Більярд а палове дзесятай
Генрых Бёль
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 366с.
Мінск 1993
сміхнулася, потым уздыхнула і сказала: — Я тут нічога не магу зрабіць...
— А Вам хацелася б?
— Ну, вядома ж! — сказала яна цвёрда і села на крэсла каля мяне.— Мне б хацелася... мне б хацелася што-небудзь зрабіць, ды калі ён просіць два пакоі... Каб ён папрасіў адзін...— Яна запнулася.
— I што тады? — спытаў я.
— Што? — раздражнёна перапытала яна.— Я выкінула б яго адсюль!
— Навошта? — стомлена вымавіў я і паклаў у рот апошні кавалак.
Яна маўчала.
«Навошта? — думаў я.— Навошта? Хіба закаханым не належыць увесь свет, хіба ўначы не стае цяпла, хіба не адчынены іншыя дзверы: можа, не такія чысцюткія, але дзверы, у якія пускаюць усіх?..»
Я паглядзеў на свой парожні келіх і ўсміхнуўся.
Гаспадыня паднялася, узяла сваю тоўстую кнігу, стос бланкаў і зноў села побач. Пакуль я ўсё запаўняў, яна назі-
рала за мною. Перад графою «занятак» я спыніўся, падняў вочы і глянуў на яе ўсмешлівы твар.
— Што здарылася? — спыталася яна спакойна.— У Вас няма прафесіі?
— He ведаю.
— He ведаеце?
— Я не ведаю, хто я — рабочы, камерсант, фабрыкант, беспрацоўны ці проста прадстаўнік... але прадстаўнік чаго?
Потым я хутка напісаў «прадстаўнік» і аддаў ёй кнігу. На хвілю ў мяне ў галаве мільганула думка — прапанаваць ёй свечкі: дваццаць штук, калі яна захоча, за келіх віна альбо дзесяць — за цыгару; не ведаю, чаму я ёй не прапанаваў іх: можа, я быў занадта стомлены, можа, проста паленаваўся, але назаўтра ўранку я быў рады, што не зрабіў гэтага. Я зноў прыпаліў цыгару, што была патухла, і падняўся. Гаспадыня загарнула кнігу, паклаўшы ў яе бланкі, і пазяхнула.
— Ці прынесці Вам раніцай кавы? — спытала яна.
— He, дзякуй; я на самым досвітку пайду на вакзал. Дабранач.
— Добрай ночы,— адказала яна.
Але назаўтра раніцай я праспаў. У засцеленым цёмначырвонымі дывановымі ходнікамі калідоры, які я з вечара як елед не разгледзеў, усю ноч было ціха. Ціха было і ў пакоі. Ад нязвыклага віна я адчуў сябе стомленым, але і ў добрым гуморы. Акно было адчыненае, і на фоне спакойнага блакітнага неба я бачыў толькі змрочны дах касцёла, што стаяў насупраць; далей, з правага боку, былі відны мігатлівыя водбліскі гарадскіх ліхтароў, з людных кварталаў даносіўся гоман. Я лёг у ложак з цыгараю, хацеў яшчэ пачытаць газету, але адразу ж заснуў...
Ужо было за восьмую, калі я прачнуўся. Цягнік, якім я збіраўся ехаць, ужо адышоў, і я пашкадаваў, што не папрасіў пабудзіць мяне. Памыўшыся, я вырашыў, што трэба пагаліцца, і сышоў долу. Маленькі зялёны пакой быў цяпер светлы і прыветны; цераз тонкія фіранкі прасвечвала сонца, і я здзівіўся, калі пабачыў накрытыя да снядання сталы, на якіх былі
крошкі хлеба, пустыя мармеладныя сподачкі і кафейнікі. У мяне ўвесь час было адчуванне, нібыта я ў гэтым доме адзіны госць. Я заплаціў прыязнай дзяўчыне за рахунак і пайшоў.
На дварэ напачатку я адчуваў нейкую няпэўнасць. Мяне агарнуў прахалодны цень касцёла. Завулак быў вузкі і чысты; праваруч, бліжэй да ўвахода ў гатэль, ужо адчыніў сваю булачную пекар, і ў вітрыне кідаліся ў вочы светла-карычневыя і жоўтыя скарынкі хлеба і булачак; дзесь пад дзвярыма стаялі малочныя бітоны; да іх вяла вузенькая светла-блакітная дарожка разлітага малака. На другім баку вуліцы быў адно высокі чорны мур з чэсаных камянёў; праз вялікую браму ў форме паўкола я ўбачыў зялёную палянку і накіраваўся туды. Я апынуўся ў прыкляштарным садзе. Пасярэдзіне зялёнай палянкі стаяў стары будынак з пляскатым дахам; каменныя аконныя шуфляды былі пабеленыя сляпуча-белай вапнаю; у цяні ніцых вербаў стаялі каменныя дамавіны. Па выбрукаванай каменнымі пліткамі дарожцы цяжкаватай хадою крочыў манах. Праходзячы каля мяне, ён прывітальна кіўнуў галавою, я кіўнуў яму ў адказ, і калі манах зайшоў у касцёл, я, сам не ведаючы — навошта, рушыў за ім.
