Грамадскія ідэалы: Нацыянальныя традыцыі, сучасны стан, погляд у будучыню
Беларусіка = Albaruthenica; Кн. 13
Выдавец: , ННАЦ імя Ф Скарыны
Памер: 224с.
Мінск 2002
Такнм образом, временн как ннкем н нмчем не возобновляемого ресурса у нас очень мало, учнтывая положенне с нмеютнмнся ныне в республнке полнтнческнмн органнзацнямн групп населення. Но нменно временй будет не хватать любой власта, которая вынуждена будет, рано нлн поздно, пойтн на раднкальные соцнальноэкономйческне реформы с целью выхода нз крнзнса.
Вторым нз рассматрнваемых ресурсов является ннтеллектуальный потенцнал. который быстро уменьшается. За последнне семь летчнсло сотрудннков АН Беларусн уменьшнлось почта на 60%. Вузы ежегодно покндают 1012% лучшнх представмтелей профессорскопреподавательского состава. В чнсле почта 70 тысяч ежегодных эмнгрантов каждый четвёртый является высококвалнфнцнрованным спецналнстом, работавшнм ранее в сфере на
1 Цнт. по: Грудніцкі Р. Нефіласофскія думкі пра філасофію // Кулыура. 1994. 28 верас. С. 5.
61
укн, образовання, кулыуры, здравоохранення н спорта.
Но. вместе с тем. в республнке пока ешё сохранены достнження научных школ н направленнй в областн математнкн, ядерной фнзнкн, неорганнческой хнмнн, мнкробнологнн. бнотехнологнйпорошковой металлургнн, оптнковолоконной связн, точного прмборостроення, промышленной кнбернетнкн н ряде другнх, на уровне мнровых, достнженнй. Пока ешё учёные н снецналнсты, работаюшне в указанных областях, работают на энтузназме, но в условнях хроннческого дефнцнта фннанснровання научных проектов онн нензбежно обречены на деградацню лнбо постараются эмнгрнровать нз республнкн. Нспользованнеже нх потенцнала ННОКР вкупе с возможностямн нмеюшйхся пока ешё в ВПК наукоёмкнх технологнй станет возможным прн налнчнн у государства программы развнтня экономнкн на основе её качественной структурной перестройкн.
Культурный потенцнал Беларусн сегодня — это. в первую очередь, способность её населеняя остановнть продолжаюшнйся разрыв культурной траднцнн с тем, чтобы, восстановнв её, суметь адаптнровать к ней экологнческн орнентнрованное мнровоззренне, вне которого н без которого невозможно решнть все остальные проблемы. Увелнченне потенцнала сферы культуры — это прежде всего освоенне входяіцймн в актнвную жнзнь поколеннямн нашего огромного культурного, нсторнческого опыта н его актуалйзацйя в современныхусловнях. Вовторых, это способность белорусов сформнровать новую трудовую этнку, соответствуюшую реалням постнндустрнального обіцества, с сохраненнем всего того ценного, что было накоплено нашнмн предкамн. Для достнженйя этой целн необходамо актнвное соцнальное партнёрство государства н всех негосударственных соцнальных ннстнтутов в областн кулыурного стронтельства на прннцйпах возрождення нацнональной кулыуры, лншь в рамках которой возможно освоенне н адаптацня занмствованных технологнй, экономнческнх моделей н менеджмента.
Рацяональное нспользованне прнродных ресурсов позволнло бы Беларусн не только укрепнть свой экономнческнй н полнтйческнй сувереннтет, но н стать важным экономнческнм партнёром для высокотехнологнческнх стран Западной Европы.
Рассмотрнм лншьтрн нсточннка прнродных ресурсов, разработка которых сможет прннестн республнке больпше валютные поступлення. Вопервых, это огромные запасы нсключнтельно богатых по своему содержанню мннерал ьных вод. В рамках оптовой реалнзацнн всего лншь 100 её лнтров на европейском рынке в 1994 г. дала прнбыль, эквнвалентную цене 1,5 тонны нефтн. Вовторых, это огромныезапасы каменной н калнйной солей, а также сапропеля, являюшнхся важнейпшм сырьём для хнмнческой промышленноста. Втретьнх, этоглубокая переработкалеса, льна. фруктов. ягод н грнбов. посевные плоіцадн нзапасы которых можно увелнчнть.
