Більярд а палове дзесятай
Генрых Бёль
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 366с.
Мінск 1993
гэта не ведае, і мне б не хацелася, каб яна даведалася пра гэта. Яна не павінна нават падазраваць, якім жахлівым чынам яна ўносіць беспарадак ва ўсе падлікі, і няхай яна, нічога не ведаючы і не адчуваючы ніякай віны, маючы такія доўгія каштанавыя валасы і прыгожыя ногі, ідзе сабе ў свой кіёск з марожаным; і няхай ёй даюць як найболып грошай на чай. Я люблю яе. Вядома ж, я яе люблю.
Нядаўна яны правяралі мяне. Хлопец, што сядзіць на другім баку моста і павінен падлічваць машыны, своечасова папярэдзіў мяне; тады я быў страшэнна ўважлівы. Я лічыў як вар’ят: лічыльнік спідометра не мог бы зрабіць гэта лепш. Обер-статыстык сам стаў на другім баку вуліцы і пасля зверыў вынік аднае гадзіны з тым, што атрымалася ў мяне. У мяне было на адзінку менш, чым у яго. Мая маленькая каханая прайшла праз мост, і ніколі ў жыцці я не перавяду гэтае цудоўнае дзіця ў будучы закончаны час; гэтае каханае дзяўчо не павінна памнажацца, дзяліцца і ператварацца ў безаблічныя працэнты. Маё сэрца аблівалася крывёю з тае прычыны,
што я мусіў лічыць і не мог глядзець ёй услед, а хлопцу з другога боку моста, што падлічваў машыны, я быў вельмі ўдзячны. Бо сапраўды на карту было пастаўлена маё існаванне.
Обер-статыстык паляпаў мяне па плячы і сказаў, што я добры, надзейны і верны працаўнік.
— Памыліліся на аднаго чалавека за гадзіну,— сказаў ён мне,— гэта няшмат. Мы ўсё роўна дадаём пэўную долю працэнта. Я распараджуся, каб Вас перавялі лічыць конныя павозкі.
Павозкі, вядома.— гэта цудоўная рэч. Павозкі — гэта лахва, якой ніколі не было. Павозак бывае сама больш дваццаць пяць на дзень; і адлічваць у мазгу наступную лічбу кожныя паўгадзіны — гэта лахва! Павозкі — гэта файна. Паміж чацвёртай і восьмай павозкамі па мосце ездзіць увогуле забаронена, і я магу пайсці прагуляцца, альбо нават да кіёска з марожаным, і там доўга разглядаць яе ці нават крыху правесці дадому — яе, маю маленькую каханую...
НАША СТАРАЯ ДОБРАЯ РЭНЭ
Калі я прыходзіў да яе зранку а дзесятай-адзінаццатай гадзіне, то заспяваў яе за снеданнем, тоўстую і вельмі неахайную. Няпэўнай формы, у вялікіх кветках халат не мог памясціць яе масіўных плячэй; расчасаныя кудзеры звісалі ў мяккіх валасах, нібы грузілы, што зачапіліся за водарасці; яе твар быў азызлы, на шыі паналіпалі хлебныя крошкі: яны віднеліся ў выразе халата. Яна зусім не хавала сваёй ранішняй непрывабнасці, бо ў гэты час мала каго пускала да сябе — звычайна толькі мяне,— ведаючы, што ранішніх гасцей цікавяць не столькі яе жаночыя вабноты, колькі добрыя спіртныя напоі. Бо яны сапраўды былі добрыя, хоць і дарагаватыя; тады ў яе яшчэ быў цудоўны каньяк; апроч таго, яна частавала ім у крэдыт. Вечарамі яна была напраўду прыгажуняй. Туга зацягнуўшыся ў гарсэт, яна выпроствала плечы і высока падымала грудзі, апырсквала валасы нейкай бліскучай вадкасцю, вочы яе таксама пачыналі бліскаць, і не было амаль нікога, на каго б не дзейнічалі яе жаночыя чары; напэўна, я быў адзін сярод тых нешматлікіх наведнікаў, каму яна адчыняла дзверы ўранку, бо ведала, што я і вечарамі застаюся непадуладны яе прыгажосці.
Раніцаю ж, недзе а дзесятай-адзінаццатай гадзіне, выгляд у яе быў страхотны. I настрой гэтай парою быў таксама вельмі кепскі; у гэткім стане яна любіла вымаўляць глыбакадумныя сентэнцыі. Калі я стукаўся або званіў у дзверы (ёй больш падабалася, калі я стукаўся. «Гэта гучыць так інтымна»,— казала яна) — дык вось калі я стукаўся, неўзабаве чулася шорганне ног, на матавай шыбіне з таго боку дзвярэй адсоўвалася фіранка, і я бачыў яе цень; яна ўглядалася
скрозь кветкавы ўзор, пасля мармытала сваім грудным голасам: «А-а, гэта ты»,— і адсоўвала засаўку.
