Грамадскія ідэалы: Нацыянальныя традыцыі, сучасны стан, погляд у будучыню
Беларусіка = Albaruthenica; Кн. 13
Выдавец: , ННАЦ імя Ф Скарыны
Памер: 224с.
Мінск 2002
Нацыянальная ідэя, такім чынам. надае гістарычнасць жыццю народа. Этнічную лакальнасць яна ўключае ў больш шырокую культурную сферу,
56
якая ахоплівае аднолькава і ўнутраныя, і знешнія ўмовы існавання супольнасці. Усведамленне гістарычнасці нацьіянальнагажьгцця вядзе ў перспекгыве да разумення еднасці з іншымі. Іншы ўжо не чужы і, тым больш, — не вораг, а толькі «іншы». Ён мае свой гістарычны лёс, свае мэты, традыцыі, звычаі — усё як у мяне, у нас.
Нацыянальная ідэя не раз’ядноўвае людзей, а злучае іх. Праз нацыянальную ідэю, праз гістарычнасць свайго лёсу мы пачынаем разумець гістарычнасць лёсу іншых народаў, гістарычнасць агульначалавечага лёсу. Нацыянальная ідэя праз усведамленне нашай культурнай еднасці ўключае нас у культурны кантэкст іншых народаў, ствараючы ўмовы функцыянавання агульначалавечай культуры. Як індывід уключаецца ў свядомае жыццё народа праз авалоданне досведам бацькоў і засваенне сямейныхтрадыцый і звычаяў, так і асобны народ дасягае жыцця агульначалавечага праз засваенне свайго культурнага даробку.
Усведамленне нацыяй сваёй гістарычнай і кульіурнай абмежаванасці і дэтэрмінаванасці, аб якой гаворка ішла вышэй, вымагае да высновы, што ўласны кулыурны даробак — гэта ўсяго толькі частка агульначалавечага працэсу, імгненне сусветнай гісторыі і культуры. I адначасова фарміруецца перакананасць у тым, што існаванне чалавецтва — гэта жыццё асобных народаў у яго гістарычнай еднасці і перспектыве. Таму няма «горшых» і «лепшых», «старэйшых» і «малодшых», а імкненне адных да агрэсіі ці дамінавання над іншымі — злачыннае. Няма такіх абставін або такіх мэтаў, якія б апраўдалі абмежаванне, а тым больш — пазбаўленне права нацыі на існаванне паводле ўласнага досведу.
Зразумела, гэта не азначае, што ўзвышэнне этнічных груп да ўзроўню нацыянальнай еднасці, свядомасці і фарміравання нацыянальнай ідэі непазбежна і аўтаматычна вядзе да пераадолення адчужэння і напружанасці ва ўзаемаадносінах паміж супольнасцямі. Папершае, таму што пачуццё ўласнай адметнасці ўзмацняецца як традыцыяй, так і асаблівасцямі арганізацыі калектыўнага жыцця ў данацыянальных супольнасцях. А ў пэўнай ступені гэтае пачуццё падтрымліваецца і ўзмацняецца нават фізіялагічнымі ды прыроднымі чыннікамі. Падругое, таму што нацыянальныя супольнасці існуюць у межах і ў кантэксце палітычанай сістэмы, прынцыпы існавання і функцыянавання якой не супадаюць з максімамі нацыянальнагажыцця. У выніку гэтага палітычныя супярэчнасці паміж дзяржавамі часта набываюць адценне нацыянальных супярэчнасцей паміж народамі. Штучна выкліканыя і свядома падтрыманыя на ідэалагічнапалітычным узроўні, гэтыя супярэчнасці могуць перарасці ў адкрыты шавінізм і нават расізм. Фашызм і бальшавізм — яскравае таму пацвярджэнне. Гэткага ж кшталту і сучасная ідэя панславізму: у яе аснове ляжыць больш ці менш прыхаваная ідэя адметнасці і абранасці славянства, а гэта і ёсць шавінізм.
