Беларускі фальклор. Хрэстаматыя
Канстанцін Кабашнікаў
Выдавец: Вышэйшая школа
Памер: 858с.
Мінск 1995
— Ідзі ты к сваім братам і скажы ім, каб яны старыя кнігі да свету чыталі. А ты ж бяры тапор ды ступай на двор, і так жа колікі цяшы, і ў зямлю бі, старайся, штоб кроў з цябе лілася, а ты верна работай, і чым больш, тым лепш!
Так яны і зрабілі: тыя кнігі чыталі, а ён узяўся гэту работу дзелаць. Стала на зару займацца, стаў на моры мост паднімацца. Сонца ўзышло — і мост гатоў — залатая маснічка і сярэбраная, і фанары загарэліся, і жаркі пціцы запелі.
463
Казкі
464
Цар устаў і ўбачыў, што мост стаіць. Тады ён:
— Ну, мая мілая, паедзем гэта дзіва паглядзім!
Зараз жа коней запрэглі і паехалі.
I спаткала яго хазяйка, матка гэтага хлопчыка, з хлебам, з соллю. I там сталі яны піць і гуляць. Пасля бяседы стаў цар збірацца дамоў. Так жа яна кажа:
— He, царскае вялічаства, у нас так не адпраўляюцца! Нацетка вам гэту кнігу, прачытайце.
А яна ў гэту кнігу пісала ўсё дзела, як з двара пайшла. Калі ж цар прачытаў гэту кнігу, загадаў адсеч другой жонцы галаву. I сталі яны там жыць.
I я там быў, мёдвіно піў, і ў роце не было, і па барадзе не цякло.
Залатое пяро
Даўнодаўно жылі ў нас два браты. Паехалі яны разам у Сянно. Ехалі, ехалі і знайшлі на дарозе дзіцяня і жарабя. Старэйшы кажа:
— Няхай мне будзе гэта дзіця.
А меншы кажа:
— He, няхай мне.
I сталі яны ажно сварыцца. Сварыліся, сварыліся яны гэтак, але кажуць:
— Ну, пойдзем к пану, панясём гэта дзіця, няхай нас пан рассудзіць.
— Ну і пойдзем!
— I пойдзем.
Сказалі гэтак і пайшлі к пану. Як прынеслі пану дзіця і жарабя, пан іх убачыў — яны яму дужа спадабаліся. Ён братам і кажа:
— Чым вам сварыцца, аддайце вы мне іх, я вам заплачу.
Браты тыя парадзіліся ды ўзялі і аддалі пану дзіця і жарабя, а пан заплаціў ім, колькі яны там згаварыліся.
Асталіся яны ў пана. Пан адгарадзіў ім па пакою: адзін пакой дзіцяці, а другі пакой жарабяці. I назваў дзіця пан Іванькам. Стаў пан іх гадаваць, а яны не па гадах растуць, ды па чыслах. Скора казка кажацца, ды няскора справа робіцца, так і тут. Вырас Іванька. Пан раз паслаў яго з фальварка ў вёску — як вось з Багданава ды ў Андрэйчыкі — загадваць мужыкам на прыгон ісці. Едзе ён на тым, на сваім, кані па дарозе, ажно бачыць — ляжыць на дарозе залатое пяро, ды якое прыгожае! Толькі Іванька сагнуўся яго браць, а конь кажа:
— Іванька! He руш пяра, бо будзе бяда!
Казкі
Іванька не паслухаў каня і ўзяў пяро. Узяў Іванька пяро і паехаў на вёску, загадаў там мужыкам, каб ішлі заўтра на прыгон к пану, і паехаў у двор. Прыехаўшы, занёс пяро к сабе ў пакой і палажыў. Як палажыў, так увесь пакой і асвяціла. Прыходзіць пан, убачыў гэта пяро і кажа Іваньку:
— Іванька, аддай мне гэта пяро!
Іванька кажа:
—Бяры сабе!
Забраў пан пяро у свае пакоі, дык так і асвяціла пакоі, усё роўна як днём, так і ноччу. Стаў з той пары пан Іваньку любіць і шкадаваць. Тады парабкі набунтавалі пану на Іваньку.
— А паночак наш! Іванька казаў, што ён можа дастаць тую птушку, што згубіла гэта пяро!
Пан прызваў Іваньку і кажа яму:
— Ну, Іванька! Калі ты знайшоў гэткае пяро, цяпер жа ты мне знайдзі тую птушку, што згубіла гэта пяро. А не, дык мой меч — табе галава з плеч!
Іванька, як пачуў гэта, як заплача! Пабег к каню.
— А конічак! Што я буду рабіць?
— А што?
— А што ж? Загадаў мне пан: як дастаў пяро, дык дастаў і тую птушку, што гэта пяро згубіла. А калі не знайду я тую птушку, дык пан сказаў: «Мой меч, а табе галава з плеч!»
