Грамадскія ідэалы: Нацыянальныя традыцыі, сучасны стан, погляд у будучыню
Беларусіка = Albaruthenica; Кн. 13
Выдавец: , ННАЦ імя Ф Скарыны
Памер: 224с.
Мінск 2002
Культ города в внршах Снмеона нередко оборачнвался н высокомерной недооценкой крестьянского стнля жнзнн. В внршах «Новооткрытня» поэт одобрнтельно цнтнрует («Пашн, сей, косн... с господамн не садась...»7) «Сатнру нлн дмкого человека» (1564) знаменнтого польского поэта Яна Кохановского (15301584): «Пахаря дело — блюстн поле, а шляхта бы тешнлась рыцарскнм ремеслом...»8.
В польскоязычном стнхотвореннн «8 чудес света», рассказывая о ноннйском прнбрежном городе Эфесе, находяіцемся напротнв острова Самос, Снмеон подчеркмвает, что этот город стал знаменнтым благодаря языческому храму богннн Днаны, покровнтельннцы охоты. ночных чар н акушерского нскусства. Храм этот называлн Днаннум, н сооруцнлн его амазонкн.
Судя по многнм документам, Снмеон до 1664 г. (своего переезда в MoeKey н вскоре последовавшего назначення учнтелем к детям царя Алексея Мнхайловнча) много путешествовал, часто н надолго покндал свой родной
4 Сагановіч Г. Невядомая вайна: 16541667. Мн., 1995. С. 139.; ШайкоўВ. Аб некаторых
сацыяльнадэмаграфічных аспектах гісторыі Полацка XVI першай чвэрці XIX ст. у святле айчыннай гістарыяграфіі // Полацк: карані нашага радавода. Полацк, 1996. С. 144. ' Альдебер Ж., Бендер Н. н др. Нсторня Европы. Мн., 1996. С. 224.
6 Снмеон Полоцкнй. Внршм. С. 107.
7 Там же. С. 108.
8 Там же. С. 403.
116
город Полоцк рада Кмева, Внльно. Москвы, а возможно, н другнх городов. Увлеченне просветнтеля Снмеона подобнымн путешествнямн вполне соответствовало основным тенденцмям временн: XVII в. в Европе проходал под знаком особой популярноста путешествнй: «В Нталмн в XVII в. развнлась любопытнейшая лнтератураопутешествнях, пользовавшаяся спросому купцов. В Вене создана Академня достопрнмечательностей прнроды, которая публнкуеткннгй о путешествнях н труды натуралнстов. В судовых журналах также прнводятся ценные сввдетельства о путешествнях н о встречах цнвнлнзацнй»9.
На снмволнческом уровне жнзненный путь любого человека, который много путешествует, можно рассматрнвать как долгнй путь к Божьей Обнтелн, божественному, «райскому граду». Образ «райска града», «града свята»10 появляется в вмршах Сммеона «От служаіцйх». Мысль об вдеальном «небесном граде»11, на который надо орнентнроваться правйтелям «града земного», стремнтся внушнть прадворный учнтель Снмеон свонм ученнкам. Так, образ «небесного града» возннкает в внршах «Сей стах глаголася ко государю царю Алексею Мнхайловнчю от государя царевнча Алексея Алексеевйча».
В то же время образ земных европейскнх городов, по дорогам которых много путешествовал Снмеон, в его внршах далеко не вдеалнзнруется. Пйсатель помннт о том, что ночной мнр любого города опасен н мрачен для безоружного путешественннка — школяра йлй монаха: «Темная ночь крылья распростершн свой, // По дорогам й в городах чнннт беспокойства»12.
А богатые й знаменнтые города в этом несовершенном мнре часто становятся лакомым куском, аппетнтным яблокомраздора между двумя воююШймй странамн. Так, в польскоязычной поэме «Отчаянне короля шведского» упомянуты такйе нзвестные польскне города, как Краков, Торунь, Гданьск, а также — Мюндза, Рнга. Нарва, Бйржа. Москва (точнее, в двух случаях нх жнтелй — «гданчане» й «москалн»). Конкретная н точная ремарка, касаюшаяся Кракова — «там обороннтельный замок», — позволяет предположнть, что Сймеон успел побывать н в этом знаменнтом уннверснтетском городе, подобно Ф. Скорнне н многнм другнм его соотечественннкам, учйвшнмся в европейскйх уннверснтетах. В пользу этой верснн говорйт н основательное знанне Снмеоном польского языка, на котором он в юноста напнсал около ста стнхотворенйй.
