Беларускія народныя казкі
Для малодшага школьнага ўзросту
Выдавец: Юнацтва
Памер: 144с.
Мінск 1981
Індык панюхаў муку.
— Так, так,— сказаў ён,— добра пахне. Смачныя будуць булкі.
— Ага, ага, я ж казаў, што смачныя! — уставіў слова і гусак.
— Ну, а хто спячэ з гэтай мукі булкі? — запыталася курачка.
Гусак 'пакруціў галавою:
— Я не ўмею...
Індык адказаў:
— Я хоць і ўмею, ды не хачу. Няхай гусак пячэ.
— Ну добра,— еказала курачка,— тады я сама спяку.
Знайшла яна пад паветкаю дзежачку і рашчыніла цеста. Потым накалола дроў і запаліла ў печы.
Калі цеста падышло, курачка нарабіла круглых прыгожых булак і пасадзіла іх на лапаце ў печ.
Булкі пачалі пячыся. 1 такі прыемны пах пайшоў ад іх па ўсім двары, што ў гусака і індыка аж слінкі пацяклі.
А трэба сказаць, што яны даўно нічога не елі і так выгаладаліся, што нават спрачацца перасталі, хто з іх важнейшы ды разумнейшы.
— Хадзем у хату,— сказаў індык,— відаць, булкі ўжо гатовы.
— Ага, ага,— адказаў гусак.— Хадзем, брат, у хату.
Прыйшлі індык з гусаком у хату, а там курачка булкі з печы дастае. Мяккія, румяныя, пахучыя.
— Так, так,—весела загаварыў індык,— якраз у парў прыйшлі.
— Ага, ага,— заківаў галавою гусак і першы падаўся за стол. Індык — за ім.
Але курачка спыніла іх:
— Чакайце! He спяшайцеся, панове! Перш чым садзіцца за стол, адкажыце мне на мае пытанні.
— Давай свае пытанні! — сярдзіта прашыпеў гусак.— Толькі хутчэй.
— Але, толькі хутчэй,— шпарка забалбатаў і індык.— A то дужа есці хочацца...
— Дык слухайце! Хто пшанічны каласок знайшоў?
Ты, курачка, вядома, ты знайшла,— адказалі індык і гусак у адзін голас.
— Хто змалаціў каласок?
— Ты, курачка, змалаціла.
— Хто зярняткі ў млын насіў?
— Ты насіла...
— А хто дровы сек, у печы паліў, пшанічныя булкі пёк?
Пераглянуліся паміж сабою індык з гусаком і адказалі:
— Ты, вядома... За гэта табе і слава.
— Дык вось,— сказала курачка Сакатушка,— каму слава, таму і булкі. А вы, гультаі, ідзіце прэч адгэтуль! Ко-ко-ко! Дзеткі, бяжыце сюды хутчэй.
Пазбягаліся з двара кураняткі і пачалі з курачкай частавацца свежымі пшанічнымі булкамі.
А галодныя гультаі індык і гусак зноў заспрачаліся, хто з іх важнейшы ды разумнейшы.
КОЦІК, ПЕЎНІК I ЛІСІЦА
Жылі-былі коцік і пеўнік. Добра жылі, дружна. Коцік на паляванне хадзіў, а пеўнік абед варыў, хатку падмятаў, песні спяваў.
Аднойчы пайшоў коцік на паляванне, а пеўнік зачыніў за ім дзверы ды пачаў абед варыць.
Бяжыць лісіца, убачыла хатку, падскочыла да акенца:
— Гэй, хто тут гаспадар?
— Я,— кажа пеўнік.
— Пусці ў хату.
— Чаго?
— Пасяджу трохі, адпачну з дарогі.
2зак. 1021
17
Пеўнік добры быў, пусціў лісіцу ў хатку. А лісіца — цап! — ухапіла яго і Панесла дадому. Апамятаўся пеўнік, закрычаў на ўвесь лес:
— Коце, браце! Мяне ліска нясе У высокія горы, У глыбокія норы, Па барах, па карчах, Аж бярэ мяне страх!..
Пачуў гэта коцік, прыбег, адабраў у лісіцы пеўніка і завёў яго назад у хатку.
— Ну,— кажа,— глядзі ж, другі раз не пускай лісіцу, бо цяпер я далей пайду і магу не пачуць цябе.
— Добра,— кажа пеўнік,— не пушчу.
Зноў пайшоў коцік на паляванне.
А лісіца тут як тут:
— Пеўнік, галубок, разумны лабок, адчыні!
— Чаго табе трэба?
— Пазыч агню.
— Навошта?
— Буду ў печы паліць.
— He адчыню, бо ты схопіш мяне.
— Ды не, больш не буду хапаць.
Паверыў пеўнік лісіцы і адчыніў дзверы.А тая — ухапіла яго і панесла.
