КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Таковы уроки, которые из глубины веков преподает современности великий полочанин Франциск Скорина. Станислав Кошутский Станислав Кошутский родился в деревне Кошут Познанского воеводства, год рождения неизвестен. Умер 4 апреля 1559 г. и похоронен в Вильно. Известен как переводчик сочинений античных авторов, главным образом Цицерона, поэт, мыслитель-гуманист, один из первых приверженцев Реформации в Великом княжестве Литовском. Предположительно Кошутский окончил Виттенбергский университет. Около 1547 г. поступил на службу к Радзивиллам, затем был секретарем королевы Барбары. После ее смерти поселился в Вильно, где до конца своих дней занимал должность библиотекаря короля и великого князя Жигимонта Августа. В 1559 г. закончил перевод с латинского на польский язык трактата Цицерона «Об обязанностях». Помимо комментариев Кошутский написал подробную биографию римского философа («Жизнь Цицерона»), составленную на основе сочинений Плутарха, Аппиана, Тита Ливия, Саллюстия. Перевод был напечатан 16 лет спустя после его смерти, в 1575 г. в Лоске. Цицероновское сочинение в переводе Кошутского несколько раз переиздавалось (1583, 1593, 1606, 1766 гг.). По просьбе князя Семена Слуцкого Кошутский перевел на польский язык сочинение Рейнхарда Лориха «Книга о воспитании и образовании начальника», которая была издана в 1558 г. вместе с переводом «Речи Исократа об управлении государством» Эразма Гличнера. Кошутский — автор нескольких поэтических сочинений, посвященных Жигимонту Августу и Миколаю Радзивиллу. Как и Скорина, Кошутский в своих комментариях к трактату Цицерона «Об обязанностях» стремился наладить идейный диалог между христианской и античной культурами, установить тождество некоторых свойственным этим культурам философско-этических ценностей. Он пытался сблизить цицероновское и христианское учение о природе человека, считая человеческую природу несовершенной, но вполне способной служить основой высоконравственного сознания и добродетельного поведения человека. Кошутский писал о единстве общего и особенного в человеческой природе, обосновывал право человека на индивидуальность, неповторимость. Человек, полагал он, находится во власти необходимости и в то же время обладает свободой воли. Кошутский, как и Скорина, предпочитал жизнь деятельную, подчиненную интересам «общего блага». Он высоко ценил натурализм и гуманизм цицероновской этики, основывающейся на принципе «средней обязанности» и рассчитанной на «человека, весьма далекого от совершенства», живущего в реальном обществе, являющегося гражданином, политическим деятелем, воином, отцом семейства. В своем предисловии и комментариях к философско-этическому трактату «Об обязанностях» Кошутский попытался решить проблему диалектики идеала и реальности, «совершенной» и «средней» обязанности. Он обратил внимание на то место в цицероновском сочинении, где говорится о взаимосвязи социально-этических категорий — мудрости, справедливости, мужества и др. Как и Скорина, справедливость Кошугский считал стержневой добродетелью. Пытаясь проследить диалектическую взаимосвязь нравственной красоты и пользы, Кошутский утверждал, что они должны относиться между собой как цель и средство: во всех ситуациях польза должна непременно быть подчиненной нравственной красоте [108, с. 20—31; 175]. Мыслительгуманист решительно защищал принцип законоправия. Астафій Валовіч Астафій (Остафей) Багданавіч Валовіч (каля 1520— 1587) — буйны феадал, дзяржаўны і грамадскі дзеяч Вялікага княства Літоўскага, гуманіст, мецэнат-асветнік. Займаў самыя высокія пасады — ад найвышэйшага пісара (1552), маршалка дворнага (1552), земскага падскарбія (1561) да падканцлера (1566), канцлера (1579—1584), троцкага кашталяна (1569), віленскага кашталяна (1579) і ваяводы (1584). З’яўляўся медніцкім, магілёўскім, езярышчанскім, берасцейскім, кобрынскім, троцкім і рэчыцкім старастам. Належаў да старажытнага беларускага баярскага роду. Нарадзіўся на Гарадзеншчыне. Пачаткова атрымаў хатнюю адукацыю, потым вучыўся, як мяркуе I. Саверчанка, у адным з нямецкіх пратэстанцкіх універсітэтаў (дарэчы, як і Леў Сапега). Аднак ёсць звесткі, што Валовіч скончыў Падуанскі універсітэт. У 40-я гады XVI ст. служыў сакратаром віленскага ваяводы Яна Глябовіча. У гэтым жа годзе ажаніўся з Фядорай Сапяжанкай, ад якой меў дачку Рэгіну. Пасада маршалка дворнага (1552) дала яму права ўвайсці ў склад гаспадарскай рады. У 1553 г. Валовіч разам з полацкім намеснікам Станіславам Давойнам і крамянецкім старастам, пісарам Пятром Сямашкам накіроўваецца ў Маскву з мэтай заключэння мірнага пагаднення. У час перагавораў дэлегацыя ВКЛ рашуча выступіла супраць імперскіх прэтэнзій I вана IV менавацца «царом усея Руси», г. зн. гаспадаром не толькі велікарускіх, але і беларускіх і ўкраінскіх зямель. У сваю чаргу Валовіч і яго паплечнікі даказвалі, што не толькі Смаленск, але і Ноўгарад Вялікі, Пскоў, Вялікія Лукі з даўніх часоў уваходзілі ў склад ВКЛ. Нягледзячы на супя- рэчнасці, 12 верасня 1553 г. перамір’е было падпісана (да 25 сакавіка 1556 г.). У якасці ўзнагароды Валовіч атрымаў ад караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста Магілёўскае староства. За паслугі, якія ён аказаў Боне Сфорца, маці караля, у правядзенні аграрнай рэформы, Валовіч атрымаў Усвяцкае і Езярышчанскае староствы. У 1558 г. разам са сваім аднаверцам, евангелікам-кальвіністам, віленскім ваяводам Мікалаем Радзівілам Чорным, Валовіч вёў перагаворы з маскоўскім паслом Алфёравым, пераконваючы апошняга ў неабходнасці міру паміж ВКЛ і Рускай дзяржавай, саюзу хрысціянскіх народаў супраць крымскага ханства і Турцыі. Але ж Іван IV палічыў інакш, паслаўшы ў 1558 г. маскоўскае войска на заваёву Інфлянтаў (Лівоніі). У хуткім часе рускімі былі ўзяты Нарва, Дэрпт і інш. Зразумела, што ВКЛ не змагло застацца абыякавым да гэтай падзеі, паколькі ўзнікала рэальная пагроза яго суверэнітэту. На падставе пагаднення з Інфлянтамі ў канцы лістапада 1559 г. туды накіраваўся тысячны корпус на чале з Янам Хадкевічам і ЮрЫем Зяновічам. Разумны і дальнабачны Валовіч добра ўсведамляў, да чаго можа давесці тэты канфлікт, і ўсяляк імкнуўся яго нейтралізаваць. Велікакняжацкі пасол Марцін Валадковіч, які прыбыў у Маскву з мірнай місіяй, гаварыў Адашаву^ што «віленскі ваявода Мікалай Радзівіл ды велікакняжацкі пісар Валовіч моцна стаяць на тым, каб між нашымі гаспадарамі панавалі мір і згода». Калі ў 1560 г. паўсгала пытанне пра шлюб Івана IV з адной з сясцёр Жігімонта Аўгуста, Валовая з лепшых намераў выказаўся «за», але абумовіў гэтую акцыю падпісаннем «вечнага міру» і захаваннем правоў ВКЛ на Інфлянты. Аднак, відаць, маскоўскі ўрад вёў дыпламатычную гульню. Уладкаваўшы канфлікт з Швецыяй, Іван IV узнавіў вайсковыя дзеянні супраць Інфлянтаў. У 1562 г. ВКЛ уступіла ў вайну з Маскоўскай дзяржавай. У хуткім часе руская армія захапіла Віцебск, Оршу, Дуброўну, Капыль, Шклоў. 