Даже самые обіцне размышлення натему «европейскнй город в воспрнятйй Сммеона Полоцкого» прнводят к выводу, что нанболее важнымн для
9 Альдебер Ж.. Бендер й. н др. Нсторня Европы. Мн., 1996. С. 219.
10 Снмеон Полоцкнй. Вмршн. С. 245.
11 Там же. С. 255.
12 Там же. С. 111.
117
просветнтеля атрйбутамя данного центра былн не только крепость — «замок», но й храм с духовной покровйтельнйцей й почятаемой яконой, княга нлн бнблнотека, а таюке учебный центр. Переехав в Москву в 1664 г., Сймеон, судя по его пясьмам, не счнтал ее европейскнм городом, но стремнлся сделать то, что было в его сйлэх. чтобы прйютявшйй его город стал соответствовать тем европейскйм образцам, с которымй во время свойх путешествйй й в годы учебы он основательно познакомйлся, т. е. способствовать возобновленйю проповедей в храмах, пйсэнйю новых йкон. печатанйю учебных кнйг (н даже созданяю, по образу Кневской й Вяленской печатен, «Верхней» тапографйй в самом царском дворце), органйзацйй учебных центров — школ, академйй. Покннув земной мнр в 1680 г., в пятьдесят одйн год, многое он не успел, многое осталость в замыслах, й в храняшнхся в архйвах рукопясях Снмеона, влконах его друга, прйдворного йконопнсцаСймона Ушакова, экспоннруемых в Третьяковской галерее, проступают очертанйя того райского, божественного, небесного града. о котором столько мечтал Снмеон, того самого, который постоянно вдохновлял европейскй мыслятего, но глубоко веруюшего Хрнстнаннна Снмеона, уроженца старйнного Полоцка. Ннтунцня талантлйвого художнйка. постоянно обратаюшего свой взор в сторону древннх европейскнх городов, многое подсказала Снмеону Полоцкому, й вспомйнэются слова М. Волопшна йз статьй «Город в поэзйй Валерйя Брюсова»: «Пусть рабочне складывают камнн. Мертвы стены. возведенные ймй. Онй посеялнтолько семя храма. Только когда время овеет нх крыламн столетнй. только тогда мертвые камнн станут жнвымн. Надо, чтобы человеческая кровь окропнла, молнтвы обожглл, дыханне города проннкло в этн стены.,. Разрушятельным время может казаться лншь домовладельцам н реставраторам, для художннка же время — велйкйй созйдатель. Нм же построены жйвые крнсталлы старого города»13.
13 Волошнн М. Лйкн творчсства. С. 418.
118
Волыа ІПынкарэнка (Гомель)
ІДЭАЛ У ТВОРЧАСЦІ УЛАДЗІМІРА КАРАТКЕВІЧА
Усітуацыі, калі беззваротна гінуць ранейшыя і, здавалася 6, такія устойлівыя ідэалы, калі патрабуюць перагляду і новых падыходаў у тлумачэнні ідэйнаэстэтычнага зместу многія творы, калі горкая рэчаіснасць спараджае крытычнае стаўленне да ўсялякіх перспектыў, надзвычай узрастае роля лепшых здабыткаў нацыянальнай літаратуры. Якраз у іх з належным духоўнамаральным патэнцыялам, мастацкай праўдзівасцю ўзнаўляюцца аддаленыя па часе падзеі, адлюстроўваюцца драматычныя перыяды гісторыі нашай краіны, ажываюць і дзейнічаюць самаадданыя і апантаныя высокай мэтай героі, якія складаюць гонар свайго народа, яго славу.
А. Камюу сваіхнататках пакінуў наступнае сумнае назіранне: «Самая моцная жарсць XX стагоддзя: халуйства» 1. У. Караткевіч — з тых беларускіх пісьменнікау, хто катэгарычна не прымае паслужлівасць, прыніжанасць, згорбленасць чалавека ці нацыі, хто заўсёды цягнецца да падвышанага неба ідэалаў — грамадскіх, эстэтычных, маральнаэтычных. 3 мэтай дасягнення універсальнасці самавыяўлення мастак звяртаецца да самых разнастайных літаратурных формаў, у тым ліку да напісання «Евангелля ад Іуды». У гэтым творы, як і іншых жанравых структурах, аўтар здзіўляе глыбокім сацыяльнааб’ектыўным аналізам тагачаснайрэчаіснасці. пераканальным сцвярджэннем актыўнай грамадзянскай пазіцыі, патрэбных (не уладзе, а самому часу, што больш ці менш акрэсліў іх, а таму гатовы прыняць) ідэалаў.