Пеўнік зноў пачаў клікаць коціка:
— Коце, браце! Мяне ліска нясе У высокія горы, У глыбокія норы, Па барах, па карчах, Аж бярэ мяне страх!.. •
Добра, што коцік далёка не адышоўся ад дому: пачуў ён пеўніка, прыбег і адабраў яго ад лісіцы.
— Ну,— кажа ён пеўніку,— калі ты і трэці раз адчыніш лісіцы дзверы, то бяда табе будзе: цяпер я пайду на паляванне яшчэ далей.
— He,— кажа пеўнік,— больш я гэтай зладзейцы дзвярэй не адчыню. — Глядзі ж!
I коцік пайшоў у самыя далёкія лясы.
Прыбегла лісіца:
— Пеўнік, галубок, разумны лабок, дай вугалёк!
— He, цяпер я дзверы табе не адчыйю!
— Дык ты праз акенца падай.
— Праз акенца можна,— згадзіўся пеўнік.
Адчыніў ён акенца, а лісіца ўхапіла яго і панесла.
Крычаў, крычаў пеўнік, ды коцік яго так і не пачуў: вельмі ж далёка ён зайшоў.
Прынесла лісіца пеўніка дахаты і загадала дочкам у печы паліць, з пеўніка крупнік варыць. А сама пайшла гасцей склікаць.
Вярнуўся з палявання коцік, бачыць — няма пеўніка. «Мусіць, яго зноў лісіца ўхапіла? — падумаў коцік.— Як жа яго цяпер з бяды выратаваць?»
Зрабіў ён скрыпачку галасістую ды пайшоў да лісіцы.
Прыйшоў, сеў ля варот і зайграў, прыпяваючы:
— Тылі-тылі, скрыпіца, Тут сядзела лісіца.
А ў лісіцы Новы двор, Сем дачушак На выбор. Восьмы пеўнік,— Гэта мой!
Пачулі лісіцыны дочкі музыку і кажуць:
— Як хораша нехта іграе. Бяжым паслухаем, а пеўніка зварыць яшчэ паспеем.
Выбеглі яны на двор ды і заслухаліся.
Пеўнік жа тым часам не драмаў: выскачыў з лісіцынай хаткі ды пабег з коцікам дадому.
Так і засталася лісіца ні з чым.
ЯК КУРАЧКА ПЕУНІКА РАТАВАЛА
Жылі-былі курачка і пеўнік. Курачка яйкі несла, а пеўнік зярняткі здабываў, курачку частаваў. Выграбе з ямкі зярнятка і кліча курачку:
— Ко-ко-ко, Чубатка, знайшоў зярнятка!
Вось аднойчы выграб пеўнік вялікую бобінку.
«Ну,— думае,— гэтага зярняці курачцы не праглынуць,— з’ем хіба сам».
Праглынуў — ды і падавіўся.
Паваліўся пеўнік, ногі задраў і не дыхае.
Падбегла да яго курачка:
— Што з табою, Пеця? Чаму ты ляжыш і не дыхаеш?
— Ой,— стогне пеўнік,— бобінкай падавіўся...
— Як жа цябе ратаваць, Пеця? — пытаецца курачка.
— Трэба,— шэпча пеўнік,— масла дастаць, горла змазаць.
— А дзе яго дастаць?
— У каровы.
Пабегла курачка да каровы:
— Карова, карова, дай масла!
— Нашто табе масла?
— Пеўнік ляжыць і не дыхае: бобінкай падавіўся.
— Добра,— кажа карова,— дам табе масла. Але схадзі спярша да касцоў, папрасі сена.
Прыйшла курачка да касцоў:
— Касцы, касцы, дайце сена!
— Нашто табе сена?
— Сена — карове. Карова дасць масла. Масла — пеўніку, бо пеўнік ляжыць і не дыхае: бобінкай падавіўся.
Касцы кажуць:
— Схадзі да пекара, папрасі пірагоў. Пірагі мы з’ядзім, тады і сена накосім.
Прыйшла курачка да пекара:
— Пёкар, пекар, дай пірагоў!
• — Нашто табе пірагі?
— Пірагі — касцам. Касцы накосяць сена. Сена — карове. Карова дасць масла. Масла — пеўніку, бо пеўнік ляжыць і не дыхае: бобінкай падавіўся.
Пекар кажа:
Збегай у лес, прынясі дроў, каб было на чым пірагі пячы.
Пабегла курачка ў лес і прынесла дроў.
Пекар напёк пірагоў.
Занесла курачка пірагі касцам. Касцы з’елі пірагі і накасілі сена.
Прынесла курачка сена карове.
Карова з’ела сена і дала масла.
Пеўнік змазаў маслам горла і праглынуў бобінку.
Праглынуў і зноў весела на ўвесь двор заспяваў:
— Ку-ка-рэ-ку! Чуб-чубатка — маладзец!
Тут і казцы канец.
