КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Беларускія г\народныя Л ісазісі ( Складальнік I. РАЗАНАУ ВЫДАННЕ ДРУГОЕ Мастак А. Л О С Ь МІНСК «ЮНАЦТВА» 1981 Бел Ф Б 43 Для дзяцей малодшага школьнага узросту Беларускія народныя казкі: [Для мал. школ. Б43 узросту] /Склад. I. Разанаў; Маст. А. Лось.— 2-е выд.— Мн.: Юнацтва, 1981.— 144 с., іл. У пер.: 95 к. У зборнік уключаны чарадзейныя. бытавыя, а таксама казкі пра жывел. . . . ■ •• Кніга разлічана на вучняу малодшага школьнага ўзросту. Яна дапаможа ім блі жэй пазнаёміцца з багатымі духоўнымі скарбамі беларускага народа, Яшчэ больш палюбіць мастацкае словя 70802—04 І Б 18—81 4803010200 М 307(05)—81 ББК 82.3Бел-6 Бел Ф © Выдавецтва «Народная асвета», 1973. © Са змяненнямі. Выдавецтва «Юнацтва», 1981. АД СКЛАДАЛЬНІКА Ці даўно вы пачулі першую казку? Мусіць, яшчэ задоўга да таго, як пайсці ў школу. Першыя казкі ўваходзілі ў ваша жыццё з дапамогай старэйшых. Бабуля, маці, бацька або выхавальніца дзіцячага сада расказвалі вам казкі, калі вы былі яшчэ зусім маленькія. Цяпер жа, калі вы вучыцеся ў школе, ужо самі з вялікай ахвотай іх чытаеце і пазнаяце ад гэтага яшчэ ббльшую радасць Амаль кожны з дарослых скажа, што яго ўяўленні аб справядлівасці, дружбе, сумленні пачалі складвацца ў маленстве пры знаёмстве з творамі фальклору: казкамі, калыханкамі, пацешкамі. Займальныя і паэтычныя, вясёлыя і страшныя, казкі — вашы спадарожнікі на жыццёвым шляху. Знаёмыя з маленства, яны чытаюцца з неаслабнай увагай і ў сталым узросце. Казкі — гэта найбагацейшы скарб, у іх увасоблена сапраўдная народная мудрасць, глыбокі роздум чалавека над жыццём, яго вопыт, нЗзіранні за навакольнымі з’явамі, звычкамі звяроў і птушак. Людзі імкнуліся выказаць свае думкі пра лепшае жыццё, пра шчасце. Так, кзлісьці народ марыў аб кілімах-самалётах. А сёння ёсць не толькі самалёты са звышгукавой хуткасцю. Касмічныя караблі і аўтаматычныя станцыі вядуць разведку на Месяцы, Марсе, Венеры. Хто з вас, рабяты, не марыць аб цудах? Дык вось у казках гэтых цудаў вельмі многа. Можна сказаць, што няма казкі без цудаў. Толькі трэба ўмець іх разглядзець. Цуды ў большасці сваёй — гэта проста добрыя справы, вынік дружбы, смеласці, вернасці слову, сябру, справе. I хоць тое, аб чым гаворыцца ў казках, было даўно, казкі не аддаляюць нас ад сучаснага жыцця. Яны дапамагаюць лепш пазнаць свет, узаемаадносіны паміж людзьмі. Народныя казкі даюць нам магчымасць добра адчуць і ўявіць, што асабліва турбавала людзей у далёкія часы. Беларускія народныя казкі, як і рускія, укрзінскія, узніклі вельмі даўно, яшчэ ў старажытныя часы. Яны складаліся не адным чалавекам, пераходзілі з пакалення ў пакаленне, няспынна змяняліся і ўзбагачаліся. Больш за сто гадоў таму назад, прыкладна ў другой палове мінулага стагоддзя, беларускія народныя казкі пачалі збіраць і запісваць. Асзбліва плённай была праца такіх вучоных-фалькларыстаў і збіральнікаў, як ІЛ. Федароўскі, E. Раманаў, П. Шэйн, У. Дабравольскі, А. Сержпутоўскі, Я. Карскі. Адзін толькі Еўдакім Раманавіч Раманаў сабраў больш 800 казак. Бываюць казкі чарадзейныя, сатырыка-бытавыя і пра жывёл. Героямі іх выступаюць часта побач з людзьмі фантастычныя істоты, незвычайныя асілкі, розныя звяры і птушкі. Асноўнае ў характары станоўчых герояў казак — дабрата. Чарадзейныя казкі — гэта цэлыя фантастычныя гісторыі, якія разыгрываюцца па пэўных правілах. Калі вы