Більярд а палове дзесятай
Генрых Бёль
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 366с.
Мінск 1993
цаць год, я быў узведзены у званне палкоўніка і прызначаны камандзірам восьмага кавалерыйскага палка. Ядвіга стала маёрам. Цяпер да нашага абавязку належала раз-пораз рабіць агляд палкавых шэрагаў, браць удзел у вечарынах, што наладжваліся ў афіцэрскіх казіно, і ў кожнае значнае свята прымацоўваць ордэны да грудзей заслужаных ваяроў. Я сам атрымаў мноства ордэнаў. Але потым здарылася гісторыя з Паскопакам.
Паскопак быў салдатам чацвёртага эскадрона майго палка; аднае нядзелі ўвечары ён дэзерціраваў, каб з’ехаць за мяжу разам з адной вершніцай-цыркачкай. Яго злавілі, арыштавалі і ў вайсковым судзе прысудзілі да пакарання смерцю. Як камандзір палка я павінен быў падпісаць прысуд, ды я проста ўнізе напісаў: «Памілаваць і замяніць пакаранне на 14 дзён арышту. Піг Джы Другі».
Гэтая мая рэзалюцыя мела жахлівыя вынікі: усе афіцэры майго палка пазрывалі свае эпалеты, шаўроны і ордэны і паслалі маладзенькага лейтэнанта раскідаць іх у маім пакоі. Усё
капоцкае войска далучылася да бунту, і ўвечары таго самага дня мой пакой быў увесь запоўнены эпалетамі, шаўронамі ды ордэнамі: гэта ўсё выглядала жахліва.
Хоць народ горача вітаў мяне, ужо ўначы Пэльцар прыйшоў і паведаміў, што ўсё войска перайшло на бок расакаў. Вакол усё грымела, чулася страляніна, і шалёная траскатня кулямётаў раз-пораз парушала цішыню. Хоць місакі і прыслалі мне персанальную ахову, ды Пэльцар уначы перабег да расакаў, а я быў вымушаны разам з Ядвігай уцякаць. Мы похапкам сабралі адзежу, грошы і ўпрыгожанні; місакі рэквізавалі адно таксі, і мы з цяжкасцю дабраліся да вакзала паблізу мяжы ў суседняй краіне; ледзь жывыя ад стомы, мы ўваліліся ў спальны вагон другога класа і паехалі ў заходнім напрамку.
За мяжою, у Капоце, чуліся грукат, лямант — уся жахлівая музыка бунту.
Мы ехалі чатыры дні і выйшлі з цягніка ў горадзе, які называўся Вікельгайм: цьмяныя ўспаміны пра колішнія ўрокі геаграфіі падказалі мне, што Вікельгайм — гэта сталіца суседняй дзяржавы.
За гэты час мы з Ядвігаю спазналі рэчы, якія мы памалу навучыліся цаніць: пах чыгункі — ядрана-горкі, смак сасісак на безнадзейна-чужых вакзалах; я цяпер мог курыць колькі захачу, а Ядвіга пачала па-сапраўднаму расцвітаць, бо з яе плеч зваліўся цяжар школьных урокаў.
На другі дзень нашага побыту ў Вікельгайме паўсюды парасклеілі плакаты, якія прыцягвалі нашу ўвагу: «Цырк Гунке — славутая вершніца Гула і яе партнёр Юрген Паскопак». Ядвіга расхвалявалася, яна сказала мне: «Піг Джы, падумай пра наша існаванне. Паскопак табе дапаможа».
Кожную гадзіну ў наш гатэль прыходзілі тэлеграмы з Капоты, у якіх паведамлялася пра перамогу місакаў: Пэльцар расстраляны, войска рэарганізаванае. Новы прэм’ер-міністр — яго прозвішча было Шміт, ён быў лідэрам місакаў —
прасіў мяне вярнуцца і зноў прыняць з рук народа сталёвую карону каралёў Капоты.
Некалькі дзён я раздумваў, але ў рэшце рэшт Ядвігіна боязь школьных урокаў перамагла: я пайшоў у цырк Гунке, спытаўся пра Паскопака: ён прывітаў мяне вельмі радасна, закрычаўшы: «Выратавальнік майго жыцця!»,— проста з дзвярэй свайго жылога вагончыка. Ен спытаў: «Што я магу дзеля Вас зрабіць?» — «Забяспечце маё існаванне»,— проста адказаў я.
Паскопак быў варты замілавання: ён закінуў за мяне слоўца перад спадаром Гунке — і з тае пары я гандляваў у цырку Гунке напачатку ліманадам, потым цыгарэтамі, а пасля гуляшом. Я атрымаў жылы вагончык і неўзабаве стаў касірам. Я ўзяў прозвішча Цюкес, Вільгельм Цюкес, і з тае пары быў уратаваны ад тэлеграм з Капоты.