Выгляд быў у яе напраўду брыдкі, але яе карчма была адзіным прыстойным меецам на ўсю вёску, якую ўтваралі трыццаць сем хацін і два занядбаныя замкі, а спіртныя Hanoi былі ў яе цудоўныя, да таго ж яна давала іх у крэдыт; апроч таго, тут была свая перавага: з ёю можна было прыемна пагаманіць. I доўгі змрочны ранак пралятаў неўпрыкмет. Звычайна я сядзеў там да тае пары, пакуль здалёку пачынаў даносіцца спеў вайсковай роты, што вярталася са службы; і ў душы кожны раз закрадалася пачуццё трывогі, калі я чуў той самы спеў, які набліжаўся, парушаючы аднастайную, лянотную бязмоўнасць гэтага страшнаватага глухога кутка.
— Г...о ідзе,— казала Рэнэ.— Вайна.
Потым мы разам сачылі за ротаю; обер-лейтэнант, фэльдфебелі, унтэр-афіцэры, салдаты — усе стомленыя, з бязрадаснымі тварамі праходзілі паўз тыя дзверы з кветкавым узорам на матавай шыбіне. Паміж ружамі і цюльпанамі былі палоскі чыстага шкла, і ў гэтых палосках паяўляліся і знікалі бязрадасныя, пахмурныя і змарнелыя твары людзей, што ішлі шэраг за шэрагам...
Мала што не кожнага з іх яна ведала асабіста, мала што не кожнага — і ворагаў гарэлкі, і ворагаў жаночага полу,— бо гэта была адзіная на ўсю вёску прыстойная карчма, і нават у самага што ні ёсць перакананага аскета можа ўзнікнуць жаданне запіць гарачы дрэнны суп шклянкаю ліманаду, а ўвечары — і келіхам віна, можа ўзнікнуць гэткае жаданне, калі яму давядзецца апынуцца ў глухмені, дзе ўсяго толькі трыццаць сем брудных хацін і два занядбаныя замкі, што, здаецца, патанаюць у гразі і раствараюцца ў ляноце і тузе...
Але Рэнэ ведала не толькі нашу роту: яна ведала ўсе першыя роты ўсіх батальёнаў палка, бо, у адпаведнасці з дакладна прадуманым планам, кожная першая рота кожнага першага батальёна праз пэўны час вярталася ў гэтую глухмень, каб адбыць тут паўтара месяцы «адпачынку і папаўнення».
Тады, калі мы другі раз прыбылі на адпачынак і папаў-
ненне ў тую вёску, каб маршыраваць і пакутаваць ад нуды, у Рэнэ справы не ладзіліся. Яна ўжо не сачыла за сабою: спала найчасцей да адзінаццатай, апоўдні выходзіла наліваць наведнікам піва і ліманад у ранішнім халаце, а па абедзе зноў зачыняла карчму, бо ў рабочыя гадзіны вёска была пустая, нібы памыйная яма, пасля таго як яе вычысцяць,— і толькі ўвечары, каля сёмай гадзіны, яна, перадрамаўшы ўдзень, зноў адчыняла сваю карчму. Да таго ж яна ўжо болып зусім не дбала пра свае прыбыткі: налівала кожнаму ў крэдыт, піла з кожным, хто хацеў, ахвотна дазваляла запрашаць сябе да танцаў, таньчыла, не зважаючы на сваё мажнае цела, а калі гучаў сігнал вячэрняй зары, заходзілася ў сутаргавых рыданнях.
Тады, калі мы другі раз прыбылі ў тую вёску, я адразу ж сімуляваў такую хваробу, што, каб яе вылечыць, вайсковы лекар павінен быў абавязкова паслаць мяне да спецыяліста ў Ам’ен альбо ў Парыж. Я быў у добрым гуморы, калі недзе а палове адзінаццатай пастукаўся да яе ў дзверы. На брудных вуліцах вёскі панавала поўная цішыня. Тут, як звычайна, пачулася шорганне пантофляў, шалясценне фіранкі, мармытанне Рэнэ: «А-а, гэты ты».
На яе твары мільганула радасная ўсмешка, і яна паўтарыла, адчыніўшы дзверы:
— А-а, гэта ты... Вы зноў прыбылі сюды?
— Ага,— адказаў я і, кінуўшы фуражку на крэсла, пайшоў за ёю.