Кроме этого, открытые недавно перспектнвные кемберлнтовые труб
62
кн в Внтебской областн н разработанная ПО «Белгеологня» уннкальная технологня добычн золота в республнке в отвалах песчаных карьеров позволяетдополннтьуказанные нсточнмкн.
Геополнтнческое положенне Беларусн — это кратчайшнй н актнвно нспользуемый путь транзнта росснйскнх ресурсов в Европу через нашу террнторню, который в настояшее время обеспечнвает более 60% поступленнй в её бюджет. Вовторьгх, это кратчайшне транспортные артернн, по которым в XXI в. нз Россйн на Запад будут транспортнроваться прнродные ресурсы, только разведанные запасы которых оценнваются экспертамн в $ 21 трнллнон. Втретьнх. это плацдарм для геополнтнческнхустремленнй Запада на Восток н одновременно буфер между ннмн. Вчетвёртых, это перспектнвный узел деловых коммуннкацнй в XXI в.
Такнм образом, нашн сегодняшнне слабостн мы можем сделать вынгрышнымн моментамн в случае реалнзацнн нацнональной стратегнн геопоттйческого партнёрства co всемн странамн регнона. Переплетённость н разнонаправленность ннтересов разлнчных государств натеррнторнн Беларусн позволяетей, нскусно лавнруя, быть полезной всем сторонам.
Следовательно, орнентацня на построенне открытого обтества, выполняюіцего мнссню делового посредннка н культурного контактёра между Востоком н Западом. будет отвечать нсторнческнм траднцням нашего народа, сегодняшннм реалмям н нмеюшнмся тенденцням соцнокультурного развнтня.
63
Мікалай Рыбко (Мінск)
ПРЫНЦЫП ПАДЗЕЛУ ЎЛАД I СПЕЦЫФІКА РЭАЛІЗАЦЫІ ГРАМАДСКІХ ІДЭАЛАЎ
Адной з асноўных характарыстык любой сістэмы ўлад у сукупнасці ўсіх палітычных інстытутаў выступае яе пастаяннае імкненне да самаўмацавання і максімальнага пашырэння ўплыву наўсе сферы грамадскай дзейнасці. Адгэтуль заканамерна вынікае неабходнасць існавання дзейснага механізма абароны правоў і свабод. перашкаджаючага развіццю аўтарытарнай тэндэнцыі ў той або іншай форме. Менавіта такі механізм і дае нам канцэпцыя падзелу ўлад, сутнасць якой заключаецца не ў размеркаванні ўладыў тых або іншых прапорцыях паміж рознымі сацыяльнымі слаямі і групамі. а ў недагтушчэнні канцэнтрацыі ўсёй сукупнасці ўладных функцый у аднаго чалавека або ў адной партыі. I калі зачаткі гэтай канцэпцыі можна знайсці ў працах Арыстоцеля. Эпікура і Палібія, тоў цэльным выглядзе яна была сфармулявана Дж. Локам і Ш. Мантэск’ё і замацавана на практыцы шэрагам канстьпуцыйныхактаў. асобныя з якіхдзейнічаюцьі да цяперашнягачасу (сярод іхтрэба адзначыць Дэкларацыю Незалежнасці Злучаных Штатаў Амерыкі ад 4 ліпеня 1776 г. і французскую Дэкларацыю правоў чалавека і грамадзяніна 1789 г.).
Паводле Арыстоцеля, «чалавек па сваёй прыродзе — істота палітычная, і таму нават людзі, якія не маюць ніякай патрэбы ва ўзаемадапамозе, інтуітыўна імкнуцца да сумеснай жыццядзейнасці»1. У аснове ж дзяржавы. формы арганізацыі якой неаднолькавыя, ляжыць, па яго меркаванню, арыентацыя на вышэйшыя інтарэсы. якія могуцьбыць паўнацэннаўвасоблены толью прыўмове пазбягання крайнасцей, распрацаванасці пэўных стабілізуючых і стрымліваючых механізмаў рэгулявання сістэмы ўлады. Ідэі Арыстоцеля адносна падзелу ўладных функцый аказалі значны ўплыў на Ш. Мантэск’ё, які праяўляў вялікую цікавасць да яго праці найбольш поўнаўвасобіў канцэпцыю падзелу ўлад у сваім «Духу законаў» 2. Па яго меркаванню, у кожнай дзяржаве ёсць тры разнавіднасці ўлады: заканадаўчая. выканаўчая, якая кіруе таксама пытаннямі міжнароднага права, і судовая, якая займаецца праблемамі грамадзянскага права. Першая стварае законы, другая рэгулюе знешнія зносіны і забяспечвае агульную бяспеку. трэцяя вырашае канфлікты паміж прыватнымі асобамі і карае злачынцаў. I калі, робіць вывад Ш. Мантэск’ё,
1 Арнстотель. Соч.: В 4 т. М., 1983. Т. 4. С. 455.