Лічыцца, што я загінуў, прапаў без вестак, а тым часам я вандрую ў вагончыку цырка Гунке па розных краінах, разам з Ядвігаю, якая ўсё болей і болей расцвітае. Я адчуваю пахі чужых краін, бачу іх, цешуся з тае вялікае ўвагі, якую мне дорыць спадар Гунке. I каб да мяне раз-пораз не завітваў Паскопак, не расказваў мне пра Капоту, каб прыгожая вершніца Гула, яго жонка, увесь час не нагадвала мне, што яе муж абавязаны мне сваім жыццём — я зусім і не ўспамінаў бы пра тое, што калісьці быў каралём.
Але нядаўна я знайшоў сапраўдны доказ свайго ранейшага каралеўскага жыцця. У нас былі гастролі ў Мадрыдзе, і ўранні мы з Ядвігаю швэндаліся па горадзе; аж раптам нашу ўвагу прыцягнуў вялікі шэры будынак з шыльдаю «Нацыянальны музей». «Давай зойдзем»,— прапанавала Ядвіга, і мы зайшлі ў гэты музей, у адну з вялікіх бакавых залаў, на дзвярах якой было напісана: «Графалогія».
Мы няўцямна глядзелі на ўласнаручныя подпісы і манускрыпты розных прэзідэнтаў і каралёў, пакуль не дайшлі да зашклёнай вітрыны, на якой быў прыклеены вузкі белы шматок паперы з надпісам: «Каралеўства Капота (апошнія два гады — рэспубліка)». Я ўбачыў манускрыпт свайго дзяду-
лі Вука Саракавога — кавалак славутага Капоцкага Маніфеста, які ён склаў уласнаручна; я знайшоў таксама паляўнічыя нататкі свайго бацькі, адзін лісток з блакнота і, нарэшце,— кавалак ліста з майго школьнага сшытка, абрывак бруднай паперы, на якім я прачытаў: «Будзе дошч ісці, будзе хлеп расці». Прысаромлены, я павярнуўся да Ядвігі, але яна адно ўсміхнулася і сказала: «Гэта ўжо для цябе скончылася, назаўжды».
Мы хутка пакінулі музей, бо на гадзінніку ўжо была першая гадзіна: а трэцяй пачынаўся чарговы выступ артыстаў; а я мусіў а другой адчыняць касу.
ПЕРСІКАВАЕ ДРЭВА Ў САДЗЕ ЯГОНЫМ РАСЛО...
Спецыфічныя акалічнасці прымушаюць мяне выдаць таямніцу, якую я хацеў захаваць да канца жыцця: я — сябар суполкі... дакладней сказаць — тайнага саюза, хоць я пакляўся ніколі'не ўступаць у падобныя арганізацыі. Мне вельмі прыкра, але як беды сучаснае моладзі, так і страшэнная сур’ёзнасць, з якою мой сусед вартуе персікавыя дрэвы, змушаюць мяне зрабіць прызнанне; і я чырванею, вымаўляючы яго. Я — рыбекіянец і, у адпаведнасці са статутам нашай суполкі, бяру чарніла, пяро і паперу, разгортваю сваю старую школьную чытанку і пачынаю пісаць:
«Гэр фон Рыбек з-пад Гафэля, з сяла — Ігруша ў садзе ягоным расла...» Гэта дзейнічае дабратворна — пісаць ад рукі: стымулюе цярпенне, змушае мяне павольна і дакладна перачытваць верш; гэта ў сваю чаргу прымушае мяне ўсміхацца; а яно ж нікому і ніяк не шкодзіць — час ад часу паўсміхацца.
Гэтак вось павольна я перапісваю тую баладу і ўнізе ляпаю штэмпель, які мы, сябры Саюза Рыбекіянцаў, павінны мець: «Уступайце ў нашу суполку! Мы не абавязваем Вас да нічога. Вы павінны будзеце толькі дзесяць разоў перапісаць верш, які тут прыкладаецца, і парассылаць яго людзям, у якіх ёсць фруктовыя дрэвы. Тады Вы будзеце мець права называцца рыбекіянцам; гэта — гонар, які, спадзяваемся, Вы здолееце ацаніць належным чынам».
Я пішу на канверце адрас свайго суседа, наклейваю марку і іду да паштовае скрыні. Але паштовая скрыня вісіць якраз на садовым паркане гэтага суседа, і калі я адчыняю жоўтую зяпу скрыні, то прыкмячаю, што там, на драбінах, стаіць мой сусед — з выстаўленым указальным пальцам, абмацваючы
кожны персік на дрэве. Вядома ж, ён іх пералічвае! Назаўтра ўранні мы стаім побач, мой сусед і я, і чакаем пісьманосца, гэтага херувіма з занадта дрэннай зарплатай, якога нават яго відавочная плоскаступнёвасць не зрабіла несімпатычным.
