КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Новагародскі, Рускі, Брэсцкі, Жмудскі — на чале з суперінтэндантам, з сінодамі агульнацаркоўным і па дыстрыктах) з даволі выразнымі элементам! дэмакратыі і парламентаризму, прычым не толькі ў арганізацыйным жыцці, але і ў адносінах паміж братамі розных станаў. На жаль, спроба зрабіць пратэстанцкую царкву нацыянальна-дзяржаўнай не ўвянчалася поспехам. На гэта былі свае прычыны, але ж спроба пакінула пасля сябе ідэю рэлігійна-царкоўнай незалежнасці, якую беларускія дзяржаўныя і царкоўныя дзеячы намагаліся рэалізаваць на працягу гісторыі і якая не страціла сваёй актуальнасці і ў нашы дні. Рэфармацыя ўкараніла ў грамадскае жыццё ідэю верацярпімасці, талерантнасці, якая была зафіксавана ў шэрагу дзяржаўных дакументаў (прывілеі 1563, 1568 гг.; Варшаўская канфедэрацыя 1573 г.; Статут ВКЛ 1588 г., раздз. 3, арт.З). Гэта ідэя даказала сваю палітычную эфектыўнасць на працягу 60—80-х гадоў XVI ст., дапамагаючы будаваць дзяржаўны суверэнітэт краіны, падтрымліваць грамадскую згоду, праводзіць рэформы, развіваць культуру. Вялікай памылкай дзяржавы, урада, беларускай феадальнай эліты была пераарыентацыя з ідэі рэлігійна-канфесіянальнай талерантнасці на ідэю уніі. Знаходзячыся ў дуаканфесіянальным культурна-рэлігійным асяроддзі, паміж Усходам і Захадам, Сцылай Польшчы і Харыбдай Маскоўскай дзяржавы, нельга было прымаць аднабаковы заходні ўхіл. Калі Леў Сапега гэта зразумеў — было ўжо позна. Вялікае княства Літоўскае, Беларусь, Украіна калаціліся ад канфліктаў, якія разбуралі грамадства і дзяржаву, набліжалі краіну да страты суверэнітэту. Аднак самай моцнай ідэяй, якая вынікала з ментал ітэту Рэфармацыі, была ідэя дзяржаўнага суверэнітэту. Менавіта жаданне бачыць Вялікае княства незалежнай краінай стымулявала беларускую магнатэрыю ахвяраваць сямейнымі традыцыямі, «верай бацькоў», міласцю караля. Радзівілы, Валовічы, Сапегі, Кішкі, Хадкевічы, Гарнастаі, Пацы, Глебовічы, Дарагастайскія — далёка няпоўны пералік тых з беларускага і літоўскага панства, хто прыняў Рэфармацыю і займаў у ВКЛ ключавыя дзяржаўныя пасады. Вядома, што XVI стагоддзе для ВКЛ — гэта эпоха вялікіх рэформ, якія стымуляваліся рэфармацыйным рухам і ўмацоўвалі дзяржаўны суверэнітэт краіны: аграрная рэформа (1557—1569), так званая валочная памера; судова-адміністрацыйная рэформа (1564—1566), якая цэнтралізавала і палітычна стабілізавала дзяржаву, стварыла (як падкрэслівае I. Юхо) самую сучасную ў Еўропе судовую сістэму і прававую тэорыю, заканадаўства. Прыкладам з’яўляюцца тры статуты — 1529, 1566 і 1588 г. Абараняючы незалежнасць, беларускія і літоўскія магнаты-кальвіністы «далі бой» польскім феадалам, якія імкнуліся гранічна абмежаваць дзяржаўны суверэнітэт ВКЛ на Люблінскім сейме (1569). На жаль, Мікалая Радзівіла Чорнага ўжо не было з імі. Аднак дзякуючы Валовічу, Радзівілу Рудому і іншым, ВКЛ захавала некаторыя істотныя атрыбуты сваёй незалежнасці: урад, войска, казну, заканадаўства, адміністрацыю, дзяржаўную беларускую мову. Праз некаторы час дзякуючы тым жа магнатам узнавіў сваю працу і сейм ВКЛ. Статутам 1588 г. былі нейтралізаваны некаторыя іншыя абмежаванні дзяржаўнага суверэнітэту ВКЛ. Выпрацаваная пад уплывам Адраджэння і Рэфармацыі ідэя беларускага суверэнітэту прайшла доўгі і пакутлівы шлях, стала самай актуальнай ідэяй нашага часу. Літаратура і мастацтва. 1995. 