Беларускія мастакі XIX стагоддзя
Памер: 248с.
Мінск 2015
У Акадрміі ён займаўся пад кіраўніцтвам вопытных прафесараў М. Вераб’ёва і Ф. Бруні (даррчы, партррт Бруні -— адзін з лепшых у творчай спадчыне Гараўскага. У ім ■— такі глыбокі псіхалагізм, такое пранікненне ў думкі чалавека, такая непадробная сімпатыя да настаўніка!).
Ужо з першых гадоў навучання А. Гараўскі праявіў выдатныя здольнасці ў пейзажным і партрэтным жывапісе. Напісаны ім на Міншчыне ў часе летніх канікулаў пейзаж «Балота» (1852 год) прыцягнуў увагу акадрмічнага савета. За гртую работу малады мастак быў «удостоен похвалы». А царскі наследнік набыў пейзаж з акадэмічнай выстаўкі для сваёй калекцыі карцін.
У 1853 годзе А. Гараўскі паспяхова экспанаваў на выстаўцы другую сваю работу —• партррт уніяцкага епіскапа Вайткевіча, напісаны таксама ў часе знаходжання на радзіме. Грты партррт быў адзначаны ў пецярбургскім друку. Паэт і мастацкі крытык Апалон Майкаў у сваім аглядзе мастацкай выстаўкі, надрукаваным у часопісе «Отечественные запнскн», назваў грту работу Гараўскага «выдатнай» і адзначыў яе ў ліку лепшых прац, экспанаваных на выстаўцы.
Да пачатку наступнага года малады мастак ужо атрымаў такую колькасць залатых і сярэбраных медалёў, якая давала яму права канкурыраваць на вялікі залаты медаль. Трмай конкурснай праграмы для Гараўскага быў зацверджаны пейзаж «Від у Пскоўскай губерні» (Дзяржаўны рускі музей). Эцюды да гэтага пейзажу былі прадстаўлены мастаком акадэмічнаму савету яшчр задоўга да аб’яўлення конкурсу.
Месца для работы ў Пскоўскай губерні Гараўскі выбраў невыпадкова. Сюды якраз перасяліўся яго апякун Бенуа, у якога малады жывапісец часта бываў. Суровая паўночная суседка Беларусі, Пскоўская зямля, падабалася мастаку за схожасць з радзімай. Тут біўся з крыжакамі Якаў Палачанін. Тут пісаў Пушкін (у мове ягонай няні так кранальна праяўлялася роднае «аканне»). Мастак пісаў з натхненнем. За «Від у Пскоўскай губерні» Гараўскаму быў прысуджаны вялікі залаты медаль і званне класнага мастака, што давала права на зарубежную камандзіроўку. Аднак ён ііе адразу паехаў за рубеж. Да мая 1853 года мастак жыве ў сябе на радзіме, у вёсцы Уборкі Мінскай губерпі. 3 запалам аддаецца любімай справе. Піша эцюды беларускай прыроды, кампануе станкавыя пейзажы, усяляк імкнецца палепшыць сваё прафесіянальнае майстррства. Лепшымі яго творамі гртага перыяду з’яўляюцца «Бераг ракі Свіслач», «Ліпы», «У аколіцах крэпасці Бабруйск» і інш. Некаторыя
Партрэт Бруні
3 пейзажаў былі потым набыты вядомым рускім калекцыянерам К. Ц. Салдаценкавым.
Ён шукаў.
Яму пакутна хацелася перадаць адметнасць кожнай мясціны, убачыць у кожным пейзажы сваё, непадобнае. I мастаку часта ўдавалася грта. Дагртуль лічылі, што адрозніваюцца адзін ад аднаго толькі чалавечыя твары. А пейзажы былі ў чымсьці падобныя, пад Рымам яны былі напісаны ці пад плынямі Віллі. Гараўскі адзін з першых спрабаваў перадаць розніцу між тлустым Бяррзінскім ветрабоем і сухім ветрабоем палескім. Для яго на поўны голас гаварыла кожная вярбовая лаўжына, кожная хатка бабра, кожны водбліск захаду на верхавіне дзічкі. Ёп быў першы асабісты партрэтыст дзеля кожнай травіны і кожнай галіны. Яму не тррба было вывучаць іх. Уся родная зямля заўсёды была з ім і ў ім. Дастаткова было ўспомніць. I таму ён не дараваў
сабе ніводнай, нават самай дробнай памылкі. I таму многія пейзажы ён перапісваў па некалькі разоў. Так, у адным з пісьмаў да П. М. Траццякова ў 1857 годзе Гараўскі паведамляў:
«...Зараз я раблю «Ліпы» для Кузьмы Цярэнцьевіча (Салдаценкава. — Л. Д.) Пачынаючы з неба, усё перапісаў нанава. Таму, што калі я ўбачыў воблакі ў натуры і параўнаў іх са сваёй карцінай, дык зусім расчараваўся. 3 прыкрасці ўсё пачаў пісаць нанава»*.