— А што, Іванька, я табе казаў: не руш пяра, бо будзе бяда! Ну, дык гэта бяда не бяда, бяда яшчэ ўперадзе.
— А што ж рабіць?
— А ідзі к пану ды вазьмі ў яго бочку смалы і лакон палатна. Іван пайшоў к пану, узяў бочку смалы і лакон палатна і прынёс к каню.
— Ну, садзіся на мяне, Іванька, ды бяры бочку смалы і лакон палатна.
Сеў ён і паехалі. Ехалі, ехалі і пад’ехалі яны к сасоннічку. Конь і гаворыць Іваньку:
— Ну, цяпер, Іванька, вазьмі палатно ды намаж яго смалой і рассцялі на гэты сасоннік.
Іванька ўзяў намазаў палатно, разаслаў на сасоннік, а сам сеў, схаваўся дый пільнуе. Ці доўга, ці не ён чакаў, ажно ляціць птушка. Села яна на гэта палатно; ну як села, дык і прыкіпела. Конь крычыць:
— Хутчэй, Іванька, лаві, каб яна не паляцела!
Іванька падскочыў і схапіў яе, улажыў за пазуху, уссеў на каня дый паехаў. Прыехаў к пану, аддаў яму птушку, а сам пайшоў адпачываць.
Прайшло колькі там часу, пагніло ў таго пана ўсё сена.
465
Казкі
466
Пан думаў, думаў, чаму б гэта яно так пагніло, і ніяк не ўгадае. А парабкі ўзялі ды зноў набунтавалі на Іваньку пану.
— А паночак! Іванька казаў, што ён можа схадзіць к Богу запытацца!
Пан вялеў ім пазваць Іваньку. Парабкі пазвалі Іваньку. Прыходзіць ён к пану, пан кажа Іваньку:
— Іванька, схадзітка ты к Богу спытайся, чаго гэта ў мяне сена пагніло. А калі не сходзіш, дык мой меч — табе галава з плеч!
Іванька як пабяжыць к каню ды як заплача:
— А Божа ж мой, Божа! А канёчак мой! А што ж я буду рабіць? Сказаў пан схадзіць к Богу спытацца, чаго яго сена пагніло!
А конь кажа:
— А што, Іванька! Я казаў табе: не руш пяра, бо будзе бяда! Ну, ды гэта яшчэ не бяда, яшчэ ўся бяда наперадзе. Але што рабіць? Садзіся, Іванька, на мяне ды паедзем!
Уссеў Іванька на каня і паехалі. Ехалі, ехалі — стаіць хатка. Уваходзяць яны ў хатку, а ў той хатцы дзед на печы качаецца ды крычыць гвалту. Увайшоў Іванка ў хатку, дзед і кажа:
— Куды цябе, Іванька, Бог нясе?
— А іду к Богу пытацца, чаго пагніло панава сена.
— Ах, мой ты ўнучак, спытайся ж у Бога, чаго я гэтак качаюся на печы! I злезці няможна, і ногі мае адмерзлі!
— Добра, спытаюся!
Пайшоў Іванька далей: ішоў, ішоў, ажно бачыць — качаецца па дарозе маладзіца, і яе ўсе топчуць.
— Куды цябе Бог нясе, Іванька?
— Іду к Богу пытацца, чаго панава сена пагніло.
— Запытайся ж там у Бога, Іванька, чаго гэта я ўвесь свой век ляжу на дарозе і мяне ўсе топчуць.
— Добра,— кажа Іванька.
Ехаў ён, ехаў, ажно бачыць — удвух пераліваюць ваду з аднаго калодзезя ў другі калодзезь ды не могуць ніяк пераліць.
— Куды цябе Бог нясе, Іванька?
— Іду я к Богу пытацца, чаго панава сена пагніло.
— Скажы ж ты, Іванька, там Богу, што мы ўвесь век свой пераліваем ваду з аднаго калодзезя ў другі калодзезь, ды ніяк не перальём: у адным калодзезі не меньшае, а ў другім не большае.
— Добра, скажу! — адказаў Іванька і паехаў далей.
Ехаў ён, ехаў і прыехаў ажно к самаму мору. Бачыць
Казкі
Іванька — ляжыць у моры рыбіна, ніяк не можа яна перавярнуцца.
— Куды цябе, Іванька, Бог нясе?
— А іду к Богу пытацца, чаго панава сена пагніло.
— А скажы ж ты там, Іванька, Богу, чаго гэта я ляжу на адным баку і ніяк не перавярнуся.
— Добра,— кажа Іванька,— скажу!
Пераехаў Іванька мора дый паехаў далей. Ехаў, ехаў — стаіць хатка. Едзе ён каля тае хаткі, ажно выходзіць з тае хаткі старэнькі чалавечак.
