Беларускі фальклор. Хрэстаматыя
Канстанцін Кабашнікаў
Выдавец: Вышэйшая школа
Памер: 858с.
Мінск 1995
— Чаму так? — пытаецца воўк.
Казкі
444
— Калі зайцаў столькі хадзіла, дык вас трэба тры часткі гэтулькі.
— Куды?
— Куды і я іду.
— Куды ж ты ідзеш?
— Да цара на суд.
— I я пайду.
— Што ты адзін пойдзеш?
— А ты чаму адзін ідзеш?
— А ты не глядзі, што адзін іду. Мяне ўся царская фамілія ведае, а ад цябе і сабакі ўцякаюць, як угледзяць, не то цар. Сабярыцеся трэцяя частка з гэтага лесу, дык паверыць цар вам.
— Ну, раскажы ж, на які ты суд ідзеш?
— Ото ж я наперад не скажу. Збяры ты з гэтага лесу трэцюю частку, каб былі сведкі, дык табе веры дадуць, і тады я раскажу, на які суд іду.
Гэты кот раззлаваў ваўка, што воўк аж падскочыў, аб зямлю ўдарыўся і стаў галасіць. Усе ваўкі пачулі, што гэтак воўк плача, і давай збягацца. Як назбіралася іх багата, сталі яны пытацца ў ката. Гэты кот адказвае:
— Нам стаяць ды гаварыць, дык многа дзён пройдзе; пойдзем па дарозе і будзем гаварыць ідучы.
Ішлі яны, ішлі, ён ім расказаў уловіну.
— Праўда,— кажа воўк,— і нам трэба ісці, ты не салгаў.
Кажуць ваўкі:
— Мы ўперад пойдзем на суд.
А кот ім:
— Як,— кажа,— вы ўперад пойдзеце, калі мая жалаба занесена? Як выйдзе мой суд, падам я вашу жалабу, тады я вас пазаву. Цяпер жа вы пастойце ў гэтым сараі.
Яны паслухалі, а кот — хляп! ды і запёр іх, а сам пайшоў, падскакваючы, пеючы, у ладкі плешчучы. Прыйшоў на ганак. Яму адчынілі.
— Здрастуйце, ваша вялічаства!
— А што, каток, скажаш?
— Ды вось вам ГлінскіПапялінскі прыслаў гасцінчыка.
— Добра зрабіў, ды не дужа.
Пад’ехаў гасудар, паглядзеў — ваўкі скачуць на бэльках, так кот набіў іх у той сарай. Цар ката напаіў, накарміў, на дарогу даў, а ваўкоў і зайцоў вялеў пабіць:
— Скажы ГлінскамуПапялінскаму, няхай прыязджае да маёй дачкі ў сваты.
Кот прыбег к Глінскаму ў поўнач і давай яго будзіць.
— Уставай, уставай, я ад цара прыйшоў.
— А што ён табе сказаў?
Казкі
— Ды сказаў, каб ты ехаў жаніцца на яго дачцэ.
— Ты, кот, сватаў, сватаў, каб цябе Бог са свету пратаў. На чым жа я паеду, калі я голы, як бізун?
— Ты не плач, але прасі, каб я ўхітрыўся.
Пайшлі яны сярод ночы. Там каля цара салдатаў многа і ў кожнага салдата дзве шапкі, а кот у кожную хату ўлезе і ў кожнага салдата па шапцы ўкрадзе. I ўкраў ён яшчэ тонкага драпу. Наклалі яны два мяхі гэтых шапак, панеслі на мост. Паставіўшы шапкі на мосце і пакінуўшы Глінскага ля шапак, пайшоў кот піць ваду. П’е ён і ўбачыў ракаў. Адзін рак надта вялікі, кот яго і выцягнуў на бераг.
— Пусці,— кажа рак,— жыў не буду.
— Саслужыш ты гэтакую службу? — пытае кот у рака.
— На вадзе саслужу, якую ты хочаш, а на беразе, забі мяне, нічога не саслужу.
— Скапай жа ты гэты мост!
— Скапаю.
Кот, не верачы, прывязаў рака на дрот, а на Марціна Глінскага кажа:
— Як паплыве мост, дык ты раскідай шапкі па рацэ.
Кот цераз мост пераскочыў, а Глінскі на мосце. Мост паплыў, а Глінскі раскідваў шапкі па рацэ. Тым часам каток прыбег да цара і кажа:
— Ехаў Глінскі да цара жаніцца, уз’ехаў на мост, мост зламаўся, салдаты патапіліся, пяхота і конніца, астаўся ён адзін на мосце.
Паслаў цар салдат на лодках. Прывезлі яны Глінскага ў царскі дварэц. Згулялі вяселле. Цар даў ім войска, грошай, і паехалі яны ў Змяёўскі дварэц, дзе золота з стрэх капала.
