Беларускія народныя казкі
Для малодшага школьнага ўзросту
Выдавец: Юнацтва
Памер: 144с.
Мінск 1981
— Акыш, каб цябе! — закрычаў дзед на жураўля.— Бач, дзе месца для пагулянак выбраў.
Журавель падняўся і паляцеў.
Паглядзеў дзед, аж усё яго проса патаптана ды паламана...
Зажурыўся дзед, прыйшоў дахаты і кажа бабе:
— Добрае проса зарадзіла, ды адна бяда: унадзіўся ў яго журавель лятаць: усё чыста пабіў, паламаў сваімі доўгімі нагамі. I жаць не будзе чаго.
Пабедавала баба, а потым кажа:
— Ты ж, дзеду, быў некалі добрым стральцом. I стрэльба. твая яшчэ на вышках валяецца. Вазьмі яе, ідзі ды застралі таго жураўлянягодніка. Будзе ў нас хоць мяса замест кашы.
Паслухаў дзед, дастаў з вышак стрэльбу, ачысціў яе ад пылу, набіў шротам і пайшоў на свой загон. Прыходзіць, глядзіць — журавель зноў у просе топчацца.
Узлаваўся дзед, злажыўся і хацеў ужо бабахнуць па злодзею.
А той падняў галаву ды загаварыў чалавечым голасам:
— Чакай, дзядуля! Што гэта ты надумаўся рабіць?
Страляць цябе буду!— кажа дзед.— Ты ўсё маё проса вытаптаў сваімі доўгімі нагамі.
Журавель кажа:
— He ведаў я, дзядуля, што гэта тваё проса: думаў — панскае. Даруй мне.
— Добры інтарэс — дараваць! — кажа дзед.—Няма ў мяне больш нічога, толькі і меў надзею на гэтае проса. А цяпер давядзецца праз цябе з голаду паміраць.
Выслухаў журавель дзеда.
— Ну, калі ты такі бедны,— кажа,— дык пачакай трохі. Я прынясу табе падарунак за проса.
Узмахнуў крыламі і паляцеў за кусты.
Стаіць дзед з дубальтоўкаю і думае: «Відаць, ашукаў мяне журавель. Дарэмна не застрэліў яго. Што я цяпер бабе скажу?»
Але толькі ён так падумаў, як бачыць: ляціць з-за кустоў журавель і ў дзюбе торбачку трымае.
Прыляцеў, падаў дзеду торбачку.
— На табе,— кажа,— дзядуля, за проса.
Дзед коса паглядзеў на торбачку — звычайная зрэбная торбачка! Пакруціў ён галавою і кажа:
— Навошта мне гэта торбачка? У мяне, братка, і сваіх хапае. Жабрак я. А ў жабрака, сам ведаеш, торбы — усё яго багацце.
— Бяры, дзядуля: такой у цябе няма... Гэта цудоўная торбачка. Ты толькі палажы яе перад сабой і скажы: «Торбачка, раскаціся, раскруціся, дай піцення, дай ядзення»,— дык адразу ўсё будзе. А як наясіся, скажы: «Торбачка, скаціся, скруціся, піценне, ядзенне, згарніся». I торбачка зноў стане такой, як была.
— Дзякую, калі так,— сказаў дзед і пайшоў з торбачкаю дахаты.
Рупіць дзеду даведацца, ці праўду журавель сказаў пра торбачку. Прысеў ён ля дарогі, палажыў торбачку на зямлю і прагаварыў:
— Торбачка, раскаціся, раскруціся, дай піцення, дай ядзення!
I — дзіва! Тут такі багаты стол адкрыўся перад дзедам, што і ў паноў не ўбачыш: пірагі ды караваі, варанае ды смажанае, міска вяндліны ды розныя віны...
— Малайчына журавель, не ашукаў! — зарадаваўся дзед.
Наеўся, напіўся ён, потым загадаў торбачцы згарнуцца, запхнуў яе за пазуху ды вясёлы пайшоў далей.
Прыходзіць дахаты:
:— Ці жыва ты, бабка, ці здарова?
— А жыва, дзядулька! А ты як? Нешта ты надта доўга хадзіў. Я ўжо думала, цябе ваўкі з’елі ці мядзведзі задушылі, у мох завалаклі ды ламаччам закідалі.
— He, бабка, ваўкі не з’елі, мядзведзі не задушылі, прынёс я хлебасолі, на ўсё наша жыццё будзе даволі. Садзіся, старая, за стол.
Выняў дзед з-за пазухі торбачку, палажыў на стол і сказаў што належыць.
Баба аж вочы вытрашчыла: не толькі ўсяго на стале з’явілася, а нават і хатка пасвятлела...
— Адкуль ты гэта ўзяў, стары?
— Журавель той даў, што ты застрэліць загадала.
— Ай-ай! — хапілася за галаву баба.— Навошта ж страляць такога слаўнага жураўля?