Але менавіта на ўзроўні нацыянальнай еднасці ўпершыню ўзнікаюць перадумовы пераадолення рознасці паміж народамі і фарміравання агуль
57
началавечагаадзінства. Працэс гэты не аўтаматычны, ён патрабуе настойлівай. паслядоўнай і сістэматычнай культывацыі. Гэта — культуратворчы працэс, у якім толькі і пераадольваецца ўлада прымусу і ўсталёўваецца ўлада нормы: звычаёвай, прававой. маральнайіг. д. Аўсялякае імкненне дзяржавы ці дамінуючай супольнасці навязаць свае законы і традыцыі іншым прыводзіць даўзмацнення адчужанасці. Тады і высвятляецца, што і агульная гісторыя, і геаграфічная блізкасць —зусім недастатковыя ўмовы цывілізаваныхузаемаадносін і існавання нарматыўных супольнасцей, што падставай такога існавання ёсць аўтаномія. Пад аўтаноміяй жа трэба разумець не абсалютную незалежнасць. не самаізаляцыю, а толькі магчымасць жыць паводле ўласнага гістарычнага досведу.
Але яшчэ ў большай ступені гэтая інтэгратыўная функцыя нацыянальнай ідэі выяўляецца ваўнутраным жыцці супольнасці. Сфарміраваная і асэнсаваная нацыянальная ідэя з’яўляецца асноўным і надзейным сродкам ідэнтыфікацыі супольнасці і адначасова самаідэнтыфікацыі асобы. Праз нацыянальную ідэю індывід усведамляе сваю калектыўную існасць. Дзякуючы гэтаму асобныя індывіды і разрозненыя групы злучаюцца ў супольнасць. Папершае, яны асэнсоўваюць сваё адзінства, а падругое, усведамляюць агульнасць свайго лёсу.
А праз вобраз агульнага гістарычнага лёсу нацыянальная ідэя аб’ядноўвае намаганні індывідаў і груп, надае ім характар агульнанацыянальнай культуратворчай дзейнаці. Аб'яднаная нацыянальнай ідэяй супольнасць стварае інтэграваную сукупнасць сістэматызаваных і ўзаемаўзгодненых канцэпцый, якія пэўным чынамі ў пэўных схемахуяўленняў ахопліваюцьрэчаіснасць яе існавання ваўсёйяеразнастайнасці.
Менавіта ў межах гэтай рэчаіснасці і на падставе інтэграванай сістэмы ўяўленняў вызначаюццасутнасныя фундаментальныя мэты нацыянальнага жыцця. Існаванне нацыі набывае не толькі асэнсаванне, але і накіраванасць, мэтазгоднасць. Сфарміраваныя і асэнсаваныя фундаментальныя мэты кансалідуюць сілы нацыі, ствараючы псіхалагічныя і культуралагічныя перадумовы дзейнасці. Пры гэтым дзейнасць і супольнасці, і яе членаў вызваляецца адстыхійнасці і спантаннасці і набывае свядомы, паслядоўны і інтэнцыйны характар. А гэта, у сваю чаргу, стварае сацыякультурныя перадумовы творчай канструктыўнай актыўнасці, надае членам супольнасці здольнасць, жаданне і гатоўнасць дзейнічаць у імя агульных мэтаў. Нацыянальная ідэя. такім чынам, высту пае як падмурак, як духоўная аснова рэфармавання грамадства. Ігнараванне нацыянальных мэтаў запавольвае, ато і выключае паспяховую рэалізацыю мэтаў палітычных, эканамічных і іншых, бо пераарыентуе імкненні нацыі ў сферу чужыхінтарэсаў, на пошукі неадэкватных мэтаў, штучных задач.
Нарэшце нацыянальная ідэя надае нацыі рашучасці ў дасягненні і абароне сваіх свабод і правоў. I памылкова лічыць, што абарона і ўмацаванне сваіх пра
58
воў адначасова абмяжоўвае і ўшчамляе правы і інтарэсы іншых. Бо права — з’ява двухбаковая. Гэта не толькі валоданне правам, але і абавязак яго выконвацьі паважаць. I абавязакгэты агульны: адіндывідададзяржавы. Калі гэтага няма, то няма і права.
Таму калі мы адстойваем «нацыянальныя правы», то гэтым ужо заяўляем сваё жаданне і сваю гатоўнасць паважаць нацыянальныя правы іншых. Разлічваць на павагу да сябе можна толькі тады, калі ты паважаеш іншых. I інакш быць не можа. I толькі гэта ёсііь перадумова станаўлення, развіцця і функцыянавання грамадства, сапраўды заснаванага на прававых нормах, г. зн. прававога грамадства.
59
Владамнр Глушаков (Мннск)
ГЕОПОЛНТНЧЕСКНЙ ПОТЕНЦНАЛ РЕСПУБЛНКН
БЕЛАРУСЬ
В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВНЯХ: МОДЕЛН Н ЙДЕАЛЫ
Геополнткческнй потенцйал Беларусй будет проаналйЗйрован с познцйй оценкй нмеюшнхся ресурсов й возможноста йх йспользовэнйя прн разлнчных подходах к построенйю моделй соцнальноэкономнческойсйстемы.