Думаецца, што зварот адраджэнца У. Караткевіча да падзей XVI ст. з яго гуманістычнай дактрынай, вальналюбствам, абвостранымі пошукамі ісціны зусім не выпадковы. Для пісьменніка, якому хапіла аднаго летапіснага радка ддя раскручвання сюжэтнай інтрыгі складанага гістарыясофскагатвора, вельмі важна было выявіць боскае ў чалавеку, адшукаць у ім той тытанічны агонь, што падтрымліваецца і мацуецца веліччу духу.
Па глыбокаму перакананню У. Караткевіча, менавіта свабодны дух і ёсць боскае ў чалавеку. Ён надзяляе асобу дарам прадбачання, самаахвярнай месіянскай ідэяй, перакананасцю ў недарэмнасці сваёй справы, бо:
1 Камю А. Творчество н свобода: Статьн, эссе, запнсныс кнйжкм / Пер. с фр. М., 1990. С. 547.
119
... слова нашчадка сваооднага Mae раны загоіць Гаючай жывою вадой.
Адстойванне Юрасём Братчыкам нацыянальных і агульначалавечых каштоўнасцей, выразная этычная дамінанта, непрыманне якога б там ні было прымусу, шлях ад шалбера да народнага заступніка робіць яго вобраз надзвычай прыцягальным. Прыкметная перавага гэтага героям над іншымі характарамі сучаснай літаратуры — «у яго здольнасці выклікаць мару, узвышаць якімсьці цудоўны.м чынам чалавечы дух да ідэальнага, узорнага ў жыцці»3. Па сутнасці, Юрась Братчык — увасабленне духоўнай свядомасці народа, паўнакроўнае аддюстраванне цэласнага свету нацыі, яе гістарычнага шляху і маральных арыенціраў. г. зн. нацыянальнага генатыпу.
Часцей за ўсё герой У. Караткевіча апелюе да зямлі. I не толькі таму, што на небе досыць часта забываліся пра яго радзіму, а таму, што ён на зямлі марыць стварыць роўнае нябеснаму царстваўсеагульнай любові і роўнасці. Сон Юрася —здзяйсненнеутапічнай (на сёння) мары пісьменніка аб ідэальнай Беларусі, мудрай і працавітай, свабоднай і багатай, якая патанае ў шчадротах зямлі, «у золаце ніў і плаціне паўночных рэк. у срэбнай белі бясконцых садоў» (VI, 466).
Родная зямля надзвычай дарагая для Братчыка, Ен ніколі ёй не здрадзіць. Як і нікому. Бо ідзе гэта ад выпакутаваных разумення. ведання, спачування чалавеку, народу, радзіме. Тутён збіраеццадасяваць нівусваю, спадзеючыся наўсходы ісціны, справядлівасці, дабра. шчасця. Мужыцкі бог мае права на такое чаканне. Як вядома. «маральна вартаснае быццё ёсць шчаслівае быццё і, наадварот, шчаслівае быццё ёсць маральна выражанае»4.
Покліч зямлі («Я —тутэйшы. Я —беларус». VI,410) іадначасовае прыцягненне неба, дзе насамрэч і належыць быць Богу, зазыўнае мігценне таямнічых зор дазваляюць герою пісьменніка пераканаццаў неразумнасці ўцёкаў ад чашы лёсу, ад прадвызначанага ім, а таксама адчуць непамерную адказнасць за ўсіх тых, хто пайшоў за табой, хто верыць табе і ў цябе. У сваю чаргу, такое пачуццё нараджае ў душы Юрася цеснуто повязь з людзьмі, духоўную еднасць з імі. «Я не хачу быць ні з кім, акрамя гэтага народа, цяпер навекі майго. [... ] I калі яны — народ. то я —таксама» (VI, 376).
КНІГІ ОНЛАЙН