Бабіна дачка і дзедава дачка
Быў дзед ды з бабай, была ў дзеда дачка ды ў бабы дачка. He ўзлюбіла баба дзедаву дачку. Дзед той гадзіўгадзіў бабе — ніяк не ўгадзіць. Жалка яму сваёй дачкі, а баба адказвае:
— Дзень яе дзе хочаш.
Тады ён гаворыць:
— Адзявайся, дачушка, пойдзем з табой.
Пайшлі яны ў лес. Прыходзяць у лес — стаіць хатка на курыных ножках. Ён гаворыць:
— Хатка, хатка, стаяла пановаму, стань пастараму: ка мне акном, а к дочцы маёй дзвярмі!
Тая хатка абярнулася і стала пастараму: к яму акном, a к дочцы яго дзвярмі. Тады ён гаворыць:
445
Казкі
446
— Ідзі, жыві з Богам, а я пайду дроўцы сеч.
Адсек венічак і пабаешачку, звязаў і павесіў на асіну. Венічак шасьшась, а пабаешачка стукстук! Яна думае, што бацька дроўцы сячэ, і ўсё яго чакае. Вечар прыходзіць, бацькі яна чакалачакала,— ніхто не прыходзіць. Тады яна гаворыць:
— Хто ў лесе, хто ў балоце, хадзі ка мне начаваць!
Мядзведзь адгукаецца:
— Я ў лесе, я ў балоце, прыду к табе начаваць!
А яна думае, што бацька ёй адказвае. Тады прыйшоў к ёй мядзведзь нанач:
— Ну, дзеўка, адмыкай дзверы!
Яна адамкнула і дужа спужалася.
— Ну,— гаворыць мядзведзь,— затапі печ, вары кашу, пячы бліны.
Тады шчурка падскочыла і гаворыць:
— Дзеўкадзявіца, красная красавіца, дай ложачку кашы аблізаць.
А яна гаворыць:
— На табе, шчурка, кашкі.
З’ела шчурка кашу і зноў прыбягае:
— Дзеўкадзявіца, красная красавіца, дай мне блінка з печы, у худой гадзіне прыгажуся...
Яна кінула блінца, шчурка і пабегла пад печку.
Яны павячэралі.
— Ну,— гаворыць мядзведзь да дзеўкі,— пасцель пасцялі: рад камення, рад палення і ступу ў галовы.
Ён лёг і даў ключыкі, і прыказаў бегаць па хаце і бразгаць ключамі. А шчурка падскачыла і яе падмяніла.
— Дай,— гаворыць,— мне ключыкі, я цябе падмяню, a то цябе заб’е.
Стаў мядзведзь кідаць паленні — нікога не забіў.
На другі дзень мядзведзь, устаўшы, гаворыць:
— Шчасце тваё. Ну, дзеўка, мы з табой ажэнімся.
Яны ажаніліся і сталі жыць добра. Ён ёй нанасіў і мёду, і коней, і ўсяго.
У яе бацькі была сучка рабая,— яна выскачыла на вуліцу і стала брахаць:
— Гаўгаўгаў! дзедава дачка ў госці шасцёркай едзе і грошай многа вязе!
А бабе то не спадабалася. Яна сучку чапялой:
— Што ты, сучка, воўк це заеж, брэшаш! Дзедавай дачкі даўно на свеце няма!
А тут дачка і прыехала, і грошай бацьку прывязла. Бабе гэта не спадабалася, яна і кажа:
— Адвядзі і маю дачку туды, дзе твая была.
Казкі
Нечага рабіць, дзед адвёў яе. Прыйшоў дзед у лес. Там стаіць хатка на курыных ножках. Ён гаворыць:
— Хатка, хаі ка, стаяла пановаму, стань пастараму: ка мне акном, а к дочцы маёй дзвярмі!
Тая хатка абярнулася і стала пастараму: к яму акном, а к дочцы дзвярмі. Тады ён і гаворыць:
— Ну, дзіця, жыві тут, я пайду дроўцы сеч.
Адсек венічак і пабаешачку, звязаў і павесіў на асіну. Венічак шасьшась, а пабаешачка стукстук! Яна думае, што бацька дроўцы сячэ, і ўсё яго чакае. Вечар прыходзіць, бацькі яна чакалачакала,— ніхто не прыходзіць. Тады яна гаворыць:
— Хто ў лесе, хто ў балоце, хадзі ка мне начаваць!
Мядзведзь адгукаецца:
— Я ў лесе, я ў балоце, прыду к табе начаваць!
А яна думае, што бацька ёй адказвае. Тады прыйшоў к ёй мядзведзь нанач:
— Ну,— гаворыць мядзведзь,— затапі печ, вары кашу, пячы бліны.
Тады шчурка падскочыла і гаворыць:
— Дзеўкадзявіца, красная красавіца, дай ложачку кашы аблізаць!
А яна гаворыць:
— Мядзведзь, мядзведзь! Шчурка кашкі просіць.
— У лоб яе ложкай!
Яна яе ўдарыла, шчурка пабегла,— сама стала печ бліны...