— Куды ты едзеш, Іванька?
— Еду к Богу пытацца, чаго гэта ў пана сёлета ўсё сена пагніло.
— А таго ў пана сена пагніло,— кажа старэнькі чалавечак,— што ДзеўкаПаланянка дванаццаць дзён купалася ў моры ды гуляла з сонцам. Ад гэтага не было сонца, ішоў дождж, панава сена і пагніло.
Іванька тады кажа:
— А Божа, Божа! Што я бачыў на дарозе, як ішоў сюды: нейкі чалавек у хатцы на печцы качаецца ды крычыць гвалту, што злезці няможна і ногі яго адмерзлі.
— Гэты чалавек быў мароз, і ён дужа многа ў людзей дабра памарозіў, многа людзей голад цярпела праз яго і многа людзей ён пасіраціў. Калі не будзе болей нікога марозіць і нікога крыўдзіць, дык пойдзе і будзе хадзіць. А калі не, дык зноў будзе ляжаць на печы не злазячы.
— А Божа, Божа! Што я яшчэ бачыў: нейкая маладзіца ляжыць, качаецца на дарозе, цераз яе ўсе едуць, яе ўсе топчуць, усю яе прытапталі.
— Гэта маладзіца была старая ведзьмазмяя; адбірала яна чужое малако. Людзі мелі па дванаццаць каровак, ды не мелі малачка; а яна ніводнае каровы не мела, ды малако ела. Людзі праз яе смяглі. Вось яна за гэта ляжыць на дарозе, што людзей многа крыўдзіла. Калі яна прысягне, што не будзе адбіраць у чужых кароў малако, дык устане, а не прысягне, дык зноў будзе ляжаць на дарозе.
— А Божа, Божа! Што я яшчэ бачыў на дарозе: два чалавекі пераліваюць ваду з аднаго калодзезя ў друті ды ніяк не перальюць: у адным калодзезі не меньшае, а ў другім не большае.
— Гэтыя людзі былі багатыры і дужа прыганялі бедных мужыкоў на прыгон к сабе — і малых і старых — і здзекаваліся з іх. Калі яны прысягнуць, што болей не будуць так рабіць, дык тады яны выльюць ваду, а калі не, дык зноў будуць пераліваць.
467
Казкі
468
— А Божачка, Божа! Што я яшчэ бачыў: ляжыць на моры рыбіна ўвесь век свой на адным баку і не можа перавярнуцца.
— Гэта рыбіна полк салдатаў з’ела; калі яны выпусціць іх, дык паплыве, а калі не выпусціць, дык зноў будзе ляжаць.
Пайшоў Іванька ў двор к пану. Ішоў ён, ішоў — прыходзіць к мору, дзе ляжыць тая рыбіна. Рыбіна кажа:
— А што, Іванька, што мне Бог Казаў?
— Пастой, як перайду на той бок, тады скажу!
Перайшоў на той бок і кажа:
— Калі ты выпусціш полк салдатаў, дык паплывеш, а калі не выпусціш, дык не паплывеш!
Рыбіна разінула рот. Ііх! Салдаты ідуць, музыка іграе! Як выйшлі ўсе, рыбіна і паплыла. Пайшоў Іванька далей. Ішоў, ішоў — тыя самыя два чалавекі ваду пераліваюць.
— А што, Іванька? Што нам Бог казаў?
— Пастойце, дайце выйсці наперад!
Зайшоў ён наперад, тады кажа:
— Вы былі багатыры, вы прыганялі мужыкоў бедных на прыгон к сабе, і малых і старых, і здзекваліся з іх. Калі вы не будзеце болей крыўдзіць бедных, дык вы перальяце гэту ваду, а калі не, дык вы нізашто не перальяце!
Мужыкі, пачуўшы гэта, як пабягуць за Іванькам, а Іванька як пабяжыць уцякаць... Бег, бег, алеткі ўцёк. Пайшоў ён далей, ажно на дарозе ляжыць тая маладзіца, і ўсю яе стапталі.
— А што, Іванька, што там мне Бог сказаў?
— Пастой, я зайду наперад, тады скажу!
Зайшоў ён наперад той маладзіцы і кажа ёй:
— Ты была старая ведзьмазмяя; ты адбірала чужое малако, людзей дужа крыўдзіла, людзі тады смяглі. Калі ты не будзеш гэтак рабіць, дык пойдзеш, а калі не, дык і век тут ляжаць будзеш!
Пайшоў Іванька далей. Ішоў, ішоў, ажно качаецца той чалавек на печцы.
— А што, Іванька, што там мне Бог казаў?
— Пастой, зайду наперад, тады скажу!
Зайшоў наперад і кажа:
КНІГІ ОНЛАЙН