Наелася баба, напілася і кажа дзеду:
— Давай гасцей паклічам?
— Якіх?
— А ўсіх, у каго няма чаго есці.
— Кліч,— згадзіўся дзед.
Пайшла баба па сялу, паклікала ўсіх бедных.
Спадабалася гасцям цудоўная торбачка. Кожны дзень цяпер пачалі хадзіць яны да дзеда і бабы частавацца.
Праведаў пра цудоўную торбачку панскі аканом і расказаў пану.
— He можа гэтага быць, каб нейкі жабрак еў і піў лепш, чым я! — усхадзіўся зайздросны пан.
Запрог ён коней у брычку, прыехаў да дзеда.
— Ці праўда,— пытаецца,— што ў цябе ёсць такая торбачка, якая сама корміць?'
Дзед ілгаць не ўмеў і сказаў праўду.
— Пакажы мне яе.
Дзед палажыў торбачку на стол і загадаў ёй раскруціцца.
Пан аж аслупянеў — такога піцення, ядзення і яго кухары не згатуюць!
Прыстаў пан да дзеда:
— Аддай мне гэтую торбачку! Навошта табе такія стравы далікатныя? А да мяне князі-паны ў госці ездзяць. Я іх частаваць буду.
— He,— кажа дзед,— не магу аддаць: хто ж тады мяне з бабаю карміць будзе?
Пан кажа:
— Я прышлю табе поўны воз простай яды — хлеба, бульбы, сала...
Як прычапіўся пан да дзеда — рады няма.
— He аддасі па ахвоце,— грозіць ён,— забяру па няволі, ды яшчэ бізуноў дастанеш.
3 панам спрэчкі кароткія. Аддаў дзед яму торбачку.
Вярнуўся пан у свой маёнтак, жыве сабе там, балюе, кожны дзень гасцей склікае,— торбачка верна служыць яму.
А пра дзеда з бабай пан нават і не ўспамінае.
Чакаў, чакаў дзед ад пана платы за торбачку, ды так і не дачакаўся.
— Можа, ён забыўся пра ўгавор,— кажа баба.— Схадзі, дзядулька, напомні яму.
Пайшоў дзед да пана, а той— дзе там! — і гаварыць не хоча.
— Няма ў мяне для вас хлеба. Ідзіце жабруйце!
— To аддай, пане, маю торбачку, калі так,— просіць дзед.
— Ах ты, такі-сякі!—закрычаў пан.— Я табе дам торбачку! Гэй, гайдукі1, усыпце гэтаму жабраку дваццаць пяць бізуноў, каб больш не хадзіў сюды!
Схапілі гайдукі дзеда, збілі і выкінулі за вароты.
Ачухаўся дзед, прыйшоў дахаты. Расказаў бабе, якую плату дастаў ад пана. Пабедавала баба, пакляла пана і кажа дзеду:
— Схадзі ты, стары, пашукай таго добрага жураўля: ці не дасць ён табе другую такую торбачку?
Сабраўся дзед і пайшоў на поле. Сеў у просе і сядзіць.
Раптам бачыць — ляціць Журавель. Дзед да яго:
— Так і так, братка журавель: адабраў у мяне пан тваю цудоўную торбачку. Ды яшчэ нават бізунамі збілі мяне яго гайдукі. Як жыць мне з бабай? Ці не даў бы ты мне яшчэ адну такую торбачку?
Падумаў журавель і кажа:
— He, не дам я табе другой торбачкі. Лепш дам табе рог.
Паляцеў некуды за кусты, потым вярнуўся і прынёс у дзюбе срэбраны рог.
— Вось,— кажа,— табе замест торбачкі.
— А што рабіць з ім? — пытаецца збянтэжаны дзед.
— Схадзі з гэтым рогам да пана і скажы: «3 рога ўсяго многа!» А калі. задаволіш пана, скажы: «Ох, усе ў рог!»
Сказаў так журавель, узмахнуў крыламі і паляцеў.
Пакруціў дзед у руках срэбраны рог, падумаў: «Мусіць, нешта мудронае даў мне журавель. Але каб праз гэты рог не зарабіць новых бізуноў...»
Ідзе стары дахаты ды ўсё пра рог думае — схадзіць з ім да пана ці не? Сустракае па дарозе панскага аканома.
— Дзе быў, дзед? — пытаецца аканом.
— Хадзіў, панок, да знаёмага жураўля.
— Што ён табе даў?
— Срэбраны рог.
— Пакажы.
Дзед выняў з кішэні рог, паказаў аканому.
— А што з ім рабіць? — зацікавіўся аканом.
— Ды нічога,— адказвае дзед.
— Як гэта нічога? Ты нешта хаваеш ад мяне. Можа, з яго золата сыплецца?
— Можа, і сыплецца... Хто яго ведае.
