Беларускі фальклор. Хрэстаматыя
Канстанцін Кабашнікаў
Выдавец: Вышэйшая школа
Памер: 858с.
Мінск 1995
— А што, швагер, у лесе жывеш, а крэслы ў цябе худыя, ці ж няма ў цябе плотнікаў добрых, каб крэслы зрабілі крапчэйшыя?
Змей думае сабе: «Верна, я папаўся ў добрыя клешчы».
— Ну, давай, жонка, нам напіткаў і наедкаў.
Прыносіць яна рэшата жалезнага бобу і жалезнага хлеба.
— Зрабі ласку, еш, швагер!
— Дзякуй, швагер,— гаворыць Пакацігарошак,— я без усякай просьбы буду есці, так, як у свайго, бо з паходу я есці хачу.
I стаў есці разам з ім: той з’есць хлеба кавалак, а гэты з’есць два.
— Ну, пойдзем, швагер, паглядзім на маё багацце: ці ты багацейшы, ці я?
I павёў яго па ўсім сваім дабры.
— Як табе здаецца, у цябе больш ці ў мяне?
— Я не багаты, але ў цябе няма нічога!
Змей гаворыць:
— Ты, швагра, са мною грубіш. Ну, ідзі ж, я табе пакажу штуку.
I прыводзіць яго к гэтай самай калодзе, куды і братоў прыводзіў, якая ў чатыры сажні таўшчыні, у дванаццаць сажон даўжыні.
Казкі
— Калі ты яе без тапара пасячэш, а без агню спаліш, то пойдзеш дамоў, а не — дык будзеш там, дзе і браты!
— He сярдуй, дай мне справу скончыць! — сказаў Пакацігарошак і ўзяў мезеным пальцам таркануў тую калоду, дык яна на дробныя друзгі разляцелася, а як дзьмухнуў — попел стаў, як і не было!
— Ну што? Я сваю справу зрабіў.
— Пойдзем цяпер пабораемся: ці ты дужэйшы, ці я?
Пакацігарошак гаворыць яму:
— Дай руку, паспрабуем так, хто дужэйшы!
А змей гаворыць:
— Дзе табе, малакасосу, за руку мяне браць!
Ён кажа:
— Усё роўна нам трэба біцца.
— Ну,— гаворыць змей,— на табе руку.
Пакацігарошкава рука толькі пасінела, а змяіная рука з усімі пальцамі засталася ў Пакацігарошка.
— Аднак я тым незадаволен,— гаворыць змей, і як дзьмухнуў — зрабіў медны ток. А Пакацігарошак як дзьмухнуў — зрабіў сярэбраны ток.
I схапіліся яны бароцца. Як дзьмухнуў змей — убіў Пакацігарошка ў сярэбраны ток, а Пакацігарошак як дзьмухнуў — убіў змея ў медны ток адразу па калена. Змей як дзьмухнуў другі раз — убіў Пакацігарошка па калена, а Пакацігарошак як дзьмухнуў другі раз — убіў змея па пояс. Змей гаворыць:
— Пастой, швагер, адпачнём.
— Яшчэ не вельмі патаміліся,— кажа Пакацігарошак,— я з паходу, ды і то не стаміўся.
Змей да яго гаворыць:
— Відаць, швагер, я ў цябе загінуў?
Пакацігарошак кажа:
— Бо я за тым прыйшоў.
— Пакінь мне колькінебудзь жыцця,— просіць яго змей,— і бяры сабе залатую, сярэбраную і бумажную маю казну, колькі пажадаеш.
— Я б пакінуў табе жыццё, але ты мяне зняважыў, назваў малакасосам, гэта мне вельмі цяжка знесці. Няма табе прашчэння! Больш з табою і гаварыць не хачу.
Змей распусціў сваю кроў па ўсіх сваіх жылах, даў прастор сваім рацівым плячам і ўдарыў Пакацігарошка і ўбіў яго па пояс у зямлю.
— Ну што, нацешыўся, швагер! Бо я, дурань, перад табою доўга балую, даўно трэба цябе прыбраць.
Як ударыў яго Пакацігарошак трэці раз, убіў яго па самую шыю ў медны ток. I бярэ ён сваю булаву сяміпудовую і кон
495
Казкі
496
чыў яму жыццё. Ды ўзяўшы змея, замазаў яго зусім у медны ток.
I пайшоў Пакацігарошак у багатырскую стайню, дзе стаялі багатырскія жарабцы; узяўшы першага жарабца за хвост, ён садраў з яго тулуном шкуру, выпатрашыў яго і сам у гэтае тулава ўлез. Прылятае крук з кручанятамі і пачалі есці. Ён адно кручаня і злавіў за нагу, і гэты воран стаў чалавечым голасам гаварыць:
— Хто ў тым тулаве ёсць? Акажыся.
— Я, Пакацігарошак.
Крук яму гаворыць:
— Што ты ад мяне хочаш?
— Што я ад цябе хачу? Прыстаў мне цалючай і жывучай вады, а калі не даставіш, то колькі вас ёсць — усе загінеце.