13 лютага 1563 г. паў Полацк. Лівонская вайна надта востра паставіла пытанне пра дзяржаўную унію ВКЛ з Польшчай. Паміж беларускімі і літоўскімі магнатам!, з аднаго боку, і польскімі феадаламі, з другога, разгарнуліся спрэчкі наконт прынцыпаў аб’яднання. Калі першыя настойвалі на вайскова-палітычным хаўрусе, то другія імкнуліся да інкарпарацыі княства ў склад Кароны. Валовіч разам з Мікалаем Радзівілам Черным, Рыгорам Хадкевічам і іншымі з’яўляўся лідэрам беларуска-літоўскай апазіцыі, якая намагалася максімальна захаваць асноўныя атрыбуты дзяржаўнай незалежнасці ВКЛ у складзе Рэчы Паспалітай. На Бальным сейме 1569 г. у Любліне Валовіч і некаторыя іншыя члены беларускалітоўскай дэлегацыі, сярод якой былі віленскі ваявода і канцлер Мікалай Радзівіл Руды, жамойцкі стараста Ян Хадкевіч, падскарбій Мікалай Нарушэвіч, высунулі так званы «Праект уніі», які змяшчаў 15 артыкулаў, гарантуючых адносную незалежнасць ВКЛ. Аднак польскія магнаты і шляхта, якіх падтрымлівала частка беларускіх і літоўскіх феадалаў, настойвалі на стварэнні унітарнай дзяржавы, што ў рэшце рэшт і было зафіксавана ў заключным «Акце аб уніі». У далейшым Валовіч прыклаў шмат намаганняў, каб змяніць некаторыя яго пункты. Актыўны ўдзел прымаў Валовіч у рэформах 50—60-х гадоў XVI ст. — аграрнай, судова-адміністрацыйнай і інш. Разам са знакамітымі юрыстамі Аўгусцінам Ратундусам і Пётрам Раізіям Валовіч рыхтаваў другое выданне Статута ВКЛ, які быў зацверджаны 1 сакавіка 1566 г. на Віленскім Бальным сейме. Па яго прапанове ў тэкст быў уключаны артыкул, згодна з якім «загранічнікам» (перш за ўсё меліся на ўвазе феадалы Польшчы) забаранялася набываць землі і займаць дзяржаўныя пасады ў межах ВКЛ (3 раздз., 4 арт.). 3 1561 г. Валовіч — земскі падскарбій (нешта накшталт міністра фінансаў і эканомікі). У сакавіку 1566 г. ён атрымаў пасаду падканцлера. Па ініцыятыве Валовіча ў Маскву накіроўваюцца два пасольствы (1566 і 1569 гг.), якія вядуць мірныя перагаворы. У складзе велікакняжацкай дэлегацыі Валовіч прымаў удзел у выбары новага караля, якім стаў Генрых Анжуйскі. Подпіс падканцлера стаіць пад знакамітай Варшаўскай канфедэрацыяй (1573), згодна з якой прадстаўнікі ўсіх хрысціянскіх веравызнанняў атрымлівалі роўныя правы ў ВКЛ і Кароне. У 1576 г. каралём і вялікім князем становіцца Стафан Батура (Баторый), кіраванне якога прынесла ВКЛ значныя палітычныя і ваенныя поспехі. У спецыяльным прывілеі ён прызнаў канфедэрацыйны характар Рэчы Паспалітай і тым самым адносную дзяржаўную незалежнасць ВКЛ, дазволіў беларускім і літоўскім магнатам і шляхце праводзіць свае вальныя сеймы і сеймікі, кіравацца ў судовых справах сваім Статутам і г. д. Ён пацвердзіў правамоцнасць Варшаўскай канфедэрацыі. У далейшым усе гэтыя і іншыя атрыбуты суверэнітэту ВКЛ былі замацаваны ў Статуце 1588 г. Са Стафанам Батурам знітаваны таксама карэнны пералом у Лівонскай вайне. Валовіч прымаў актыўны ўдзел у вайсковых дзеяннях, у прыватнасці ў вызваленні Полацка (1579), узяцці Вялікіх Лук (1580) і да г. д. У 1579 г. ён становіцца канцлерам і віленскім кашталянам. У 1581 г. Валовіч і яго «пратэжэ» малады Леў Сапега ствараюць вышэйшы апеляцыйны судовы орган ВКЛ — Трыбунал. 3 1584 г. састарэлы Валовіч — «пан Віленскі», г. зн. віленскі ваявода. Валовіч з’яўляўся выразнікам дамінантнай ідэі палітычнага развіцця ВКЛ — дзяржаўнага суверэнітэту. Уся яго дзейнасць была накіравана на рэалізацыю гэтай ідэі.