Беларускія мастакі XIX стагоддзя
Памер: 248с.
Мінск 2015
Шмат працаваў мастак і як дркаратар. Ён упрыгожваў жывапіснымі пано памяшканні масонскіх ложаў, афармляў рэлігійныя святы.
Апошнія гады Дамель пражыў у вялікай беднасці.
Будучы па натуры чалавекам добрым, ён амаль усю сваю невялікую маёмасць раздаў бедным.
Памёр Дамель у 1840 годзе ў Мінску. Паводле сведчання сучаснікаў, мастак пасля сябе, «апрача добрага імя і твораў жывапісу, нічога не пакінуў». Пахаваны ён на Кальварыйскіх могілках. Дамест помніка ў цвінтарнай капліцы была павешана карціна «Маленне збавіцеля», якую Дамель лічыў лепшым сваім творам. Так ён завяшчаў.
I аб чым было ягонае маленне, маленне першага ў XIX стагоддзі нашага мастака? Аб сябе? Аб раскіданых па ўсёй імперыі карцінах сваіх, многія з якіх так і загінулі?
Аб радзіме?
Мы не ведаем гртага. I цяпер, відаць, ужо не зведаем ніколі.
Партрэт мастака
ІОСІФ АЛЯШКЕВІЧ
1777—1830
У Мінску, у Дзяржаўным мастацкім музеі БССР, захоўваецца жывапіснае палатно, датаванае пачаткам XIX стагоддзя. Пад ім стаіць сціплы подпіс «I. Аляшкевіч. Групавы партрэт». Грта карціна нязменна прыцягвае ўвагу гледачоў. На ёй — знатная дама ў блакітнай сукенцы з лаўровай галінкай у руцэ, яе акружаюць дзеці. Карціна вылучаецца не толькі класічнай вытанчанасцю жывапісу, дакладнасцю ў перадачы дрталяў інтэр’еру і адзення, але і выключным псіхалагізмам дзеючых персанажаў. Кожная фігура гэтага вялікага палатна, кожны твар адзначаны непаўторнымі індывідуальнымі рысамі. Позірк жанчыны скіраваны ў бок гледача. У ім можна прачытаць не толькі адчуванне асабістай годнасці, гордасці сваёй прыгажосцю, але і роздум адукаванай жанчыны, і добразычлівасць. Мусіць, таму з такім даверам і прытуліліся да яе хлапчукі і дзяўчынкі.
Групавы партррт
Ясныя вочы дзяцей, пушыстыя валасы, сакавітыя вусны, празрысты румянец на шчоках. Харошыя, простыя твары людзей чыстага сумлення. Добрыя патрыёты вырасталі часам з такіх вось падлеткаў. Адданыя, з любоўю да роднай зямлі і яе народа, паэтычныя і чулыя душамі, рыцары без страху і дакору. Як Чачот, як Багушрвіч, як Каліноўскі...
Аб лёсе многіх герояў Аляшкевіча мы можам толькі здагадвацца — ці звычайнымі людзьмі пражылі, ці барацьбітамі за шчасце народа. Аднак гуманізм палотнаў мастака бясспрэчны.
Біяграфічных звестак пра Іосіфа Іванавіча Аляшкевіча захавалася да крыўднага мала. Выхаваны на высокіх узорах класічнага мастацтва, ён
Партррт Мікалая Радзівіла
большую частку свайго жыцця правёў у Пецярбургу, дзе пад уплывам дрмакратычных ідрй перадавога грамадства фарміраваўся яго светапогляд.