— Прынясі самае лепшае, што ў цябе ёсць.
— Самае лепшае, што ў мяне ёсць? — бездапаможна перапытала яна, выціраючы рукі аб халат.— Прабач, я лупіла бульбу...
I яна падала мне руку; рука ў яе ўсё яшчэ была маленькая, але моцная і прыгожая.
Накінуўшы клямку на дзвярах, я сеў на ўслончык каля стойкі.
Выгляд у Рэнэ, што прыпынілася па другі бок ад стойкі, быў досыць разгублены.
— Самае лепшае, што ў мяне ёсць? — перапытала яна бездапаможна.
— Ага,— сказаў я,— давай.
— Гм-м,— прамармытала яна,— але гэта будзе халерна дорага.
— Нічога, грошы ў мяне ёсць.
— Добра.
Яна зноў выцерла рукі. Паміж бляклымі губамі ў яе паказаўся кончык языка — знак таго, што яна надзвычай разгубленая.
— Ты не супраць, калі я сяду каля цябе са сваёй бульбай.
— Вядома ж, не супраць,— адказаў я,— давай... ды вып’ем разам.
Калі яна знікла за вузкімі, бурымі і падрапанымі дзвярыма, што вялі ў кухню, я азірнуўся. Усё было гэтаксама, як і летась. Над стойкай вісеў партрэт — нібыта яе мужа. Каляровае фота ладнага салдата марской пяхоты з чорнымі вусамі было ўстаўленае ў рамку, што мела форму выратавальнага круга з надпісам «Patrie»*. У гэтага хлопца былі халодныя вочы, грубае падбароддзе і выразна акрэслены патрыятычны рот. Ен мне не падабаўся. Побач вісела некалькі фотак з кветкамі і парачкамі, якія соладка цалаваліся. Усё было гэтаксама, яе летась. Хіба што абстаноўка здавалася больш убогаю, але ці магла яна быць яшчэ больш убогаю? У зэдліка, на якім я сядзеў каля стойкі, адна ножка была склееная — я яшчэ добра памятаў, як яе паламалі Фрыдрых і Ганс пад час бойкі за адно даволі брыдкае дзяўчо — яго звалі Лізэта,— на ножцы яшчэ былі відны падцёкі клею, якія проста свайго часу забыліся зацерці наждачнай папераю.
— Шэры-брэндзі, вішнёвы,— сказала Рэнэ, вярнуўшыся з кухні: у левай руцэ яна трымала бутэльку, а пад пахаю правай — вялікую місу з бульбай і лушпіннем.
— Добры? — спытаў я.
Яна прыцмокнула губамі.
* Радзіма, айчына (франц.).
— Найвышэйшай якасці, мой даражэнькі; проста цудоўны.
— Налі, калі ласка.
Яна паставіла бутэльку на стойку, міску — на невялікі зэдлік за стойкаю і, узяўшы два неглыбокія кілішкі з шафы, напоўніла іх чырвонаю вадкасцю.
— Тваё здароўе, Рэнэ! — сказаў я.
— Будзь здаровы, мой хлопча!
— Ну, апавядай мне, што ёсць новага.
— Ах,— уздыхнула яна, працягваючы спрытна чысціць бульбу,— нічога новага няма. Зноў колькі чалавек уцяклі, не заплаціўшы за разбітыя келіхі. Наша Жаклін ізноў чакае дзіця і не ведае, ад каго. Ішлі дажджы, свяціла сонца, я пастарэла і збіраюся з’ехаць адсюль.
— Ты збіраешся з’ехаць, Рэнэ?
— Збіраюся,— адказала яна спакойна.— Можаш мне паверыць, нічога тут мяне ўжо не цешыць. У хлопцаў цяпер усё меней грошай; яны робяцца з кожным днём нахабнейшыя, а напоі — усё горшыя і даражэйшыя. Тваё здароўе, хлопча!
— Будзь здарова, Рэнэ!
Мы абое выпілі сапраўдны агніста-чырвоны лікёр, і я адразу ж напоўніў кілішкі.
— Тваё здароўе!
— Будзь здаровы!
— Так,— сказала яна нарэшце, кінуўшы апошнюю аблупленую бульбіну ў рондаль, напалову запоўнены вадою,— на сёння досыць. Пайду памыю рукі, бо ты мусіш нюхаць бульбу. Табе не здаецца, што бульбянае лушпінне брыдка пахне?
— Ага,— сказаў я.
— Ты слаўны хлопец.
Яна зноў пайшла ў кухню.
Лікёр быў проста цудоўны. Сал
КНІГІ ОНЛАЙН