19 мая. Сымон Будны і беларускі менталітэт эпохі Адраджэння 13 студзеня 1593 г. у Вішняве, што на паўночным захадзе ад Валожына, памёр Сымон Будны, чалавек шматграннага таленту, яскравая і неардынарная асоба беларускай культуры другой паловы XVI ст. Як сведчаць крыніцы, паміраў ён цяжка, у пакутах, і яго апаненты са злараднасцю гаварылі, што гэта яму пакаранне за вялікія грахі, за тое, што ён не верыў ні ў Бога, ні ў Ісуса Хрыста. Але ж гэта была хлусня. Сымон Будны шчыра верыў у Бога, верыў ён і ў Ісуса Хрыста, аднак не як у Сына Божага, але вялікага і высокамаральнага чалавека, жыццё якога з’яўляецца ўзорам для ўсіх і кожнага, за што яму і была надана Боская годнасць. Вера Сымона Буднага супярэчыла праваслаўным, каталіцкім і нават пратэстанцкім канонам і догмам, таму для гэтых канфесій ён быў ерэтыком. 1 з пункту гледжання даных веравызнанняў гэта была абсалютная праўда. Аднак калі на гэта паглядзець больш шырока, не толькі з канфесійна-рэлігійнага, але і з культуралагічнафіласофскага пункту гледжання, то тут мы можам убачыць не індывідуапьны канфлікт чалавека з афіцыйнай царкоўнай установай, пануючым веравучэннем, а супярэчнасць эпохі, канфлікт часу, які па розных прычынах абвастрыўся ў эпоху еўрапейскага Адраджэння. Маецца на ўвазе глабальная спрэчка, якая ў тэты час адрадзілася з новай сілай паміж верай і розумам, тэалогіяй і філасофіяй, навукай і рэлігіяй, дагматызмам і скептыцызмам, свабоднай думкай і царкоўным абавязкам не выходзіць за межы рэлігійнага канона. Сам не жадаючы таго, у пошуках рэлігійнай, маральнай і іншай ісціны Сымон Будны сышоў з шляху тэалогіі і стаў на небяспечны ў той час шлях свабоднай філасофіі. Як вядома, канфлікт тэты не быў вырашаны ні ў XVII, ні ў XVIII, ні ў XIX і нават у XX стагоддзях. Ён не вырашаны і ў наш час і хутчэй за ўсё не будзе вырашаны ніколі. Вядома таксама, што гэты канфлікт суправаджаўся гвалтам, крывёю,ахвярамі і з аднаго, і з другога боку. У той жа час лепшыя розумы вынайшлі адзіна магчымы спосаб ідэйнага суіснавання: узаемная цярпімасць, талерантнасць. Вялікая культурнагістарычная заслуга Сымона Буднага заключаецца ў тым, што ён адным з першых у еўрапейскай культуры, разам з Эразмам Ратэрдамскім, Мішэлем Мантэнем, Анджэем Фрычам Маджэўскім, Янам Замойскім, Львом Сапегам, Мялеціем Сматрыцкім і іншымі абвясціў духоўную свабоду, рэлігійную талерантнасць ментальнасцямі цывілізаванага грамадства. Але ж тое, што зрабіў Сымон Будны, ён мог зрабіць толькі ва ўмовах, якія спрыялі творчай дзейнасці. Менавіта такія ўмовы існавалі ў Беларусі ў другой палове XVI ст. Жыццё, а тым больш творчасць Сымона Буднага немагчыма зразумець без уяўлення пра беларускі менталітэт эпохі Адраджэння, пра характэрныя рысы і спецыфіку развіцця духоўнай культуры Беларусі XVI — пачатку XVII ст. Паспрабуем акрэсліць толькі некаторыя, асобныя моманты гэтай праблемы. Перш за ўсё спынімся на некаторых меркаваннях наконт пытання: што ўяўляла сабою Беларусь у той час — Усход ці Захад, а больш канкрэтна — да якога тылу ад- носіцца духоўная культура Беларусі часоў Сымона Буднага: усходняга ці заходняга? Адказаць на гэтае пытанне не так проста, як здаецца. Бо найперш трэба высветліць, які змест мы ўкладваем у паняцце «Усход» ці «Захад», маючы на ўвазе, што «Усход» ці «Захад» — гэта не геаграфічныя, а культурна-тыпалагічныя, цывілізацыйныя паняцці. Так што, як гэта ні парадаксальна, «Усход» можа быць на Захадзе і «Захад» на Усходзе. Дык што ўяўляе сабою духоўная культура Беларусі XVI — пачатку XVII ст. — культура часоў Сымона Буднага? Гістарычныя факты і існуючыя даследаванні даюць падставу трактаваць беларускі менталітэт гэтага часу і як «Захад», і як «Усход», і як сінтэз «Усходу» і «Захаду». Каб падрабязна не растлумачваць, што ёсць сінтэз «Захаду» і «Усходу», спашлемся на добра вядомую, тыловую I, так бы мовіць, класічную праяву гэтага сінтэзу — гэта асоба Сімяона Полацкага, яго творчая, галоўным чынам паэтычная, спадчына, яго светапогляд. У цэлым жа мы схіляемся да думкі, што беларускі менталітэт XVI і нават XVII стагоддзяў — гэта пераважна Захад. Канешне, у ім прысутнічаюць значныя ўсходнія элементы, але усё ж такі заходнія — дамінуюць. Не прэтэндуючы на вычарпальны аналіз, паспрабуем вызначыць некаторыя ментальнасці заходняга тылу культуры на Беларусь Адначасова адзначым асобныя, супрацьлеглыя ім ментальнасці, характэрныя для духоўнага, рэлігійнага, палітычнага жыцця «Усходу». Бясспрэчна, што і тыя і іншыя ментальнасці залежалі ад характеру сацыяльна-эканамічнага, палітычнага і культурнага жыцця беларускага народа XVI—XVIII стст. У тагачасным жыцці беларусаў наглядаюцца тыповыя заходнія, раннебуржуазныя рысы. Гэта — развітыя гарады з цэхавай сістэмай, вечавымі традыцыямі і магдэбургскім правам, што ў свой час яшчэ адзначаў Максім Багдановіч, і чаго, у прыватнасці, не было на еўрапейскім Усходзе (за выключэннем Ноўгарада Вялікага і Пскова). Гэта, далей, прадстаўнічая палітычная сістэма з сеймамі і сеймікамі, з прававымі актамі, прывілеямі і статутам!, якія абмяжоўвалі велікакняжацкую ўладу і падпарадкоўвалі яе і ўсё грамадства закону. Гэта шматканфесійная сістэма адукацыі (праваслаўныя брацкія, пратэстанцкія, каталіцкія і уніяцкія школы), магчымасць пры наяўнасці сродкаў і здольнасці атрымліваць адукацыю ў замежных універсітэтах (права выезду за мяжу жыхароў усіх станаў ВКЛ было афіцыйна зафіксавана Статутам ВКЛ 1566 г.). Так, у сваім лісце да Івана IV А. Курбскі пісаў, што ў адрозненне ад Маскоўскай дзяржавы ў ВКЛ «обретаются» людзі вельмі вопытныя не толькі «в грамматических и риторских, но и в диалектических и философских учениях». Гэта — шырока распаўсюджанае ў ВКЛ кнігадрукаванне на беларускай, царкоўнаславянскай, польскай, лацінскай мовах, што было немагчыма на таталітарным Усходзе (друкарні існавалі ў Брэсце, Вільні, Нясвіжы, Заблудаве, Лоску, Любчы, Мінску, Магілёве, Слуцку і інш.). Тэта — існуючыя ў ВКЛ сховішчы старажытных рукапісаў і кніг, бібліятэкі, якія належалі як цэрквам, касцёлам, зборам, манастырам, школам, так і прыватным асобам. Напрыклад, знакамітая, выяўленая ўпершыню Г. Галенчанкам, прыватная бібліятэка С. Рысінскага [26]. Тэта таксама вялікая колькасць замежных і айчынных выданняў антычных аўтараў, еўрапейскіх гуманістаў і рэфарматараў. На Усход усё гэта трапляе толькі ў пятроўскую і пасляпятроўскую эпоху. Гэта — немагчымы ва ўмовах Рускай дзяржавы і тыповы для ВКЛ плюралізм царкоўна-рэлігійнага жыцця, існаванне тут побач з традыцыйным праваслаўем каталіцызму, ісламу, іудаізму, адносна свабоднае распаўсюджанне розных пратэстанцкіх плыняў (лютэранства, кальвінізм, або евангельскарэфармацкая вера, арыянства і іншыя ерэтычныя з пункту гледжання праваслаўя і каталіцтва рэлігійна-філасофскія вучэнні). Трэба адзначыць таксама, што само заходняе праваслаўе не было ідэалагічна аднародным. Яно зазнавала ўплыў Рэфармацыі, гуманізму. Існавала фундаменталісцкая, маскоўская плынь і рэфармісцкая (дзеячы Супрасльскага, Астрожскага культурных цэнтраў, Лаўрэнцій Зізаній, Пётр Магіла, Сільвестр Косаў і інш.). Пазаканфесійнай, хрысціянска-гуманістычнай з’яўлялася дзейнасць Францыска Скарыны. Гэта, далей, росквіт магнацка-шляхецкага, а таксама бюргерскага мецэнату. Гэта — асабовыя кантакты беларускіх дзяржаўных і грамадскіх дзеячаў, прыватных асоб з вядомымі рэлігійнымі дзеячамі, пісьменнікамі, філосафамі і да т. п.