КНІГІ ОНЛАЙН

Беларуская мова

Эканамічная лексіка

Выдавец: Выдавецтва Грыўцова

Памер: 216с.

Мінск 2010

60.56 МБ

Кіраўніцтва праўленне. Ад беларускага кіраваць натуральнае ўтварэнне кіраўніцтва, якое БРС-26 падае з двума значэннямі: «Кіраўніцтва н. управленйе, руководство» (с. 146). «Беларуска-рускі слоўнік» 1962 года фіксуе яго з наступнымі расійскімі адпаведнікамі: «Кіраўніцтва ср. 1. (действне) руководство; 2. (учрежденне) управленйе\ кіраўніцтва справамі управленйе деламй; собнр. (руководнтелн) руководство', змяніць кіраўніцтва сменйть руководство» (с. 391). Двухтомавае перавыданне 1988-1989 гадоў прадублявала гэты слоўнікавы артыкул (Т. 1. Мн., 1988. C.601).
Як бачым, абодвум расійскім словам правленйе і управленйе у беларускай мове адпавядае натуральнае кіраўніцтва. Згадаем, што ў БРС-26 не было ні праўлення, ні ўпраўлення, а толькі сваё роднае кіраўніцтва.
Але БРС-62 ужо месціць на сваіх старонках і праўленне і ўпраўленне.
Складальнікі як бы і не заўважылі абсурднасці таго, што гэтыя праўленне і ўпраўленне не маюць беларускіх каранёў. У расійскай мове яны натуральныя, паходзяць ад управлять.
Сучасныя тэрміналагічныя слоўнікі падаюць з гэтым значэннем свае словы з коранем кірав(кіраў-): «Руководство кіраўніцтва', руководство боевымй действйямй кіраўніцтва баявымі дзеяннямі» (С. Суднік, С. Чыслаў. Расейска-беларускі вайсковы слоўнік. Мн., 1997. С. 183).
Кіраўнік, спраўца, кіраўнічы а не ўпраўляючы. Слова ўпраўляючы не фіксуе ніводны беларускі акадэмічны слоўнік. Рас. управляюіуйй перакладаецца як: кіраўнік (каго-чаго); управляюіцйй деламй кіраўнік спраў (РБС-53. С. 720); управляюіцйй 1. прнч. Які (што) кіруе\ 2. суіц. Кіраўнік, -ка, м. (каго-чаго); управляюіуйй деламй кіраўнік спраў (РБС-93).
Аднак у друку нярэдка бачым: упраўляючы маёнткам, упраўляючы жывёлагадоўчымі справамі ў калгасе ды пад.
Як бачым, гэтае ўпраўляючы штучна перанесенае ў беларускія тэксты рас. управляюіцйй, толькі прыстасаванае да беларускай фанетыкі і граматыкі. Звычайна яму адпавядае ў беларускай мове слова кіраўнік (утварэнне ад кіраваць адэкват рас. управлять). На месцы гэтага слова ў старажытнай беларускай мове выкарыстоўвалася і лексічная адзінка спраўца.
Слова спраўца суфіксальнае ўтварэнне ад справіцца {спраўляцца) ‘прымусіць слухацца, падпарадкавацца, адолець, асілець што-небудзь, перамагчы’ (ТСБМ, Т. 5. Кн. 1. Мн„ 1983. С. 273).
Шматзначнае слова кіраўнік адпавядае наступным расійскім: «1. руководйтель, глава, правшпель', 2. управляюіцйй» (БРС-1989. С. 601). Змешчанае ў некаторых даведніках слова кіраўнічы выступае як субстантываваны прыметнік.
28.	Перакладзіце і перакажыце тэксты па-беларуску, адказаўшы на пытанне ў загалоўку. Выпішыце эканамічныя тэрміны. Што яны абазначаюць?
Тэкст 1
Что такое ннвестнцнн?
Ннвестнцнонная деятельность предпрнятня одна нз важнейшнх сфер его хозяйственной деятельностн. Эта деятельность включает непосредственно н всю совокупность практнческпх действнй по реалнзацнн ннвестпцнй; она направлена на созданне, модернпзацню (реконструкцмю) нлн расшнренне основного нлн оборотного кагштала во всех сферах н отраслях экономнкн. Фннансовые ресурсы предпрнятня направляются на фннанснрованне текуіцнх расходов ресурсов в форме долгосрочных вложеннй капнтала в целях увелнчення актмвов н получення прнбылн.
Под ннвестнцлямн поннмаются денежные средства, целевые банковскне вклады, пан, акцмн н другне ценные бумагн, технологнн, машнны,