2 Монтескье Ш. Нзбр. промз. М., 1955. С. 157733.
64
«заканадаўчая і выканаўчая ўлады будуць аб’яднаны адною асобаю або ўстановаю — свабоды не будзе. паколькі ёсць небяспека, што манарх або сенат стануць ствараць тыранічныя законы для таго, каб гэтак жа тыранічна іх выкарыстоўваць»3. He менш важным з’яўляецца і тое, што механічны падзел улад, без узаемадзеяння і ўзаемападтрымкі іх носьбітаў, можа, у сваю чаргу, выклікаць безуладдзе і гібель свабоды.
Канцэпцыя падзелуўлад своеасабліва адлюстроўвалася якў грамадскапалітычных і філасофскіх поглядах беларускіх мысліцеляў, так і ў практычнай дзейнасці. Гэтаму садзейнічала, папершае, тое, што традыцыйнымі цэнтрамі навучання моладзі Вялікага Княства Літоўскага былі Кракаўскі, Падуанскі, Пражскі. Балонскі, пазней Вітэнбергскі, Лейпцыгскі, Кёнігсбергскі, Лейдэнскі і іншыя універсітэты. Паводле звестак I. Канеўскай, у Кракаўскім універсітэце ў 15101560 гг. навучаліся 84 студэнты з 30 гарадоў «Літвы і Жмудзі», г. зн. літоўскабеларускіх зямель4. Ураджэнцы Беларусі мелі магчымасць слухаць лекцыі прагрэсіўных выкладчыкаў. удзельнічаць у дыску сіях, засвойваючы перадавыя ідэі. Падругое, бібліятэю Вялікага Княства Літоўскага мелі даволі значную колькасць выданняў антычных філосафаў, што дазваляла знаёміцца з сутнасцю тэарэтычных канцэпцый абнаўлення грамадскага жыцця, выкарыстоўваць іху практычнай дзейнасці. Так, у Статуце Вялікага Княства Літоўскага 1566 г. адзначаўся «народны характар паходжання ўлады», паколькі было запісана, што «і просты народ [мяшчане, усе людзі паспалітыя. —М. P] як людзі вольныя свабодна выбіраюць сабе гасудара». I хаця народ у тыя часы ўдзелу ў падобных выбарах не прымаў, аднак гэты артыкул Статута падрываўтэарэтычныя асновы самаўладдзя вялікага князя5.
Хаця прынцып падзелу ўлад, стаўшы фактычна асноўным пастулатам дэмакратычнай канстытуцыйнаправавой тэорыі, актыўна развіваўся і падтрымліваўся прагрэсіўнымі слаямі грамадства і на сённяшні дзень стаў вядучым канстытуцыйным прынцыпам амаль ва ўсіх дзяржавах свету, яго практычнае ўвасабленне было даволі складаным. Напрыклад, за два стагоддзі пасля Вялікай французскай рэвалтоцыі ў Францыі змяніліся дзве імперыі, дзве манархіі і пяць рэспублік. не лічачы розных «пераходных» і «часовых» рэжымаў. Відавочна. што нават дакладны і абгрунтаваны падзел улады сам па сабе не з’яўляецца гарантам незваротнасці дэмакратычнага развіцця. Патрабуецца цэлы комплекс своечасовых сацыяльнаэканамічных. палітычных і культурных умоў. каб механізм падзелу ўлад стаў эфектыўным інструментам прагрэсіўных змен. Заканамерна. што ў кожнай эканамічнай дзяржаве гэты комплекс будзе харакгарызавацца своеасаблівай непаўторнасцю і спецыфічнасцю, у адрозненне аддэспатычных рэжымаў, сутнасць якіх практычна аднолькавая.
КНІГІ ОНЛАЙН
