Беларускія народныя казкі
Выдавец: Юнацтва
Памер: 144с.
Мінск 1981
— Такое войска, што я ніколі і не бачыў,— адказвае мядзведзь калоцячыся.— Адзін ваяка, тоўсты і калматы, з віламі ідзе; другі — грозны, вусаты, ззаду піку-нясе; трэці — у шапачцы чырвонай, са шпорамі на нагах, шабляю махае... Першы ідзе, галавою трасе ды ўсё крычыць: «Бэ! Я ўсіх пакалю, на вілы пасаджу!» Другі сярдзіта чмыша, па баках азіраецца і ўсё мармыча: «Мне, мне іх падай!» А трэці, ганарысты такі, крычыць: «Куды, куды ісці! Я адзін усіх паб’ю!»
Дзік пачуў гэта ды хутчэй у мох па самыя вушы зашыўся. А воўк бачыць, што не паспее схавацца,— стаў на заднія лапы і стаіць. «Хавайся за мяне,— кажа ён перапалоханаму зайцу.— Яны падумаюць, што я — пень, і абмінуць нас».
Прыходзіць сабака са сваім войскам, бачыць — нідзе нікога няма.
Тут якраз барану рогі засвярбелі. Глядзіць ён — побач нейкі пень стаіць. Разагнаўся баран ды — трах! — рагамі ў пень. У воўка ад гэтага і галава раскалолася. Паваліўся ён дагары ды і ногі выцягнуў. Заяц выскачыў з-пад воўка, але сабака згледзеў яго і адразу злавіў.
Дзіку ў гэты час, як на бяду, села муха на вуха. Паварушыў ён вухам, каб сагнаць яе, а кот падумаў, што там мыш. Кінуўся туды ды давай мох разграбаць. Так і дзярэ дзіка вострымі кіпцюрамі! Цярпеў, цярпеў дзік, а потым усхапіўся ды наўцёкі...
Певень напужаўся дзіка, залопаў крыламі, узляцеў на елку і нарабіў крыку:
— Куды, куды?
Мядзведзь падумаў, што гэты самы грозны ваяка да яго дабіраецца, залез са страху аж на верхні сук. Сук не вытрымаў, зламаўся, мядзведзь грымнуўся вобземлю і забіўся.
3 таго часу больш і не сябруюць сабакі з ваўкамі.
ГАНАРЫСТАЯ ВАРОНА
Раскаркалася неяк увосень адна варона на сметніку.
— Вы сабе як хочаце,— кажа сяброўкам,— а я не магу тут цэлую зіму мерзнуць. Я не такая дурная варона, як вы!
— А што ж ты думаеш рабіць, разумная? — пытаюцца сяброўкі.
— Палячу за мора: там, кажуць, зімы не бывае.
—■ Ну што ж,— паківалі галовамі сяброўкі,—шчаслівай табе дарогі. А мы ўжо як-небудзь і дома перазімуем.
Сабралася ганарыстая варона і паляцела за мора.
Доўга ляцела ці нядоўга, аж бачыць — пад ёю ўжо не вада, а зямля зялёная, зверху цёплае сонейка свеціць.
«Ну,— думае варона,— тут я спынюся». Апусцілася на высокае дрэва ды пачала выглядаць спажыву: выгаладалася ж, нябось, за дарогу.
Убачылі варону заморскія птушкі.
— Хто ты? — пытаюцца.— Ніколі мы ў сваіх краях такое птушкі не бачылі. Можа, ты паўночны салавей? Ен, кажуць, пяе, як званочак звініць.
— Але, але,— падхапіла варона.— Я— паўночны салавей!
А сама сабе думае: «Хіба я горш за салаўя спяваю? Чаму ж толькі яму гонар і павага?»
Зарадаваліся заморскія птушкі.
— Паспявай нам, паўночны салавейка!— просяць варону.— А мы паслухаем. Вельмі ж хочацца нам твой голас пачуць.
Задрала варона ўгору сваю дзюбу і заспявала на ўсё горла:
— Кар-кар-р! Кра-кра! Гэй, гэй! Я — паўночны салавей!
Пераглядваюцца птушкі паміж сабою, вушы лапкамі затыкаюць. «А няхай яго з такім салаўём! — шэпчуць.— Ен жа не лепш за звычайную жабу спявае...»
А потым не вытрымалі слухачы, гуртам наляцелі на варону і давай яе дзяўбці, давай таўчы. Траха не ўсё пер’е выскублі.
— Выбірайся,— крычаць,— прэч са сваімі песнямі! He хочам мы цябе слухаць.
Вырвалася варона ад няўдзячных слухачоў і паляцела назад дадому.