оборудованле, ллцензлл, в том чмсле л на товарные знакм, креднты, любое другое лмуіцество ллл лмушественные права, пнтеллектуальные ценностл, вкладываемые в об'ьекты предпрлнлмательской деятельностл л другнх влдов деятельностн в целях получення доходов (прлбылл) л достлженля положлтельного соцнального эффекта.
Прлрост каплтала, полученный в результате лнвестлрованля, должен быть достаточным, чтобы возместнть ннвестору отказ от пспользованпя собственных средств на потребленле в текуіцем перлоде, вознаградлть его за рлск л компенслровать потерп от лнфляцлл в будуіцем перлоде.
Ннвестлцлл, обеспечнвая длнамлчное развлтле предпрлятля, решают целый ряд задач, таклх как расшлренле собственной предпрнннмательской деятельностл на основе накоплення фпнансовых л матерлальных ресурсов; прлобретенпе новых предпрпятпй; длверслфлкацля деятельностл за счет освоенля новых областей блзнеса. (A.В. Кондрашова)
Тэкст 2
Что такое бюджетнрованне?
В целях строгой экономші фпнансовых ресурсов, сокрашення непролзводлтельных расходов, болыней глбкостл в управленнн л контроля за себестолмостью продукцлл, а также для повышення точностн плановых показателей предпрлятлямл все чаіце прнменяется слстема бюджетного планлрованля деятельностл структурных подразделенлй л всего предпрнятня.
Бюджетлрованле это современная технологня фпнансового менеджмента, позволяюіцая не только получлть обоснованный флнансовый план, но л органлзовать управленне деятельностью предпрнятня на основе этого плана, услллть контроль над лздержкамл л денежнымл потокамл, выйтл на лучшле флнансовые результаты.
Бюджет это смета доходов л расходов предпрлятля. Составленле бюджета является неогьемлемым элементом обіцего процесса планлровалля, a не только его флнансовой частл.
Бюджетлровавле это сложная слстема, включаюшая:
1)	совокупность взалмосвязанных плановых документов, в которых с обоснованной степенью деталлзацлл показателей отражена планлруемая деятельность как отдельных центров флнансовой ответственностл, так л всего предпрлятля в соответствлл с целямл деятельностл л планлруемым уровнем сбыта;
2)	отчетность центров флнансовой ответственностн, позволяюіцую оператлвно, с определенным временным лнтервалом, аналлзлровать л контроллровать выполненле бюджетов отдельнымл центрамл флнансовой ответственностл л достлжёлле запланлрованных фляансовых результатов предпрлятлем в целом;
3)	управленческле воздействля на центры флналсовой ответственностл, орлентлрованные на млнлмлзацлю отклояенлй от бюджета с учетом лзмененлй внешней среды.
На предпрлятлл в ходе бюджетнровання разрабатывается основной бюджет, который непосредственно охватывает всю базу фннансовых расчётов предпрлятля, весь его денежный оборот, а также лнтегрлрует на уровне предпрлятля бюджеты отдельных центров фннансовой ответственностл. (А.В. Кондрашова)
Тэкстп 3
Что представляет собой фннансовая стратегня предпрнятня?
Фпнансовая стратегня это генеральный план действлй по обеспеченлю предпрлятля денежнымн средствамн. Она охватывает вопросы теорлл н практнкн формлроваяля флнансов, нх плаллрованля л обеспеченля, решает задачл, обеспечлваюшле флнансовую устойчлвость предпрлятля в рыночных условнях хозяйствоваяля. Теорля флнансовой стратеглл лсследует обьектлвные закономерностл рыночных условлй хозяйствованля, разрабатывает способы л формы выжлванля в ловых условлях подготовкл л веденля стратеглческлх флнансовых операцлй.