Тады крук, узяўшы пузыркі, паляцеў за трыдзевяць зямель у дзесятае царства, іншае гасударства і дастаў вады зпад вялікай стражы і прыносіць Пакацігарошку.
Атрымаўшы гэту ваду, Пакацігарошак для надзейнасці ўзяў яго дзіця за дзве нагі і разарваў папалам.
— Я вось пагляджу, ці тая гэта вада!
Ён адной вадой памачыў — стала кручаня цэлае, а другой памачыў — і кручаня аджыло. Падзякаваў Пакацігарошак за ваду і пусціў яму дзіця. Цяпер ён прыходзіць к сваім братам, узяў памачыў іх цалючаю вадой — і сталі яны цэлыя, a другою памачыў — сталі жывыя. I прыводзіць ён іх да сястры.
— Ну, сястра і браты! Бярыце залатую, сярэбраную і бумажную казну, колькі вам трэба, і нясіце дадому.
I пайшлі яны ўсе ўчацвярых.
Вось браты, увайшоўшы ў лес, прывязалі Пакацігарошка к Дубу.
— Братцы! Што вы робіце?
— Які ты нам брат? У нас брата не было і не будзе.
Ён, адпусціўшы іх ад сябе на вялікую адлегласць і вельмі раззлаваўшыся, выкруціў дуб з коранем і павалок за імі. Выходзіць ён з лесу і, убачыўшы сваю хату, прыходзіць дамоў і крыкнуў на бацьку і маці:
— Вось вам дровы!
— Ідзі, сынок, у хату.
А ён гаворыць:
— Я баюся, калі ў лесе хацелі мяне знішчыць, то ў хаце тым больш. Бывайце, бацька і маці, браты і сястра! Жывіце сабе добра!
Пайшоў ён назад. Ішоў, ішоў, і трапляецца яму насустрач Вярнігара.
Казкі
— Добры дзень, брат Пакацігарошак! Куды ідзеш, куды пуцьдарогу дзержыш? 497
А Пакацігарошак пытаецца ў яго: — Хто ты такі?
Ён яму адказвае:
— Я ёсць магутны багатыр Вярнігара.
— Ці хочаш быць маім таварышам? — гаворыць Пакацігарошак.
А ён адказвае на гэта:
— Можна! Хачу табе служыць.
I пайшлі яны разам. Ішлі, ішлі, і трапляецца ім насустрач магутны багатыр Вярнідуб.
— Добры дзень, братцы!
— Здароў!
— Якія вы людзі ёсць? — пыгаецца Вярнідуб.
— Пакацігарошак і Вярнігара.
— Куды ж вы ідзяце?
— Мы ідзём у далёкі горад. Змей людзей выядае, дык ідзём яго біць.
— Ці нельга мне к вам у таварышы прыстаць?
— Можна! — гаворыць Пакацігарошак.
I прыходзяць яны ў горад і з’яўляюцца к цару.
— Якія вы людзі ёсць?
— Мы ўсе магутныя багатыры.
— Ці не можаце вы мой горад абараніць? Унадзіўся змей і губіць многа народу, трэба яго перамагчы.
— Навошта ж мы называемся магутнымі багатырамі, каб яго не адолець?
Прыходзіць поўнач, і пайшлі яны пад калінавы мост на вогненную раку. Вось прыходзіць шасцігаловы змей і супыніўся перад мостам, а яго конь заржаў, а сокал зашчабятаў, а хорт заскімліў. Ён каня ў лоб.
— Ты, чортава насенне, не іржы, а ты, сокал, не шчабячы, а ты, хорт, не скімлі! Бо тут ёсць Пакацігарошак. Ну,— гаворыць,— выходзь, Пакацігарошак! Ці будзем біцца, ці мірыцца?
Гаворыць Пакацігарошак:
— He затым добры маладзец ходзіць, каб мірыцца, а затым, каб біцца!
I пачалі яны змагацца. Пакацігарошак з таварышамі сваімі збілі ўтрох змею па галаве.
Змей, убачыўшы, што хутка загіне, гаворыць:
— Ну, братцы! Толькі Пакацігарошак мне перашкаджае, я бы з вамі з двума ўправіўся.
Вось яны сталі яшчэ біцца і адсеклі апошнія галовы змею,
Казкі
498
каня змеева ўзялі ў стайню, сокала ў клетку, а хорта ў псярню. А Пйкацігарошак узяў павырэзваў языкі з усіх шасці галоў і палажыў сабе ў кішэню, і тулава скацілі ў вогненную раку. Прыходзяць яны к цару. Пакацігарошак прыносіць яму языкі для іменнай праўды. Цар ім дзякуе:
— Бачу, што вы ёсць сапраўдныя багатыры і абаронцы горада і ўсяго народа! Што вам пажадана піць і есці, бярыце ўсякія напіткі і наедкі.
I з радасцю ўдарыў ён публікацыю па ўсяму гораду, каб былі адкрытыя ўсе тракціры, кабакі і малыя корчмы для непераможных багатыроў. Вось яны хадзілі ўсюды, пілі, гулялі, прахалоджваліся і рознымі словамі забаўляліся.