чытаеце такія казкі, вы быццам бы ўключаецеся ў гэтую гульню фантазіі, робіцеся яе раўнапраўнымі ўдзельнікамі. Чытаючы казкі пра жывёл, вы, напэўна, захапляецеся ўчынкамі пеўня, ката, зайца, якія дапамагаюць у бядзе сваім сябрам, смеяцеся з хітрыкаў лісы, абураецеся паводзінамі воўка і мядзведзя. Ацэнкі паводзін таго ці іншага казачнага героя ў кожнага з вас могуць быць свае. У многіх казках адкрыта не асуджаюцца ўчынкі лісы, мядзведзя, воўка, але калі задумацца, то няцяжка пераканацца, што ў іх трапна высмейваюцца тыя, хто крыўдзіць слабейшага, не прыходзіць на дапамогу ў бядзе сябру, клапоціцца толькі пра сябе. Народныя казкі ствараюцца і ў наш, савецкі час. Яшчэ да вайны была шырока вядома народная казка «Ленінская праўда». У гады Вялікай Айчыннай вайны народ стварыў шмат казак пра мужных змагароў супраць фашызму, у прыватнасці пра легендарнага беларускага героя Канстанціна Заслонава. Беларускія народныя казкі ведаюць, чытаюць у многіх краінах. Яны перакладзены на польскую, няменкую, чэшскую і іншыя мовы. Каб вы маглі лепш успрымаць народныя казкі, беларускія пісьменнікі Якуб Колас, Алесь Якімовіч і іншыя частку з іх апрацавалі. У гэтай кнізе змешчаны беларускія народныя казкі, якія вы з прыемнасцю прачытаеце. Напэўна вам спадабаюцца і цікавыя малюнкі, яны ажывілі старонкі зборніка, зрабілі яго больш даходлівым. ЗАЙЧЫКІ Селі два зайкі ў лясочку пад бярэзінкаю, грэюцца на сонейку і гутараць. А ў лясочку так добранька!.. Мушкі гудуць, адна за адною ганяюцца, крыльцамі звоняць, як бы смяюцца. А там дроздзік пасвіствае, хлопчыка Піліпку падражнівае: — Пюліп! Пюліп! А Піліпка па верасочку з кошыкам ходзіць, на баравічкі прыглядаецца. Яшчэ далей зязюлька кукуе. Ну так ясна, цёпла, весела! Але не весела зайчыкам, невясёлыя гутаркі іх. — Ох, якая горкая долечка наша! — кажа адзін зайчык.— Бойся кожны дзянёчак, трасіся кожную часінку, прыслухоўвайся, ці не ходзіць вораг твой блізка. — А колькі ў нас ворагаў! Хто толькі не крыўдзіць нас, бедных зайчыкаў! Крыўдзяць нас людзі, крыўдзяць звяры, нават птушкі-драпежнікі — каршуны, совы, пугачы — і тыя нас, зайчыкаў, ушчуваюць. — I як бараніцца нам ад злых нашых ворагаў?Чым ратаваціся! Адна толькі надзея на нашы ножкі: выбавяць з бяды — наша шчасце, не выбавяць — прапала наша скурка! I заплакалі горкенька зайчыкі. Плачуць і слёзкі лапкамі выціраюць. — Ці ж можна нам жыць на свеце? — кажа другі зайчык.— Ніхто не баіцца нас,— ну ніхтосенькі!.. Пойдзем, хіба, ды ў ваду кінемся! Наплакаліся, надумаліся бедныя зайчыкі і пайшлі ў возера тапіцца з гора. Прыйшлі да возера, прыпыніліся, развіталіся. Да самага беражка падышлі, каб у ваду кінуцца, аж бачаць —скок жаба на купіну: убачыла зайчыкаў і спалохалася. _ Эге,—кажа адзін зайчык,—ёсць жа на свеце стварэнні, што і нас баяцца. Відаць, ім яшчэ цяжэй на свеце жыць. Глянулі зайчыкі адзін на аднаго і пабеглі назад у лясок. ПЧАЛА I ШЭРШАНЬ Прыйшла вясна. Выраслі ў лесе пахучыя красачкі. Зацвіла чаромха ў гаі. Цёпла, весела. Зазвінелі камарыкі, мушкі. Замільгалі ў паветры матылькі. Вылецела пчолка з вулля. Паляцела яна мядок збіраць. Збірае яна мядок, аж чуе — шэршань гудзе. Падлятае шэршань да пчолкі. — Пчолка, будзь маёю жонкай. — Пачакай, шэршню. Давай наўперад мёду прыстараемся, а на восень пажэнімся. I паляцела пчолка на красачкі, мядок збірае. Цэлае лета працуе яна, мядку прыпасае. А шэршань цэлую ноч