Суіцествует несколько влдов флнансовой стратеглл: генеральлая стратегля, оператлвная флнансовая стратегля л стратегля выполненля отдельлых стратеглческлх задач. Фллансовая стратегля, которая определяет деятельность предпрлятля ла год (взалмоотношевле с бюджетамл всех уровлей, образовалле м лспользованле дохода предпрлятля, потребностл в флналсовых ресурсах л лсточллках лх формлрованля), называется генеральной флнансовой стратеглей. Оператлвная флнансовая стратегля это стратегля текуіцего маневрлрованля флнансовымл ресурсамл (стратегля колтроля над расходованлем средств л моблллзацлей внутреннлх резервов), разрабатывается на квартал, месяц. Оператлвная флнансовая стратегля охватывает валовые доходы л поступленля средств (расчеты с покупателямл за проданную продукцлю, поступленля по кредлтным операцлям, доходы по ценным бумагам) л валовые расходы (платежл поставіцлкам, заработная плата, погашенле обязательств перед бюджетамл всех уровней л банкамл), что создает возможность предусмотреть все предстояіцле в планлруемый перлод обороты по денежным поступленлям л расходам. Нормальлым положенлем счлтается равенство расходов л доходов ллл неболыпое превышелле доходов над расходамл. (А.В. Кондрашова )
29.	Прачытайце тэкст.
Яшчэ І.Насовіч падаў народнае слова плат з значэннем рас. Платёж. У «Слоўніку беларускай мовы» (с. 417) чытаем: «Плать м. Платежь. He веллкій плать, да й того не хочець отдаць». «Беларуска-расійскі (Вяліка-літоўска-расійскі) слоўнік» Яна Станкевіча фіксуе і вытворнае ад плат'. «Платны платёжный; платная здольнасць платёжеспособность» (с. 896).
«Беларуска-рускі слоўнік» 1989 года (Т. 2. С. 228) таксама падае: «Плата ж. (выдача, уплата денег по какому-лнбо обязательству) платёж м.; накладная плата наложенный платёж».
I гэта натуральна, бо ўтварэнні з суфіксам -еж беларускай мове неўласцівыя. У 20-я гады слоўнікі не падавалі іх. Так, у «Беларуска-расійскім слоўніку» М.Байкова і С.Некрашэвіча чытаем: «Плата ж. плата, платёж; Платны 1) платный; 2) верный в платеже» (с. 239). I ў «Русско-белорусском словаре» 1953 года (с. 424) бачым: «Наложенный платёж накладная плата». Праўда, не абышлося тут і без «обогашення»: «платёж плацеж, платёжный плацежны, платёжная ведомость плацежная ведамасць, платёжный день плацежны дзень». Але ж беларус кажа: дзень (а)платы, (а)платны ліст. I ў гэтым слоўніку бачым, акрамя згаданага накладная плата (рас. наложенный платёж), «доўг аплатай дораг» (рас. долг платежом дорог). Як бачым, расійскае платёж пераробленае на плацеж, зусім не так абавязковае ў беларускай мове.
У «Тэрміналагічным бюлетэні» (Вып. 2. Мн., 1999. С. 21-30) у публікацыі Т. Паваліхінай «Асновы эканамічнай тэрміналогіі (руска-беларускі слоўнік)» падаецца аднакаранёвае ўтварэнне з прыстаўкаю вы(выплата): неплатёж нявыплата, срок платежа тэрмін выплаты; плателыцйк выплатнік. Праўда, засталіся без перакладу ўсе іншыя тэрмінаадзінкі з утваральным словам «платёж» (а толькі напісаныя па-беларуску: ведамасць плацёжная, дэфіцыт плацёжнага балансу, неплацёжаздольнасць). I нават плацельшчык, якое, праўда, падаецца пасля слова «выплатнік» (с. 28). Калі быць паслядоўным, то мусілі б скрозь падавацца вытворныя з гэтым кампанентам (выплат-).
Замест пазычанага плацельшчык у беларускай мове бытуе сваё платнік. Адсюль і падаткаплатнік, а не чужая структура падаткаплацельшчык. Параўн. укр.: платнйк плателыцйк. (Паводле П. Сцяцко)