Упартая праца прыносіла свае вынікі. Многія пейзажы атрымалі высокую ацрнку спецыялістаў. Пекаторыя з іх пабыў для сваёй галеррі і П. М. Трацпякоў.
Аднак былі і няўдачы. Асабліва тады, калі карціны пісаліся на заказ. Так, «Пейзаж з каровамі», які мастак даволі доўга пісаў па заказу Салдаценкава, атрымаўся слабым. Гараўскі востра перажываў няўдачу. Ён скардзіўся Траццякову: «Па працы і па затрачанаму часу грты пейзаж мне больш за ўсіх каштаваў, але гэта для мяне навука на будучае; ніколі больш не буду ператвараць рцюд У карціну... Лягчрй было б напісаць новае палатно, чым прыклейваць кавалачкі з розных месц, не маючы нават для гртага месца на палатне...» **.
Акрамя пейзажу ў гэты перыяд мастак шмат увагі аддаваў і партррту. У гртыя гады былі напісаны партррты мінскага архірэя Галубовіча, мітрапаліта Галавіна і інш. Аднак, нягледзячы на ўсе цяжкасці і нягоды, мастак знаходзіў час, каб пісаць партрэты простых людзей з народа, якім аўтар шчыра спачуваў.
У гртыя гады з’явіліся карціны «Яўррй на малітве» (палатно атрымала на выстаўцы ў Пецярбургу высокую ацрнку крытыкі) і «Старая на маленні» (1857) ■— адно з лепшых палотнаў ва ўсёй творчасці Гараўскага. Япо прынесла мастаку вядомасць.
Цікавая гісторыя стваррння «Старой на маленні». Задумаў яе мастак яшчэ ў 1856 годзе. Хутка ўзнікла кампазіцыя, і жывапісец прыступіў да работы. Але справа пасоўвалася вельмі марудна. Натуршчыца, старая і хворая беларуская сялянка, была вельмі слабая і не магла падоўгу пазіраваць. Часам работу даводзілася спыпяць па некалькі месяцаў. Нарэшце 28 кастрычніка карціна была завершана. Мастак паведаміў П. М. Траццякову: «Старую», якая шчыра са слязьмі на вачах моліцца, закончыў. I дзякуючы ўсявышняму яна атрымалася лепшым маім творам з усіх, якія толькі я пісаў...»
I ўсё ж «Старая на маленні» не спадабалася Траццякову. Адзначаючы высокае майстэрства жывапісца ў перадачы дрталяў, ён у той жа час папракаў яго за дрэнную кампазіпыю. Між тым твор гэты па сіле тыпізацыі, па глыбіні сацыяльнай характарыстыкі, па адухоўленасці вобраза адзін з лепшых у спадчыне жывапісца.
Вось яго змест. Жанчына ў малітоўным экстазе падняла ўгару вочы. Яе губы шэпчуць словы малітвы. Рукі, якія на сваім вяку зведалі ўсякую работу, скрыжавапы на грудзях. Глыбокія маршчыны прарэзалі шчокі, у вачах — слёзы. I ва ўсёй істопе, ціхай і пакорнай, адчуваецца пратэст супраць неспра-
* Архіў ДТГ. 1(1150). Пісьмы Гараўскага.
** Т а м ж а.
вядлівасці. Менавіта такой бачыў мастак жанчыну, такой і паказаў яе ў сваёй карціне. Карціна карысталася вялікім поспехам. Аб ёй пісалі ў газетах і часопісах Расіі і за рубяжом. У 70-я гады мастак зрабіў аўтарскае паўтаррнне. Яно экспанавалася на выстаўках у Парыжы і Бруселі.
Першы варыянт «Старой на маленні» быў напісаны яшчр ў 1857 годзе, але Гараўскі доўга не адважваўся выставіць карціну на суд грамадскасці, бо лічыў яе незавершанай. I толькі ў 1861 годзе, пасля вяртання з-за рубяжа, разам з іншымі работамі, зробленымі ў час пенсіянерства (дзве карціны і каля 90 эцюдаў), ён прадставіў акадэмічнаму савету і «Старую на маленні». За гртыя творы аўтару было прысвоена званне акадрміка.
