. Усе мы выйшлі ў гэтым сэнсе. на жаль, з цеснага Марксавага шыняля. Але, як даўно ўжо было сказана. не хлебам адзінымжывы чалавек. I эканоміказалежыцьаддуху, вартапараўнацьхоцьбытойжапасляваенны, куды больш жахлівы эканамічны развал з цяперашнім. Толькі тады былі яшчэ нейкая вера і надзея, была хоць і ілюзорная. ілжывая ў сваёй аснове, але духоўнасць, хоць і прывідныя, але ідэалы, што ў суме сваёй дапамагло неяк выйсці з пасляваеннай разрухі. Сёння ж, сапраўды, траха не беспрасветная імгла...
Адзінз прарокаў беларускай нацыянальнай ідэі. выдатны філосаф Ігнат Канчэўскі. больш засемдзесятгодтаму назад пісаў наступнае: «Нашы часы — часы агульнайзаблытанасці. часы паўстання праменных быццам ідэалаў і іх канечнага знікання праз нядоўгі час. Тое, што ранейздавалася чыстым і светлым, штодзённа аплятаецца жыццёвым брудам і пылам. Так знікаюць праменныя ідэалы. пакідаючы роспач і безнадзейнасць. У такія часы адзінокая чалавечая душа шукае, пераглядаючы ўсё тое, што здавалася каштоўным, святым і жаданым». Словы тыя і сёння зноў, у дні найвялікшых расчараванняў і пакут, гучаць ддя нас з асаблівай вастрынёй. Атым болей вострае ўзнікае пытанне, куды ж нам ісці, на якое святло арыентавацца, каб выбрацца з навакольнай злавеснай цемры? Дзе тое каштоўнае. святое і жаданае. дзе тыя новыя, як кажа Канчэўскі, праменныя ідэалы, што павінны паказаць кірунак руху і асвятліць нам дарогу наперад? Ці, можа. увогуле адкінуць іх убок, замяніўшы толькі шкурнапрыватнымі інтарэсамі, як, на жаль, думаюць сёння многія? Зразумела, што гэта вялікая праблема і адным, што называецца, махам яе не вырашыць, ды яно і немагчыма без правільнага разумення не толькі сучаснасці, але і адноснадалёкагамінулага. Карані сучаснасці крыюцца
9
эаўсёды ў мінулым. Таму перш чым глядзець уперад у пошуках жаданага святла, азірнёмся на момант назад, у гэтае мінулае, каб зразумець нашу сённяшнюю няшчасную сучаснасць.
Сучаснасць, як вядома, уяўляе сабою ўвогуле толькі пэўную фазу працэсу гістарычнага развіцця, кропку паміж мінулым і будучыняй, і зразумець яе сутнасць і сэнс, а тым болей ролю ў ёй ідэалу, можна толькі на фоне ўсяго працэсу ў цэлым. Таму гісторыя чалавецтва і яго культуры, і асаблівазаконы, што рухаюць яе, ужо з антычных часоў прыцягвалі ўвагу пераважна філосафаў. На працягу блізка трохтысячагадовай гісторыі філасофскай думкі перад намі выразна выступаюць у асноўным тры такія канцэптуальныя версіі, цесна звязаныя паміж сабой. Згодна з першай з іх і, мабыць, самай старажытнай, гісторыя ідзе па кругу, рэгулярна паўтараючыся праз пэўны адрэзак часу (індыйцы, піфагарэйцы і Эклезіяст). Згодна з другой, ужо значна пазнейшай канцэпцыяй, гістарычны прагрэс здзяйсняецца па бясконца ўзыходзячай простайлініі (філосафасветнік Кандарсэ). I, нарэшце, трэцяя з іх, якбы аб’ядноўваючы сабой дзве папярэднія, параўноўвае лінію гістарычнага прагрэсу са спіраллю ці, калі спраектаваць спіраль на плоскасць, з нейкім падабенствам сінусоіды (дарэчы, калі спіраль тут адыгрывала ролю хутчэй метафары, то сінусоіда дае магчымасць далейшага строга матэматычнагаўжо, хоць і спрошчанага, мадэлявання праблемы).
Гзтая апошняя канцэпцыя ў чыста лагічным аспекце найбольш адпавядае Ісціне хоць бы ўжо таму, што ўяўляе сабою дыялекгычнае адзінства, гегелеўскі сінтэз дзвюх папярэдніх канцэпцый, выступаючых іут як тэзіс і антытэзіс, як крайнія пункты погляду. I вядома яна была таксама з часоў Эмпедокла і Платона, атрымаўшы глыбокае лагічнае абгрунтаванне ў філасофіі Гегеля і асабліва ў яго славутых «Лекцыях па эстэтыцы». Канкрэтна ж эмпірычнае пацвярджэнне яна атрымала значна пазней у працах О. Шпенглера', А. Тойнбі2 і асабліва П. Сарокіна3, прадэманстраваўшы здзіўляюча дакладнае супадзенне абстрактнатэарэтычнага мыслення з вынікамі канкрэтнаэмпірычнага назірання. Цікава, што канцэпцыя гэта выдатна пацвярджаецца і сучаснымі сістэмнакібернетычнымі метадамі, як было паказана нашымі распрацоўкамі 6080х гг. у галіне эстэтыкі і мастацкай кулыуры.
КНІГІ ОНЛАЙН