А тут скора і вясна настала. Рэкі ад лёду ачысціліся. He захацела варона на сметнік варочацца. Паляцела на рэчку. Села там на беразе і цікуе за рыбамі. Бачыць: паўзе рак. Ну, голад — не цётка: калі няма
рыбы, то і рак — рыба. Схапіла яна рака і сабралася ўжо снедаць, як раптам чуе ліслівы ракаў галасок:
— Вось добра, што трапіў у дзюбу не якой-небудзь чорнай галцы або граку, а самой пані вароне. Як жа мне пашанцавала! Ты ж такая прыгажуня, такая красуня, што і сказаць няможна. Шэрае перайка тваё аж зіхаціць на сонейку. А галасок у цябе — як у таго салаўя, не раўнуючы: як пачнеш спяваць, дык на цэлы свет чуваць. Я не раз захапляўся тваімі цудоўнымі песнямі, у цёмнай нары седзячы. Хацеў бы я, пані варона, пачуць тваю песню яшчэ раз.
— Праўда, праўда! — каркнула ўзрадаваная ад пахвалы варона.— Гэта толькі дурныя заморскія птушкі зганілі мяне. Ну дык слухай!
I завяла варона на ўсю ваколіцу:
— Кар-кар-р! Кра-кра! Я не простая варона!
Скончыла спяваць, глядзіць — а рака і след прастыў.
Давялося ганарыстай і галоднай варонё зноў на сметнік да сябровак ляцець.
ЖАБА Ў КАЛЯІНЕ
Аблюбаваў дзед месцінку каля рэчкі. «Добры,— думае,— агарод будзе».
Пачаў ён зямлю капаць, грады рабіць.
Вьшаўзла з нары жаба-рапуха. Убачыла дзеда, надзьмулася:
— Гэта мая зямля, мая вада! Ідзі прэч адсюль! Я тут гаспадыня!
— Бач ты,— дзівіцца дзед,— якая пані знайшлася!
Падхапіў ён жабу на рыдлёўку, занёс у балота ды шпурнуў у гразь. — Такога суседства,— кажа,— мне не трэба! Там табе месца!
Парабіў дзед грады, насадзіў рознай агародніны.
Прыйшла пара — зазелянеў дзедаў агарод. Тут і капуста, тут і бурачкі, і моркаўка, тут і мак зацвіў!
Даглядае дзед свой а.гарод, цешыцца. А жаба аж учарнела ад злосці, усё думае, як дзеда з агарода выжыць. Думала, думала і надумалася. «Ага,— кажа сама сабе,— зраблю я так: павязе дзед агародніну дахаты, а я на дарозе ў гразкай каляіне сяду ды воз яму перакулю. Агародніна ўся ў гразь і ўтопчацца. Дзед яе не спажыве. На другі год, нябось, не захоча тут агарод рабіць»;
Прыйшла восень. Сабраў дзед агародніну, паклаў на воз і вязе дахаты.
А жаба запаўзла наперад, села ў гразкай каляіне ды надзьмулася, як бочка.
Конь спыніўся, храпе. Папудзіў дзед жабу пугаю.
— Гэй, суседка, саступі з дарогі!
А жаба яшчэ горш надзімаецца, грозіць:
— He пушчу цябе па гэтых дарогах ездзіць, з майго поля агародніну вазіць!
«Вось бяда,— думае дзед,— што з жабаю рабіць? Прычапілася як смала!»
Махнуў дзед на каня пугаю, таргануў лейцамі, конь і рушыў наперад.
Наехала кола на ганарыстую жабу,— ну, з яе і дух вон.
УДОВІН сын
Здарылася ў адным краі вялікая бяда: наляцеў аднекуль дзевяцігаловы змей Цуда-Юда і ўхапіў з неба сонца з месяцам...
Бядуюць людзі, плачуць: і цёмна без сонца, і холадна.
А жыла ў тым краі бедная ўдава. I мела яна малога сына — так гадоў пяці. Цяжка жылося ўдаве: у голадзе ды ў холадзе. Адна толькі ўцеха была, што сынок разумны ды ўдалы расце.
I жыў там недалёка багаты купец. Быў у яго сын — такі ж па гадах, як удовін.
Пасябраваў купецкі сын з удовіным. Бывала, як прачнецца, дык і бяжыць да яго гуляць. Пагуляюць у хаце, пры лучыне, а потым ідуць на вуліцу. Вядома, малыя: трэба ж ім і кацёлку пакачаць, і на рэчку збегаць.
Усё было б добра, ды вось бяда — нявесела гуляць без сонца...
Аднойчы ўдовін сын кажа купецкаму:
— Эх, каб я тое еў, што ты, дык стаў бы асілкам, а тады Цуду-Юду зваяваў бы, сонца-месяц у яго адабраў бы і на неба павесіў бы!
Прыйшоў купецкі сын дадому і расказаў бацьку, што яму ўдовін сын гаварыў.