Прыходзіць ноч, і ў самую поўнач ідуць яны пад калінавы мост на вогненную раку, аж падыходзіць сямігаловы змей. Конь яго заржаў, сокал зашчабятаў, хорт заскімліў. Змей каня ў лоб.
— Ты, чортава насенне, не іржы, ты, сокал, не шчабячы, а ты, хорт, не скімлі! Бо тут ёсць Пакацігарошак. Ну,— гаворыць змей,— вылазь, Пакацігарошак! Ці будзем біцца, ці мірыцца?
— He затым добры маладзец ходзіць, каб мірыцца, толькі затым, каб біцца!
I пачалі яны біцца. I збілі багатыры змею шэсць галоў, а сёмая засталася. Змей гаворыць:
— Дайка адпачнем, нячыстая сіла!
А Пакацігарошак гаворыць:
— He чакай, каб я табе адпачыць даў!
Сталі яны зноў біцца, збіў ён і апошнюю галаву змею, павырэзваў языкі і палажыў у кішэню, а тулава кінуў у вогненную раку. Прыходзіць к цару і прыносіць языкі для іменнай праўды.
У трэці раз таксама апоўначы ідуць яны к калінаваму мосту і к вогненнай рацэ, раптам падыходзіць к ім дзевяцігаловы змей. Конь яго заржаў, сокал зашчабятаў, а хорт заскімліў. Змей каня ў лоб.
— Ты, чортава насенне, не іржы, ты, сокал, не шчабячы, а ты, хорт, не скімлі, бо тут ёсць Пакацігарошак. А ну, вылазь, Пакацігарошак! Ці будзем біцца, ці мірыцца?
— He затым добры маладзец ходзіць, каб мірыцца, толькі затым, каб біцца!
I сталі яны біцца, і збілі багатыры восем галоў, дзевятая засталася.
Пакацігарошак гаворыць:
— Дайка адпачнем, нячыстая сіла!
Змей гаворыць:
Казкі
— Адпачывай не адпачывай, а са мною не саўладаеш; ты і братоў маіх перамог абманам, не сілаю.
Пакацігарошак не столькі ваюе, як думае, як бы змея абмануць: аднак уздумаў і гаворыць:
— Ды яшчэ вашага брата многа ёсць і ззаду — усіх прыбяру!
Змей аглянуўся, а ён і дзевятую галаву зняў, павыразаў языкі, палажыў сабе ў кішэню, тулава ў вогненную раку кінуў. Прыходзяць яны к цару. Цар гаворыць:
— Дзякуй вам, непераможныя багатыры! Жывіце сабе з радасцю і з міласцю і бярыце, колькі вам трэба золата, серабра і бумажных грошай.
Пасля таго ўсе тры змяіныя жонкі сышліся ў адно месца і ладзяць паміж сабой савет:
— Адкуль яны ўзяліся, што нашых змяёў пабілі? He жанчыны мы будзем, калі не зжывём іх са свету!
Меншая жонка гаворыць:
— Ну, сястрыцы! Пойдзем мы на вялікую дарогу, куды яны будуць ісці. Я зраблюся прыгожым ложкам і яны, стаміўшыся, як сядуць на ложак, то ўсім тром будзе смерць!
А другая гаворыць:
— Калі ты ім нічога не зробіш, то я зраблюся яблынькаю каля вялікай дарогі, і як стануць яны ка мне падыходзіць — возьме іх прыемны пах, а як пакаштуюць, то ўсім будзе смерць!
Вось пад’язджаюць багатыры к прыгожаму ложку. Пакацігарошак махнуў па ім шабляю — дык палілася кроў!
Пад’язджаюць яны к яблыньцы.
— Брат Пакацігарошак, давай з’ядзім па яблычку,— гавораць багатыры.
А ён кажа:
— Калі можна, братцы, дык з’ядзім, а калі няможна, то далей паедзем.
Вымае ён шаблю і махнуў па яблыньцы накрыж, і палілася з яе кроў. Паспяшае за імі трэцяя змяя і раскрыла сваю пашчу ад зямлі да неба. Бачыць Пакацігарошак, што ім цяжка прыходзіцца; як выратавацца? Аглядваецца ён і бачыць, што яна на яго напірае, і кінуў ёй трох коней у рот. Паляцела змяя да сіняга мора ваду папіць, а яны пайшлі далей. Даганяе яна іх зноў. Бачыць ён, што змяя блізка, і кінуў ёй у рот трох сокалаў. Зноў змяя да сіняга мора паляцела ваду піць. А яны пабеглі далей. Аглядваецца Пакацігарошак, змяя зноў яго даганяе, і бачыць ён небяспеку, узяў ды кінуў ёй трох хартоў у рот. Зноў яна да сіняга мора паляцела ваду піць, пакуль напілася, яны яшчэ далей уцяклі. Аглядваецца ён і бачыць,
КНІГІ ОНЛАЙН