Мне здаецца, што суседаў твар робіцца яшчэ жаўцейшы, губы ў яго дрыжаць, а чырвоныя жылкі вакол зрэнак сведчаць, што ён меў бяссонную ноч.
— Гэта проста неверагодна,— кажа ён мне,— да чаго дайшоў заняпад нораваў. Цяперашняя моладзь — гэта адны злодзеі ды рабаўвікі. Што будзе, што будзе?..
— Будзе катастрофа.
— I праўда, Вы таксама так лічыце?
— Вядома. Да дабра гэта не прывядзе. Мы няўхільна коцімся да бездані. Гэтае занядбанне ўсяго, цяга да раскошы.
— Ніякай павагі да маёмасці чужых людзей!.. Трэ было б... але паліцыя не хоча гэтым займацца. Уявіце сабе. Учора ўвечары на маім дрэве яшчэ было сто трыццаць пяць персікаў, а сёння раніцай — ну, адгадайце?..
—Сто трыццаць два?
— Вы аптыміст — усяго толькі сто трыццаць, Пяць спелых персікаў! Уявіце сабе. Мяне жах бярэ.
— Раны боскія — нам нічога іншага і не застаецца. Добрыя норавы сышлі навечна. Надыходзіць часіна...
Але пісьманосец, падышоўшы да нас, пазбавіў мяне неабходнасці скончыць гэты сказ. Ліст, які я ўчора ўкінуў у скрыню, заканчвае свой кругабег і, прайшоўшы праз рукі вымальніка, сартавальніка і пісьманосца, трапляе ў суседавы рукі.
Для мяне пошты не было. Хто ж будзе мне пісаць? Бо я ж нават не актыўны, а толькі пасіўны рыбекіянец: у мяне няма ні фруктовых дрэваў, ні нават кусточка парэчак; і адзіны чалавек, які ведае маё імя,— гэта гандляр каланіяльнымі таварамі на рагу вуліцы, які, сумняваючыся, дае мне крэдыт, змрочна паглядае, як у маёй кішэні знікае кааператыўны хлеб, маргарын, дробна пакрышаны тытунь, і ўпарта адмаўляе даваць мне крэдыт на сапраўдныя цыгарэты і чырвонае віно. Але надыходзіць час паназіраць за тварам майго суседа:
вось ён надарваў канверт, насунуў акуляры і, моршчачы лоб, пачаў чытаць; ён чытае-чытае, а мне робіцца дзіўна, што гэта балада такая доўгая. Дарэмна я чакаю ўсмешкі на ягоным твары — нічога, нічога падобнага няма. Гэта, відавочна, чалавек, у якога няма ні літаратурнага густу, ні пачуцця гумару. Ен здымае свае акуляры, нібыта толькі што прачытаў нейкую нязначную паперыну, -пасля згортвае ліст, зноў разгортвае яго, перадае мне яго цераз паркан са словамі:
— Паслухайце, Вы ж... ну... як гэта?..
— Пісьменнік,— кажу я.
— Ага. Паглядзіце, што гэта такое?
Я крыху спалохаўся, гэтак раптоўна пабачыўшы свой уласны почырк. Тут я падумаў: а можа, гэта чалавек, які ўспрымае ўсё толькі на слых, ад яго схаваныя прывабы зрокавага ўспрыняцца. I я пачынаю голасна чытаць: «Гэр фон Рыбек з-над Гафэля, з сяла — Ігруша ў садзе ягоным расла...»
— Э-э, ды я ведаю, што там напісана!
— А ці бачылі Вы штэмпель? Там унізе ёсць штэмпель: «Уступайце ў нашу суполку...»
— Ведаю, ведаю,— кажа ён нецярпліва, і жаўцізна яго твару робіцца на паўтон цямнейшаю,— але гэта не мае сэнсу — пасылаць мне штосьці такое, бо ў мяне толькі персікавае дрэва. А тут жа нешта пра ігрушы. На што толькі людзі марнуюць свой час!
Ен, не развітаўшыся, пасунуўся назад на свой назіральны пост, з якога ён вартуе свае персікі.
«Ах, вось яно як»,— падумаў я і згарнуў папяровы аркуш; а цяпер я думаю, ці трэба мне ўваходзіць з прапановай памяняць статут нашае суполкі? Але тады балада не будзе адпавядаць сваёй мелодыі, бо трохскладовых назваў садавіны ёсць зусім няшмат.
ПОКАЗКА ПРА ЗАНЯПАД ПРАЦОЎНА
КНІГІ ОНЛАЙН