Дакладнае месца нараджэння мастака не ўстаноўлена. Вядома толькі, што яго бацька быў бедным музыкантам, жыў у мястрчку Радашковічы Мінскага павета Мінскай губерні. Тады Радашковічы былі заштатным мястрчкам, закінутым сярод бясконцых лясоў і пясчаных дарог. Першапачатковую мастацкую адўкацыю Іосіф Аляшкевіч атрымаў у Вільні ў СмуглеВіча. Закончыўшы 3 поспехам жывапісны факультрт Віленскага універсітэта, у 1803 годзе, пры падтрымцы графа А. Хадкевіча, быў адпраўлены для ўдасканальвання сваіх ведаў у Дрэзд?н, а затым у Парыж. Там ён вучыўся ў заснавальніка французскага класіцызму Давіда. Гады, праведзеныя ў майстэрні вялікага жывапісца, адбіліся на ўсёй творчасці Аляшкевіча. Ад Давіда мастак успрыняў лепшыя рысы французскага класіцызму — высокі гуманізм і пачуццё грамадзянскай годнасці. Вярнуўшыся на радзіму, некаторы час жыў на Віленшчыне. Ёсць звесткі, што Аляшкевіч хацеў атрымаць пасаду прафесара ў Віленскім універсітэце. Але пасля таго, як гэты намер застаўся неажыццёўлены, ён у
Партрэт Адама Міцкевіча (фрагмент)
ІІартрэт Уладзіслава Браніцкага
1810 годзе паехаў у Пецярбург. Тут Аляшкевіч быў абраны членам Імператарск,ай акадрміі мастацтваў «у аддзеле гістарычнага жывапісу» за карціну «Дабрадзейнасць імператрыцы Марыі Фёдараўны». У гэтыя ж гады ён напісаў многа партрртаў і рэлігійных кампазіцый. Знах°ДЗячыся ў Пецярбургу, мастак не парываў сувязі 3 радзімай, часта выязджаў у беларускія губерні, дзе пакінуў шмат пікавых партрртаў, вытрыманых у стылі позняга класіцызму і рамантызму. Партрэты гэтыя, раскіданыя па галерэях і пакоях у фальварках у большай частцы, на жаль, загінулі.
Адным з найбольш цікавых твораў Аляшкевіча з’яўляецца кампазіцыйны партрэт князя Адама Чартарыйскага, папячыцеля Віленскай вучрбнай акругі.
У Беларусі таксама былі створаны партрэты графа Плятрра, Генрыха Ржэвускага, партрэты членаў сям'і генерала Альхоўскага і інш. У пецярбургскі перыяд напісаны партрэты піяністкі Шымапоўскай, Ярашрвіча, паручніка Рыклеўскага і шмат іншых, пераважна жаночых партрртаў.
Мастацкая спадчына Аляшкевіча вялікая. Яго работы раскіданы па карцінных галеррях Масквы, Ленінграда, Кракава, Варшавы, Вільнюса і іншых гара-
Мадонна з дзіцем
доў. Многія работы знаходзяцца ў прыватных зборах або яшчэ не выяўлены. У Дзяржаўным мастацкім музеі БССР ёсць дзве работы Аляшкевіча, якія адносяцца да ранняга перыяду яго творчасці. Грта — названы вышэй «Групавы партррт» і «Партррт дзяўчынкі».
У Пецярбургу Аляшкевіч быў блізкі 3 А. Міцкевічам. Там і нарадзіўся партррт песняра, выкананы ў стрыманай акадэмічнай манеры. Паэт паказаны ў момант творчага роздуму. Ён абапёрся на свае тонкія пальцы. Праўда, партрэтнае падабенства невялікае. Але, відаць, мастак і не ставіў перад
сабой мрту даць партрэт-біяграфію. Ён хутчрй намаляваў абагульнены партррт паэта-грамадзяніна, засмучанага лёсам свайго народа. А. Міцкевіч прысвяціў мастаку свой верш, у якім называе яго гусляром, г. зн. народным песеннікам, выказнікам думак і спадзяванняў народа. I грта праўда. Асоба Аляшкевіча, творчая ягоная спадчына асабліва каштоўная для беларускага выяўленчага мастацтва. Выхаваны на высокіх узорах класіцызму, ён пайшоў далей сваіх папярэднікаў, бо імкнуўся ўвасобіць у сваёй творчасці глыбока і праўдзіва вобразы сваіх сучаснікаў, людзей 20-х гадоў мінулага стагоддзя.
Апошнія гады жыцця прынеслі, здавалася б, нечаканае. Аляшкевіч пачаў дужа моцна працаваць над рэлігійнымі па зместу творамі. Яны добра скампанаваныя, але крыху сухаватыя па жывапісу і халаднаватыя. Нібы попелам паторгнулася сррца, згас цёплы вогнік, які раней так жывіў вочы ягоных герояў. I прычынай гртаму не толькі ррлігійнае асяроддзе, у якім выхоўваўся мастак і якое аказала ўплыў на ўсё далейшае жыццё.
Было яшчр гаротнае неўразуменне таго, што рабілася навокал. Сам выхадзец з народа, Аляшкевіч добра разумеў пачуцці і думкі простых запрыгоненых людзей, але не бачыў, як выйсці з таго страхоцця, з таго пекла, у якое іх кінулі. Тыранія імперыі чым далей, тым рабілася больш нязноснай. Імкненні перадавых людзей Беларусі, Польшчы, Расіі былі растаптаныя спачатку цяжкім ціскам выхавання, муштры, црнзуры і дзяржаўнага шпіёнства, а потым і проста грубай сілай, залпамі з гармат дваццаць пятага года ў Пецярбургу і такімі ж залпамі на радзіме і ў Польшчы ў год смерці майстра.