Основнымй ресурсамв для республнкй в сложйвшйхся условвях выступают: время, йнтеллектуальный й кулыурный матерйал, прйродные ресурсы й пренмушества геополйтйческого положенйя как центра основных наземных коммунвкацйй в Европе. Перечнсленные йменно втакой последовательностй, онй отражаютпрйорйтетность йх йспользованйя государством н всемй субьектамн хозяйствованйя.
В настояіцее время в обіцественном сознанйй, а также среда субьекгов, оказываюнійх на него найбольшее влйянйс. домннйруютдве взаймойсключаюіцйе н уже поэтому не реітізуемые соцнокультурные моделв возможного развнтня Беларусв на перспектйву. Нх йдеологй, носнтелн й сочувствуюшне составляют, как показывают данные соцнологйческйх опросов, большйнство населення, находяіцегося в позйцйй электоральной актйвноста. Онй взаймно компенснруют, а точнее сказать, нейтралйзуют полнтйческне устремлення друг друга, направленные на практнческую реалнзацню свонх соцнальных ожнданмй.
К первой групле относятся ндеологн левьгх полнтйческнх сйл co своймй партйямй ч органнзацйямй, так называемые народнопатрйотйческне снлы Беларусн, бывшая номенклатура, значйтельная часть госчйновнйков й людей пенсвонного возраста. Учйтывая. чтотолько пенсвонеры составляют более 27% й около 40% голосуюіцего электората, эта группа, прй органнзацйонной поддержке co стороны государства й его монополйй на СМЙ, вполне может реалйзовать свой девнз «назад к соцйалвзму!» в преддвернй выборов в высшне органы государственной властн й управлення.
Ко второй группе относятся йдеологн оппозйцйонных партмй, обіцественных органнзацйй й двнженнй co своймй сторонннкамй, а также значйтельное чйсло учаіцейся молодёжн, которой удалось в конце 80х начале 90х гг. узнать й почувствовать некоторые проявленйя демократнй, характерные для открытого обіцества. Суженне сферы свободы, последовавшее за этам. тол
60
кает её на раднкальный по форме н не вполне осознаваемый по содержанню выбор в пользу такмх маняіцнх своей броской рекламной выразнтельностью западных ценностей. й еслн первая группа не прнемлет нового по определенню, будучн «вечно вчерашннмн» , то вторая, поддержнваемая прнмерно 2025% электората, зовёт всех вперёд,разыгрывая лозунг «Запад нам поможет!». Но реалнн далекн от обенх этнх крайностейуже хотя бы в снлу того, что в Европе наступнл пернод последнего, я надеюсь, передела сфер влняння между велнкнмн державамн.
Сегодня в цнтре Европы сложнлась геополнтнческая снтуацня, которую весьма точно охарактернзовал чешскнй фнлософ М. Кундера. «Что такое Средняя Европа? — гпшіет он. — Зона находяшнхся между Германней н Россней малых нацнй... Малая — это такая нацня, сушествованне которой в любой момент может завнснуть на волоске, которая может нсчезнуть н знает это. Французы, русскне н англнчане не задают себе вопроса, уцелеет лн нх нацня. Средняя Европа, отчнзна малых нацнй, создала собственное мнровоззренне, основанное на глубоком недовернн к нсторнн... Неотделймые от нсторнн всей Европы н не могуіцне без неё жнть, онн. жертвы н аутсайдеры, сталн словно оборотной стороной этой нсторнн. Орнгннальность н мудрость нх культур вытекает нз полного разочаровання в нсторнческом опыте»1. Но нменно нсторнческнй опыт побуждает нас вспомннть, что в снлу разлнчных обстоятельств Беларусн не суждено было выполннть своего предназначення — стать постоянным «іультурным контактёром» между Востоком н Западом, что возможно н целесообразно осутествнть ныне. Но об этом чуть позже. Сейчас же отмечу лншь, что оставшнеся 3035% дезорнентнрованных нашнх сограждан, а также часть пенснонеров, которых всё труднее н труднее соцнальнозашлтнть вусловмяхуглубляюшегося снстемного крнзнса, представляютту ннкем не контролнруемую «крнтнческую массу», от выбора которой во многом будетзавнсеть направленность дальнейшего развнтня республнкн.
КНІГІ ОНЛАЙН