у гнілой асіне сядзіць. Дзень настане — выпаўзе з асіны, пагрэецца на сонцы, а потым у гай ляціць, сам нічога не робіць, пагульвае. I так прагуляў ён цэлае лета. Прыйшла восень. Холадна стала. Павялі красачкі. А пчолка мёду нанасіла і сама ляціць да шэршня. Сядзіць шэршань на асіне каля дзірачкі. Холадна там. Адубеў шэршань, ляцець не можа. — Ну што, шэршань, будзем жаніцца? — пытае пчолка. А шэршань толькі лапкамі паварушыў і піснуў: — He лезь, не лезь, бо ўдавою застанешся. МУЗЫКІ Жылі-былі асёл, сабака, кот і певень. Калі яны пастарэлі, дык гаспадары павыганялі іх з двара. Вось раз уночы сышліся ў лесе гэтыя выгнаннікі. Пазнаёміліся, здружыліся. ІІачалі думаць, як на свеце ім жыць, чым заняцца. Самы разважлівы з іх, асёл, і кажа: — А давайце спрабуем быць музыкамі. Усім спадабалася такая думка, бо кожны з іх лічыў сябе артыстам у справе музыкі. I сапраўды ж: певень, як вядома, спявак з уроды, кот таксама, а сабака не толькі гаўкае, але і выць умее. Ну і асёл з голасам, іначай ён і думкі такой не падаваў бы. Выстраіліся прыяцелі і пайшлі: асёл наперадзе, сабака за аслом, кот за сабакам, а певень за катом. Ідуць яны, аж бачаць — далёка ў лесе хата стаіць. Спыніўся асёл. — Давайце заспяваем! — кажа ён.— Сядайце на мяне! Разагнаўся сабака, ускочыў на спіну аслу, кот сеў на сабаку, а певень на ката, ды як гаркнулі ўсе разам, ды на свой лад, дык аж лес задрыжэў. Звяры папалохаліся і пахаваліся хто куды. — Добра выйшла! — пахваліў асёл. Падышлі яны да самай хаты. — Пачынай! — камандуе асёл. Як грымнулі музыкі, дык аж хата затрэслася. А ў той хаце жылі бандыты. Папужаліся яны і кінуліся наўцёкі. Адчыніў асёл дзверы, і ўся капэла ўвайшла ў хату. А там яды і рознага дабра не злічыць. Наеліся, напіліся артысты і пачалі нанач ладзіцца. — Як я заўсёды на сметніку сплю, дык і сёння я лягу на сметніку,— кажа асёл. — А я прывык спаць каля дзвярэй, дык і тут каля дзвярэй лягу,— азваўся сабака. А мне месца заўсёды на прыпечку, і сёння займу я прыпечак,— падае голас кот. - — А я прымайструюся на жэрдачцы пад страхой: такі ўжо звычай завялі мае бацькі і дзяды,— кажа пеўнік. Размясціліся сябры і паснулі. А бандыты гэтым часам у лесе стаіліся ды разважаюць, хто ж гэта перапалохаў іх і што сталася з іхняю хатаю. Пасылаюць аднаго бандыта. — Iдзі,— кажуць,— праведай, што там робіцца. Падыходзіць бандыт да сваёй хаты. Ціха, нічога не чуваць. Заходзіць у хату — цёмна, нічога не відаць. Дастаў ён з печы смалячок, ідзе да прыпечка, каб агонь запаліць. Аж бачыць — два вугольчыкі блішчаць. Хацеў выгарнуць, а кот кіпцюрамі як драпане па руцэ! У таго кроў пайшла. Кінуўся бандыт з хаты, а каля парога сабака як рване яго за сцягняк! А тут і пеўнік як зляціць з жэрдачкі ды як дзеўбане бандыта па галаве! Бандыт кулём за плот коціцца, а там асёл як штурхане яго нагою! Бандыт разоў тры перакуліўся ды бегчы ў лес! Прыбягае і расказвае: — Быў я ў нашай хаце — бяда! Нейкая сіла заняла яе! Хацеў на прыпечку вугольчыкі раздзьмухаць, аж нехта шась мяне нажом па руцэ. Кінуўся ўцякаць, а мяне хтось каля парога па назе шабляй. А другі, як д’ябал, з-пад страхі вырваўся ды кап’ём мне ў голаў. Цераз плот пераскочыў, а там хтось даўбешкай як стукнуў мне, разоў тры перакуліўся я... Прапала наша хата! Уцякайма! Паўцякалі з гэтага лесу бандыты, і іх палавілі. А спевакі асталяваліся ў той хаце, жывуць-пажываюць і бяды-ліха не знаюць.