— He можа таго быць! — дзівіцца купец,—Найдзі пакліч яго на вуліцу — хачу сам паслухаць.
Пайшоў купецкі сын да сябра, кліча яго гуляць.
— Я есці хачу,— адказвае ўдовін сын,—А ў нас і кавалачка хлеба няма...
— Хадзем на вуліцу, я табе вынесу хлеба.
Вярнуўся купецкі сын дадому, узяў акрайчык хлеба, вынес сябру.
З’еў удовін сын хлеб, павесялеў.
— Ці памятаеш, што ты мне ўчора гаварыў пра Цуду-Юду? — пытаецца купецкі сын.
— Памятаю.
1 пераказаў слова ў слова, што ён гаварыў пра Цуду-Юду. Купец стаяў за шулам і ўсё чуў на свае вушы.
«Эге ж,— падумаў ён сам сабе,— гэта, відаць, не просты хлапец. Трэба ўзяць яго да сябе. Паглядзім, што будзе».
Узяў купец у свой дом удовінага сына, пачаў карміць яго тым, што сам еў. Бачыць, і праўда — расце ўдовін сын, як на дражджах. Праз год ці два стаў такі дужы, што і самога купца паваліць. Напісаў тады купец цару: «Так і так, ваша царская вялікасць, жыве ў мяне ўдовін сын, ён бярэцца, як вырасце, Цуду-Юду зваяваць, сонца-месяц на неба вярнуць...»
Цар прачытаў і адпісвае: «Зараз жа даставіць удовінага сына ў мой палац».
Запрог купец пару коней, пасадзіў удовінага сына ў павозку і павёз да цара.
- Чым цябе, удовін сын, карміць, каб ты вырас асілкам? — пытаецца цар.
— Карміце мяне тры гады валоваю печанню,— адказвае цару ўдовін сын.
Цару валоў не купляць: загадаў, і пачалі рэзаць валоў, карміць печанню ўдовінага сына.
Расце цяпер удовін сын яшчэ лепш, чым на купецкіх харчах. I гуляе ў царскіх палацах з царскім сынам-аднагодкам.
Мінула тры гады. Кажа ўдовін сын цару:
— Цяпер я пайду Цуду-Юду шукаць. Але хачу, каб твой сын і купецкі былі ў мяне за таварышаў. Усё ж весялей у дарозе.
— Добра,— згаджаецца цар.— Няхай ідуць з табою. Абы толькі Цуду-Юду зваявалі.
Паслаў ён купцу пісьмо, каб сын у палац з’явіўся. He хацелася купцу пускаць сына ў такую вялікую дарогу, ды з царом спрачацца не будзеш.
Прыехаў купецкі сын у царскі палац. Тады ўдовін сын і кажа царскаму сыну:
- Скажы бацьку, каб ён выкаваў мне булаву: пудоў гэтак на шэсць. Будзе хоць чым ад сабак абараняцца, а то я іх баюся.
— I мне,— кажа купецкі сын,— хоць пудоў на тры...
— А я што ж, горшы за вас: мне таксама трэба ўзяць у дарогу булаву, хоць пудоў на два,— кажа царскі сын.
Пайшоў ён да бацькі, сказаў яму. Цар загадаў кавалям выкаваць хлопцам па булаве: удовінаму сыну на шэсць пудоў, купецкаму — на тры, свайму — на два.
Узяў удовін сын сваю булаву, выйшаў у чыстае поле і шпурнуў яе ў неба. Прабыла булава ў небе гадзіны тры і ляціць назад. Ўдовін сын выставіў правую далонь. Булава трахнулася аб далонь і пераламалася напалам.
Узлаваўся ўдовін сын і кажа царскаму сыну:
— Скажы бацьку, каб не рабіў ашуканства! 3 такою булавою і я загіну і вы. Няхай загадае кавалям, каб выкавалі мне булаву моцную і большую — пудоў на шаснаццаць.
— А мне пудоў на шэсць! — кажа купецкі сын.
— А мне — на тры!—кажа царскі сын.
Пайшоў ён да бацькі і сказаў яму аб гэтым.
Выклікае цар да сябе кавалёў:
— Вы, такія-сякія, што сабе думаеце! Чаму нямоцную булаву выкавалі ўдовінаму сыну?
I дае ім загад, каб выкавалі тры новыя булавы — большыя і мацнейшыя.
Кавалі стук ды грук — выкавалі тры новыя булавы.
Узяў удовін сын сваю булаву, выйшаў у чыстае поле і шпурнуў яе ў неба. Прабыла булава ў небе з ранку да вечара і ляціць назад. Удовін сын падставіў калена — булава ўдарылася аб яго і пераламалася напалам!
КНІГІ ОНЛАЙН