Быйсця не было. I мастак бачыў выхад у веры. Сімптаматычна, што і многія іншыя вялікія (Міцкевіч, напрыклад) палічылі фасфарычнае святло містыкі за першы пробліск наступаючага вечнага дня.
Але не было і не будзе ніколі праўды ў мучыцельстве і пакутах.
I мозг не вынес. Пачала адмаўляць рука. Мастак не можа больш працавапь і ствараць. Апошнія гады праходзяць у страшэннай беднасці, амаль нэндзы.
I ўрршце ў 1830 годзе, калі яго родным краям наносяць чарговы бязлітасны ўдар, прыходзіць смерць.
Аўтапартрэт
ЯНУАРЫЙ СУХАДОЛЬСКІ
1797—1875
У Гомельскім краязнаўчым музеі ёсць некалькі жывапісных палотнаў, якія адлюстроўваюць паходы рускай арміі пад камандаваннем фельдмаршала Паскевіча ў час руска-персідскай (1826—1828) і руска-турэцкай (1828—1829) войнаў.
Ну што ж, здавалася 6, звычайныя батальныя кампазіцыі. У цэнтры — чалавек, які жыў з выдуманай радаслоўнай, нахабна карыстаўся неабмежаванай уладай, якую даў яму на Каўказе і ў Персіі пар. Быў жорсткі (асабліва падчас расправы з паўстанцамі), быў царадворап. Але ізюмінкі не было ў ім. He хапала далёкага прыцэлу. Аднак за гэтым чалавекам была сіла вялікай дзяржавы. Яму вельмі дапамагала адсталасць і слабасць ворага. I яшчэ тое, што ў арміі ягонай было столькі таленавіцейшых людзей з сасланых дзекабрыстаў.
Асада крэпасці Абасабад
I такі вось чалавек пажадаў, каб яго ўвекавечылі. Гртага, аднак, не атрымалася. Нягледзячы на пэўную параднасць палотнаў — іначай тады яшчр проста не ўяўлялі сабе карцін батальнага жанру,— галоўным героем іх стаў усё ж парод, апрануты ў шынялі, ягоныя пакуты, ягоная кроў, якую ён, немаведама дзеля чаго, павінен быў праліваць на палях змагання.
Аўтар гэтых палотнаў Януарый Іванавіч Сухадольскі нарадзіўся 19 верасня 1797 года ў Гродні ў сям’і збяднелага двараніна.
У дванаццаць гадоў ён быў адпраўлены ў Варшаву да дзядзькі — палымянага прыхільніка Напалеона.
У 1812 годзе, у час адступлення французаў праз Варшаву, Сухадольскаму давялося асабіста бачыць французскага імператара. Потым гртая акалічнасць дазволіла жывапісцу стварыць у сваіх батальных кампазіцыях праўдзівы вобраз палкаводца.
Семнаццацігадовым юнаком Януарый Сухадольскі быў уладкаваны на ваенную службу. Вядома ж, не ў гвардыю, якая патрабавала сродкаў і радавітасці, а ў армейскія часці. Што зробіш, гэта ледзь не адзіная, годная збяднелага двараніна кар’ера. Ды яшчэ з тых, іпто можа даць яму сякі-такі хлеб. У 1829 годзе Сухадольскі быў ужо ў чыне капітана.
Штурм крэпаспі Ахалцых
Здольнасці да малявання абудзіліся ў Сухадольскага рана, але развіваць іх ён пачаў ужо афіцррам. У час службы ў Варшаўскім гарнізоне ён знаходзіў час, каб наведваць урокі жывапісца Брадоўскага. Першы вялікі поспех выпаў на долю маладога мастака ў канцы 20-х гадоў. У сувязі з наведаннем Варшавы Мікалаем I была наладжана мастацкая выстаўка. На яе Сухадольскі прадставіў карціну «Смерць Варненчыка». Карпіна спадабалася цару, і ён захацеў яе набыць. Мастак падарыў яе Мікалаю. I uap узнагародзіў Сухадольскага залатой табакеркай.
ІІязвыкла для нас? Ну так. Царадворства? Ды не. Проста іншы, несумяшчальны з нашым, погляд на ррчы. Ды і наогул аплата твора, які спадабаўся самадзержцу, так і праводзілася: табакеркай, каштоўным пярсцёнкам, імянным чырвонцам з царскім подпісам або партрртам імператара з каштоўны.мі камянямі.
КНІГІ ОНЛАЙН