...У 1858 годзе Гараўскі едзе за рубеж. Некаторы час ён жыве ў Жрневе і Дзюсельдорфе. Там наведвае майстррні жывапісцаў Калама і Ахенбаха. Але сустррча са славутымі зарубежнымі жывапісцамі не прынесла маральнага задавальнення. Знаходзячыся ў Жэневе, Гараўскі пісаў: «...У майстэрні Калама я цяпер не займаюся і толькі зрэдку заходжу туды паслухадь парады і заўвагі. Астыў я да яго крыху за тое, што ён больш хваліць, чым папракае. Бог ведае яго сістрму навучання, мне здаецца, ён вялікі палітык. Урршце да гртага мне няма справы. Калам Каламам, але прырода, па-мойму,—• самы лепшы настаўнік».
...Відаць, Гараўскі не быў схільны слепа пераймаць «рэцэпты» зарубежных майстроў.
Рака Свіслач
На радзіме
Расчараваўшыся ў гртым «удасканаленні», ён едзе ў Рым, у горад, які, па ўяўленню маладога мастака, быў «сталіцай усіх мастакоў свету». Але і тут яго чакала расчараванне. Чароўная прырода Італіі, яе багацейшая культурная спадчына выклікалі імкненне да мастацкай творчасці, але жыццё «абшчыны мастакоў» далёка не задавальняла. Якраз у грты перыяд Італію запаланілі мастакі з усіх канцоў свету. Яны стваралі разнастайныя аб’яднанні і групы, якія мелі свае творчыя праграмы і прынцыпы. Гэтыя групы варожа ставіліся адна да адной, іпто ніяк не спрыяла творчасці. I зноў, як у Жэневе і Дзюсельдорфе, Гараўскі адчуў сябе адзінокім. Праўда, ён многа працаваў з натуры. Але яго смяротна прыгнятала туга па радзіме. He дабыўшы да вызначанага тррміну, у 1860 годзе Гараўскі вяртаенца на радзіму. 3 гртага часу, на працягу амаль усіх 70 і 80-х гадоў, мастак жыве ў Мінскай губерні, зррдку выязджаючы ў сталіцу ды ў Пскоўскую губерню да родзічаў жонкі.
Зімнія месяцы Гараўскі праводзіць у Пецярбургу, дзе выкладае жывапіс у Вышэйшай мастацкай школе пры Акадрміі мастацтваў.
Яшчэ ў 1860 годзе, неўзабаве пасля вяртання з-за рубяжа, Гараўскі стварае ў вёсцы Брадзец Мінскай губерні названы ўжо пейзаж «На радзіме»
(ДТГ). Тут знайшлі ўвасабленне думкі і пачуцці мастака, яго роздум аб лёсе сваёй радзімы. У гртай карціне — усё блізкае і дарагое сррцу мастака. Кожная дрталь напісана з вялікай цеплынёй і любоўю, і гртая любоў міжвольна перадаецца гледачу.
3 выкрывальнай праўдай Гараўскі адкрывае перад намі запусценне беларускай вёскі. I хаця ў карціне сялян няма, глядач добра адчувае іх беднасць і разаррнне.
Поспехі, якіх дасягнуў Гараўскі ў пейзажным і партрртным жывапісе, пе маглі, аднак, задаволіць аўтара. Ён увесь час марыў аб стваррнні вялікіх палотнаў, у якіх хацеў адлюстраваць веліч і прыгажосць сваёй радзімы. Але мастаку ўвесь час здавалася, што для гртага ў яго яшчр не хапае майстррства, што тррба ўдасканальвацца. «Абцяжараны работамі для набыцця кавалка хлеба», мастак быў пазбаўлены магчымасці ажыццявіць свае мары.
Жадаючы дабіцца, каб яму прадоўжылі пенсіянерства, перапыненае ў 1860 годзе, Гараўскі падаў у савет Акадрміі рапарт, у якім прасіў камандзіраваць яго за граніцу на тры гады. Але савет Акадрміі просьбу адхіліў. Тады мастак стаў дамаіацца дазволу прадоўжыць пенсіянерства ў межах Расіі. Паміж ім і Акадрміяй пачалася вялікая перапіска. Нарэшце ў 1869 годзе дазвол быў атрыманы. Гараўскі з натхненнем зноў бярэцца за работу. Ён накіроўваецца на Украіну, а пасля ў найбольш глухія мясціны Беларусі. У выніку з’явілася серыя партрэтаў і пейзажаў, лепшымі з якіх з’яўляюцпа карціны, напісаныя ў аколіцах Мінска.
КНІГІ ОНЛАЙН