— Дай мне блінка з печы, у худой гадзіне прыгажуся... Яна:
— Мядзведзь, мядзведзь! Шчурка бліна просіць.
Ён:
— У лоб яе чапялой!
Яна яе ўдарыла, шчурка пабегла пад печку, і закацілася, і завалілася. Яны павячэралі. Мядзведзь гаворыць:
— Сцялі мне пасцель: рад камення, рад палення і ступу ў галовы.
Ён лёг і даў ёй ключыкі, і прыказаў бегаць па хаце і бразгаць ключамі. Як ён стаў кідаць паленнямі, дык з першага разу яе і забіў. Дзедава сучка выскачыла:
— Гаўгаўгаў! бабінай дачкі даўно на свеце няма!
Бабе гэта не спадабалася.
447
— ТТТто, сучка, брэшаш? Мая дачка шасцярнёй прыедзе, у карэце, грошы прывязе. Дзед! Што твая сучка на мяне брэша? Ідзі прывядзі мне маю дачку, a то сучку заб'ю.
Дзед узяў кашалёк на плечы, пайшоў за бабінай дачкой^ Прыходзіць у тую хату — аж там дачкі няма, адны косці
Казкі
448
ляжаць, дзед падабраў косці ў кашалёк і пайшоў дамоў. Тады сучка:
— Гаўгаўгаў! бабіну дачку дамоў вязуць, у кашальку косці нясуць!
Бабе гэта не спадабалася.
— Што ты брэшаш? Мая дачка шасцярнёй прыедзе, у карэце, грошы прывязе.
Сучка зноў забрахала:
— Гаўгаўгаў! бабіну дачку дамоў вязуць, у кашальку косці нясуць!
Тады баба ўрабела і злегла ў пасцель. А каб дачка яе шчурцы блінок дала з’есці, то была б жывая.
Аб рачку
Ехаў адзін чалавек у лес па дровы, аж глядзіць — сядзіць у хворасце рак, так ён спалохаўся і адкінуў яго галіною, а рак давай прасіцца:
— Чалавечку, вазьмі мяне дахаты.
— Адчапіся ты, гадзе нялюдскі, на чорта мне здаўся!
Але як стаў рак прасіць, як стаў прасіць, так ён нішто, узяў. А там недалёчка жыў кароль і меў тры надтанадта харошыя дачкі: рак як адагрэўся на печы, так давай прасіць свайго гаспадара, каб пайшоў да караля і сказаў, што ў яго ёсць сын рачок і што ён хоча з каралеўнаю ажаніцца. Гаспадар кажа:
— Здурэў ты, гадзіна, ці што? Як ты смееш так казаць!
Але як стаў рак прасіць, як стаў прасіць, так пайшоў. Прыходзіць дый то неяк адважыўся і кажа: так і так. Так кароль:
— Ну, калі твой сын гэтакі разумны, то няхай мне за гэту ноч ад твае хаты да майго палаца дыяментавы мост зробіць.
Так гаспадар прыйшоў і кажа:
— А што, казаў, што не варта хадзіць, цяпер глядзі, казаў, каб ты за адну ноч дыяментавы мост выставіў!
А ён:
— Ну, то і добра,— кажа,— гэта ўжо не ваша бяда, толькі вынесіце мяне на двор ды на стаўбцы пасадзіце.
Так ён яго і вынес. На заўтрашні дзень, зрання, кароль выходзіць, ажно ззяе ўжо дыяментавы мост! Так прызваў да сябе таго гаспадара дый кажа:
— Відаць, твой сын разумны, то няхай жа яшчэ зробіць, каб за гэту ноч ад твае хаты да майго палаца мак расцвіў.
Гаспадар, прыйшоўшы дахаты, наваліўся на рачка і кажа: — Ну, мост то ты зрабіў, але гэтага не ведаю, ці дасі рады.
Казкі
— Кажыце! Ну што ён там вычварыў?
— А то ж казаў, каб ад хаты да палаца мак расцвіў за гэту ноч!
А рачок кажа:
— Ну, гэта яшчэ не бяда! Стойце, толькі вынесіце мяне на двор і дайце жменьку маку.
Ен гэтак зрабіў. Калі на заўтрашні дзень кароль прачнецца, глядзіць праз акно, ажно праўда, найхарашэйшы мак цвіце! Кароль прызваў гэтага чалавека дый кажа:
— Калі так, то няхай твой сын той дачцы, каторую ён сабе выбера, сукню, не мераючы, справіць.
Той гаспадар прыйшоў, кажа так і так, ажно за ноч і сукня стала гатова. Тады ўжо яго ўзяў дый завёз да караля. Паказаў ён сукню, так кароль сказаў сваім дочкам станавіцца ў рад, а яму выбіраць. Так ён серадольшай дачцы на ножку ўспоўз, памералі сукню — ажно як уліта на яе!
КНІГІ ОНЛАЙН