ВЕРАБЕЙ I МЫШ
Жылі па суседству верабей і мыш: верабей пад страхою, а мыш у норцы пад падрубаю. Жывіліся тым, што ад гаспйдароў перападала. Улетку яшчэ сяк-так — можна на полі ці ў агародзе што-небудзь перахапіць. А зімою хоць плач: на вераб’я гаспадар сіло ставіць, а на мыш — пастку. Надакучыла ім так жыць, задумалі яны ляда1 капаць, збажыну сеяць. Ускапалі ладнўю дзялянку.
— Ну, што будзем сеяць? — пытаецца верабей.
— А тое, што людзі сеюць,— адказвае мыш.
Назбіралі насення ды пасеялі пшаніцу.
— Што тваё будзе,— пытаецца мыш у вераб’я: —карэнне ці вяршкі?
— Сам не ведаю.
— Бяры карэнне,— параіла мыш.
— Добра, няхай будзе карэнне.
Прыйшло лета. Паспела пшаніца. Мыш зжала каласы, а вераб’ю пакінула салому.
Перанесла мыш каласы ў сваю нару, змалаціла, змалола, напякла пірагоў ды есць сабе зімою. Добра жыве, бяды не мае.
А верабей пакаштаваў салому — нясмачная!
Давялося яму на сметніку галоднаму зімаваць.
Прыйшла вясна. Мыш вылезла з нары, убачыла вераб’я і пытаецца:
— Ну, як, сусед, зімавалася?
— Дрэнна,— кажа верабей,— ледзьве выжыў: нясмачная наша пшаніца ўдалася.
— To давай будзем сёлета моркву садзіць: яна салодкая. Усе зайцы яе любяць.
— Давай, калі не хлусіш!—падскочыў верабей ад радасці.
Ускапалі свежае ляда і пасеялі моркву.
— Што тваё будзе,— пытаецца мыш у вераб’я: — карэнне ці вяршкі?
— Вяршкі! — кажа верабей.— Баюся браць карэнне: я ўжо на пшаніцы апёкся.
— Добра, бяры вяршкі.
Вырасла морква. Верабей узяў вяршкі, а мыш — карэнне. Занесла яна сваё карэнне ў нару і есць сабе памаленьку.
А верабей пакаштаваў вяршкі, аж яны не лепшыя за пшанічнае карэнне... Надзьмуўся верабей, ледзь не плача.
'Ляда — поле на месцы высечанага лесу.
Ляціць варона. Убачыла вераб’я.
— Чаго ты, верабей, надзьмуўся? — пытаецца.
Расказаў ёй верабей, як ён з мышшу сеяў пшаніцу і моркву.
Выслухала яго варона і зарагатала на ўсё горла:
— Дурны ты, верабей! Мыш цябе падманула... У пшаніцы самыя смачныя вяршкі, а ў морквы — карэнне.
Узлаваўся верабей, прыскакаў да мышы.
— Ах, нягодніца, ах, ашуканка! Я з табою біцца буду.
— Ну што ж,— кажа мыш,— давай біцца!
1 Запрасіў верабей сабе ў хаўруснікі драздоў і шпакоў, а мыш — кратоў і пацукоў. Пачалі біцца. Доўга біліся, а ніхто нікога не пабіў.
Прыйшлося вераб’ю адступіць са сваім войскам на сметнік.
Убачыла гэта варона:
— Га, га, верабей, слабых ты хаўруснікаў сабраў. Калі б ты паклікаў марскога сокала, той адразу б усіх мышэй, кратоў і пацукоў паглытаў.
Паляцеў верабей на мора, паклікаў марскога сокала.
Прыляцеў сокал і ўсё мышынае войска паглытаў. Адна толькі мыш, тая, што вераб’я падманула, засталася: у нару схавалася.
Настаў вечар. Сокал паляцеў на іржышча начаваць. Сеў на камені ды моцна заснуў. А.верабей пашчабятаў ад радасці і палез пад страху. ' Тым часам хітрая мыш пабегла ў поле да начлежнікаў, ухапіла галавешку і падпаліла іржышча, дзе спаў сокал. Узняўся агонь, зашугаў і асмаліў сокалу крылы.
Прачнуўся сокал, а ў яго крылаў няма... Пабедаваў ён ды падаўся пехатою да мора. Убачыў яго на дарозе паляўнічы, хацеў застрэліць, а сокал і кажа яму:
— He страляй мяне, добры чалавек. Лепш вазьмі з сабою: як адрастуць у мяне крылы, я табе добра аддзякую.
Узяў паляўнічы сокала. Цэлы год карміў і даглядаў яго. Адраслі ў сокала крылы, ён і кажа паляўнічаму:
— А цяпер бяры мяне на паляванне. Я табе зайцоў і птушак буду лавіць.
3 таго часу сокал і служыць памочнікам у паляўнічага.
ЯК КОТ ЗВЯРОУ НАПАЛОХАУ
КНІГІ ОНЛАЙН