Касцёл быў пусты. Ен быў стары і не меў ніякіх аздобаў; памачыўшы па звычцы палец у чары са святой вадою і ўкленчыўшы перад алтаром, я прыкмеціў, што свечкі тут толькі што нехта затушыў — у ясным паветры ад іх яшчэ цягнуўся ўгору танюткімі струменьчыкамі чарнаваты дымок; нідзе не было відаць ніводнай жывой душы; падобна было на тое, што гэтай раніцай імшы ўжо не будзе. Міжвольна я пачаў сачыць за чорнаю постаццю, якая мімаходзь і нязграбна ўкленчыла перад дараносіцай, а пасля знікла ў бакавым нефе. Я падышоў бліжэй і спалохана спыніўся: там была спавядальня, і перад ёю, затуліўшы далонямі твар, стаяла, укленчыўшы, дзяўчына, якую я ўчора ўвечары бачыў у гатэлі; а паблізу нефа стаяў хлопец і, здавалася, неяк адчужана глядзеў на алтар, трымаючы ў адной руцэ скураную гаспадарчую сумку, яго другая рука тым часам звісала проста ўніз.
У гэтай цішыні я раптам пачуў, як калоціцца маё сэрца — усё гучней, мацней, неяк надзіва ўсхвалявана; я нават адчуў, што хлопец паглядзеў у мой бок; мы зазірнулі адзін аднаму ў вочы — ён пазнаў мяне і пачырванеў. Дзяўчына ўсё яшчэ стаяла на каленях, затуліўшы далонямі твар; ад свечак, як і дагэтуль, танюткімі, ледзьве прыкметнымі струменьчыкамі ўздымаўся чарнаваты дым. Я сеў на лаўку, паставіўшы на падлогу валізу і паклаўшы каля сябе капялюш. У мяне было такое ўражанне, нібыта я толькі што прачнуўся, а да гэтае пары абыякава глядзеў на ўсё тымі самымі вачыма — на касцёл, сад, вуліцу, дзяўчыну і хлопца; усё было толькі дэкарацыяй, па якой раўнадушна прабягаў мой пагляд; але калі я цяпер паглядзеў на алтар, мне захацелася, каб хлопец таксама паспавядаўся. Я пачаў прыгадваць, калі сам быў на споведзі апошні раз, але так і не ўспомніў: з таго часу прайшло, калі прыкінуць, не меней як сем гадоў; але самае жахлівае было тое, што я не знайшоў за сабою ніякіх грахоў. Як я старанна ні напружваў сваю памяць, але так і не здолеў успомніць ніводнага граху, у якім трэба было б пакаяцца, і мне зрабілася надта журботна. Я адчуваў, што я брудны з галавы да ног, што мне трэба адмывацца, але не бачыў за сабою нічога такога, што з пэўнасцю і без усякіх сумненняў можна было б назваць грахом. Сэрца маё калацілася ўсё мацней і мацней. Напярэдадні ўвечары я ані не зайздросціў той маладзенькай парачцы, але цяпер адчуў зайздрасць да дзяўчыны, што стаяла, укленчыўшы, і шчыра малілася; яна ўсё яшчэ закрывала свой твар далонямі і чакала. А хлопец стаяў абыякава і зусім нерухома.
Я быў нібы дзежка з вадою, што доўга прастаяла на дварэ; звонку яна нібыта чыстая, і калі зазірнеш у яе, дык нічога не заўважыш: ніхто не кідае ў яе каменне, гразь ці смецце, яна стаіць у сенцах або ў падвале прыстойнага дома; на яе беззаганным дне нічога няма — вада празрыстая і чыстая; але калі зачарпнуць яе рукою, пацячэ паскудны рэдкі бруд, у якога няма ні выгляду, ні формы, амаль ніякай адчувальнай колькасці. Проста адчуваеш, што ён ёсць. А калі ў гэтую безда-
корна чыстую дзежку апусціць руку глыбей, то на дне ўлезеш рукою ў тоўсты слой гэтага рэдкага, брыдкага і бясформеннага бруду, які нават не мае назвы — проста густы цяжкі асадак з найдрабнейшых часцінак бруду, што паходзяць з атмасферы добрапрыстойнасці.