— Дык загадай, каб з яго золата пасыпалася,— прыстаў да дзеда' аканом.
1 Гайдукі — панскія слугі.
— Ты можаш, панок, і сам загадаць.
— Як?
— Скажы: «3 рога ўсяго многа!»
— 3 рога ўсяго многа! — крыкнуў зайздрослівы на грошы аканом.
Тут, адкуль ні вазьміся, выскачылі з рога дванаццаць хлапцоў-малайцоў з бізунамі ды давай лупцаваць аканома.
Заенчыў аканом, запрасіўся:
— Сунімі іх, дзед, a то заб’юць...
А дзед аж заходзіцца сосмеху:
— He будзь такім цікаўным ды зайздросным. He сунь носа ў чужое проса!
Збілі хлапцы-малайцы аканома на горкі яблык.
Тады дзед кажа:
— Ох, усе ў рог!
I ўсе хлапцы-малайцы тут жа зніклі ў розе.
«О, цяпер я ведаю, для чаго мне добры журавель даў гэты рог!» — усміхнуўся сам сабе дзед ды падаўся ў маёнтак да пана. На стале дзедава торбачка ляжыць.
— Што, дзед, скажаш? — пытаецца пан.
— Прыйшоў, паночку, па торбачку...
— Ха-ха-ха! — зарагатаў пан, узяўшыся ў бокі.— Бачылі вы гэтага старога дурня! Яшчэ бізуноў захацеў. Гэй, гайдукі, усыпце яму пры ўсіх маіх гасцях дваццаць пяць бізуноў!.
Схапілі гайдукі дзеда, павалілі на падлогу. А дзед тым часам выняў з кішэні срэбраны рог ды як крыкне:
— 3 рога ўсяго многа!
Выскачылі з рога дванаццаць хлапцоў-малайцоў з бізунамі ды давай хвастаць і гайдукоў, і пана, і яго гасцей.
Найбольш пану трапляла, бо. дзед стаяў збоку і камандаваў:
— Па гайдуках—раз! па гасцях — два!! па пану — тры!!!
Хлапцы-малайцы так і рабілі, як камандаваў.
Енчыў, енчыў пан, а потым бачыць — рады няма.
— Вазьмі торбачку, дзед, толькі сунімі сваіх хлапцоў!
— Так бы даўно гаварыў, пане,— усміхнуўся дзед.— Але цяпер адной чужой торбачкай не адкупішся.
— А што яшчэ хочаш? Дам табе каня, карову...
— He, пане, і гэтага мала.
— Ай-яй-яй!..— енчыць пан.— Кажы хутчэй, што ты яшчэ хочаш, a то засякуць насмерць мяне твае хлапцы.
— Калі хочаш жывым застацца,— кажа дзед,— аддай маёнтак бедным людзям, а сам уцякай куды вочы глядзяць.
— Ой, ай, як жа я застануся без маёнтка? Хто ж на мяне рабіць будзе, хто карміць будзе?
— He хочаш, як хочаш,— кажа дзед.— Гэй, хлапцы, сыпце ўсе бізуны пану!
Хлапцы-малайцы перасталі біць гасцей і гайдукоў ды ўзяліся за пана.
Круціўся, круціўся пан пад бізунамі, як уюн на гарачай патэльні, а потым такі не вытрымаў, нема закрычаў:
— Аддам, аддам маёнтак!
— Ну, добра. Толькі глядзі, без падману, бо маю на цябе лякарства,— смяецца дзед.— Ох, усе ў рог!
Хлапцы-малайцы, як вокам згледзець, схаваліся ў рог.
Дзед палажыў рог у кішэнь і кажа:
— Заўтра прыйду праверу: калі не ўцячэш адсюль, зноў выпушчу на цябе сваіх памочнікаў.
I пайшоў дзед вясёлы дахаты — з торбачкай і з рогам.
А пан назаўтра яшчэ досвіткам пакінуў маёнтак: баяўся, каб дзед са сваімі малайцамі не вярнуўся.
МЯДЗВЕДЗЬ
Ці ведаеце вы, адкуль узяўся мядзведзь?
Мядзведзь раней быў такім жа чалавекам, як і мы. Людзей тады было мала, і жылі яны па лясах. Там палявалі на звяроў і птушак. Улетку збіралі грыбы і ягады, капалі карэнне і запасілі на зіму. Але найбольш запасілі арэхі і мёд. Пчол тады было багата. Яны самі вадзіліся і ў дуплах, і ў зямлі — у норах.
Людзі шукалі пчол у дуплах, і хто першы знаходзіў, то абвязваў тое дрэва вяроўкаю, і ўжо ніхто не меў права іх чапаць.
Але жыў у той час адзін чалавек — гультай несусветны. He хацелася яму самому шукаць пчол, дык ён выдзіраў чужыя.
КНІГІ ОНЛАЙН