Я не мог маліцца, а толькі слухаў, як калоціцца маё cappa, і чакаў, калі дзяўчына зойдзе ў спавядальню. Нарэшце яна высока падняла рукі, на міг зірнула ўгору — проста на іх, а потым ступіла ў драўляную клетку.
Хлопец усё яшчэ ані не варушыўся. Ен стаяў абыякавы, бледны, на няголеным твары быў выраз спакойнай, але цвёрдай рашучасці. Калі дзяўчына вярнулася, ён раптам паставіў сумку на падлогу і таксама зайшоў у спавядальню...
Я ўсё яшчэ не мог пачаць маліцца, ніякі голас не прамаўляў да мяне звонку і не гучаў унутры, нічога не кранала маёй душы, толькі сэрца маё калацілася, і я не мог утаймаваць сваёй нецярплівасці: падняўся, паставіў валізу, перайшоў на другі бок праходу і спыніўся перад лаваю ў бакавым нефе. Каля першай лавы застыла тая дзяўчына, укленчыўшы перад старажытнаю каменнай Маці Божай, што ўздымалася над простым, ніяк не аздобленым алтаром. Твар Божай Маці быў грубы, але ўсмешлівы; у яе адпаў кавалак носа, блакітная фарба з яе ўбору аблузалася, а колішнія залатыя зоркі на ім цяпер мелі выгляд крыху святлейшых плямак; яе цэптар быў паламаны, ад дзіцяці на руках засталася толькі частка патыліцы і ног; сярэдзіна тулава выпала — і гэтая вось Маці Божая трымала ў руках гэтыя рэшткі і ўсміхалася. Пэўна, апекаваўся гэтым касцёлам бедны ордэн.
— Ах, каб я толькі мог памаліцца! — прашаптаў я, адчуваючы сябе жорсткім, нікчэмным, брудным, няздольным да пакаяння; я не мог прыгадаць ніводнага граху, адно адчуваў, як калоціцца маё сэрца і ўсведамляў, што я брудны...
Праходзячы паўз мяне, малады чалавек лёгенька зачапіў мяне; я спалохаўся і зайшоў у спавядальню...
Калі манах, перажагнаўшы, адпусціў мяне, дзяўчыны і
хлопца ў храме ўжо не было. Манах адсунуў убок фіялетавую заслону спавядальні, адчыніў маленькія дзверы і няспешна прайшоў каля мяне; перад алтаром ён зноў ня'зграбна схіліў калена.
Я пачакаў, пакуль манах знікне з вачэй, потым хуценька прайшоў на другі бок пераходу, укленчыў, адсунуў валізу ў бакавы неф і адчыніў яе; там ляжалі свечкі, усе перавязаныя мяккімі рукамі маёй жонкі — танюткія, жаўтаватыя, простай формы; я зірнуў на халодны, ніяк не аздоблены пастамент, на якім стаяў стод Божай Маці, і тут я ўпершыню пашкадаваў, што мая валіза не такая цяжкая, якою б яна магла быць. Тады я разарваў першую звязку і прыпаліў запалку.
Прыпальваючы кожную свечку ад агеньчыка іншай, я ставіў іх на халодны пастамент, дзе мяккі воск хутка цвярдзеў — і я ўсё ставіў і ставіў свечкі, пакуль валіза не апусцела, а ўвесь пастамент не быў застаўлены свечкамі з мігатлівымі агеньчыкамі. Я адставіў валізу ўбок, зняў капялюш, яшчэ раз укленчыў перад алтаром, потым падняўся і пайшоў. Мне здавалася, што я аднекуль уцякаю...
I толькі пасля, калі я павольна ішоў у бок вакзала, мне прыгадаліся ўсе мае грахі, і на сэрцы стала лёгка, як ніколі дагэтуль...
ТАДЫ F АДЭСЕ
Тады ў Адэсе было вельмі халодна. Штораніцы мы выязджалі з вялікім грукатам на вялізных грузавіках у бок аэрадрома, дзе, мерзнучы, чакалі вялікіх шэрых птахаў, што рухаліся па ўзлётнай паласе; але ў першыя два дні, калі мы ўжо сядалі ў самалёты, якраз паступаў загад адмяніць палёт у сувязі з тым, што надвор’е нялётнае: над Чорным морам занадта густая імгла або воблачнасць занадта нізкая, і мы зноў залязалі ў грузавікі і з грукатам вярталіся па бруку да казармаў.
Казарма была агромністая, бр
КНІГІ ОНЛАЙН
