КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
— Ферзь жэ-сем і праз тры хады — мат, — сказаў Алесь. — О-о, — пасля працяглага роздуму з павагай выдахнуў Фёдар. — Прабач, маэстра... Мяне тут ніхто ў кут не мог загнаць. Нават ітээраўцы... Дык без дурняў: хто ты такі? — Вартаўнік. Ты ж ведаеш. Фёдар недаверліва фыркнуў і пахваліўся: — Каб не восем стольнікаў штомесяц, я сам на дно залёг бы. У мяне галава варыць, у палітэхнічны завочна паступіў... А тут і кватэру паабяцалі... Згуляем яшчэ? Алесь устаў з каменя і моўчкі, крыху кульгаючы, паволі пайшоў да вагончыка. — Зноў званіць? — помсліва кінуў яму наўздагон Фёдар. — Прараб толькі ўчора лаяўся. Табе ж забаранілі. У бухгалтэрыі сварыліся, што шмат грошай на міжгароднія размовы ідзе. — Апошні раз. — Тэлефануй, я ж так, да слова, — нечакана памякчэў Фёдар. Алесь зайшоў у вагончык, агледзеў брудныя, шурпатыя сцены, зашмальцаваную падлогу, запэцканы мухамі плакат над сталом і набраў нумар. 3 плаката на яго глядзеў радасны рабочы ў камбінезоне і касцы. Далёкі званок. Паўза. Потым трубку там знялі. — Гэта я, мама, — сказаў ён. — Нарэшце, — прагучала ў трубцы, а то я ўжо хвалявалася. — Ну што ты, у мяне ўсё добра. Купаюся ў моры, загараю. Кормяць выдатна. Курорт, адным словам. — А я і не ведаю ўжо, каму верыць... — чулася ў адказ. — Заходзілі твае сябры: Віця, Арцём, Саша. Яны казалі, што тэлефанавалі ў Сочы, ды цябе там не знайшлі... — Лухта, мама... Тут шмат санаторыяў... Якія навіны? — Яшчэ паведамілі, што сустрэлі на вуліцы Жэню, і Арцём сказаў ёй у вочы дрэннае слова. За тое, што не дачакалася цябе. — Дарэмна гэтак. Кожнаму — сваё. — Саша ў інстытут паступіў... Яшчэ пыталіся хлопцы, ці будзеш вяртацца на другі курс. — Мне добра пакуль так, мама. Потым. — Табе нага не баліць, сыночак? — He баліць... Танцаваў вечарам у рэстаране. Усё — клас... Я ў шахматы гуляю... Тут у нас турнір. — Твой трэнер сустрэў мяне аднойчы і сказаў, што, каб не тая праклятая вайна... — Годзе, мама. Усё будзе добра. — Яшчэ яны пыталіся, ці бачыла я тваю пуцёўку ў санаторый, быццам ты без пуцёўкі паехаў... Калі ты вернешся, Алесь? — Мама, я пазваню. — Можа, табе трэба што? — He, — сказаў ён. — У мяне ўсё ёсць. Бывай. У мяне сапраўды ўсё ёсць пакуль, дый многа і не трэба. Мо крыху цішыні ноччу. Нічога, мама, я яшчэ вярнуся ў наш домік. Хаця назусім — ужо ніколі. Прыйдзе зіма, і паеду куды: месца хопіць, потым напішу, што прапанавалі работу, a то проста паведамлю праз тэлефон. Так лепш за ўсё. Алесь паклаў трубку і выйшаў з вагончыка. Дзверы рыпнулі за ім. Ён зірнуў у бок ракі, дзе працаваў земснарад, на бульдазерыста, які па-ранейшаму сядзеў на вядры, на трубаўкладчык, што яшчэ больш пахіліўся набок, і пабрыў да будаўнічай пляцоўкі. Пульпа мякка асядала ў яго пад нагамі. 1990 г. ТЭРЫТОРЫЯ ШЧАСЦЯ Падкоп быў няглыбака пад зямлёй, але ўсё роўна цесны, брудны і цёмны. Дыхалася цяжка. Паўзлі, як чарвякі, моўчкі. Першым, асвятляючы шлях ліхтарыкам, поўз Праваднік, за ім адразу юнак. — На клаўстрафобію не пакутуеш? — урэшце парушыў маўчанне Праваднік. — Быццам не. — Добра, але гэта не самае істотнае. — А што — самае? — Ворагі. Усе варагуюць з усімі. Як казаў старажытны філосаф: "Цяпер надзей няма нідзе. I прывяло нас да такога вучэнне пра шчасце і дабрачыннасць"... Хаця і сто год таму — якая тут была надзея? Гэта пры першым жа Вялікім Выкідзе? Праваднік спыніўся і на слаба асветленым твары бліснулі кроплі поту. — А я дык пад зямлёй не вельмі, — дадаў ён. — Хочацца крыкнуць і ўскочыць на ногі, a — нельга. У тым вось і справа. Хаця — ужо хутка выхад. Абодва асцярожна вылезлі з падкопу. Ярка асветленая паласа з некалькімі шэрагамі калючага дроту і кібаргамі-ахоўнікамі на вышках апынуліся ззаду. Яшчэ далей неба зрэдку асвятлялася далёкімі агнямі Мегаполіса. Там ноччу на вуліцах палілі вогнішчы. Урэшце яны адтуль і прыйшлі: Праваднік і яго падапечны. — Вось мы і на Тэрыторыі Шчасця, — сказаў Праваднік. — Праз гадзіну развіднее, а пакуль адпачнём. Потым ты мне заплаціш і — расход. Можаш любавацца сваёй радзімай хоць да скону. У Правадніка быў безвалосы, гладкі, як у старажытнага акцёра Юла Брынера, чэрап. Тонкая кашуля не хавала яго мускулістае тулава, а вопытнае вока заўважыла б, што касцяшкі рук былі ў наростах ад пастаянных практыкаванняў. На поясе вісеў доўгі нож у скураных похвах, а за плячыма арбалет. Праваднік выпраменьваў прыхаваную пагрозу і сілу. — Вазьмі зараз, — сказаў яго суразмоўца і выцягнуў пулярэс. — Дарэчы, час расплаціцца. Дзякуй. Гэта быў даволі малады чалавек, амаль хлапчук. У адрозненне ад Правадніка, густыя, коратка стрыжаныя валасы колеру зямлі тапырыліся на яго круглай галаве. Шэрыя вочы сведчылі пра розум і спрыт. Як і Праваднік, ён быў аперазаны нажом у похвах. — У цябе багата крэдытак, — асцярожна адзначыў Праваднік. — Ну, не так і багата. Застаецца, хіба што, на ежу і білет на карабель, каб даплыць дадому. — Калі ты на яго трапіш, — пасля роздуму заўважыў Праваднік. — He суроч, — юнак перажагнаўся. — Пабачыць Радзіму? — Праваднік не хаваў здзіўлення. — Ты не пабаяўся з'явіцца з-за акіяна? Сюды, на Тэрыторыю Шчасця? — Так. — Хіба там больш не Радзіма? — He. Mae продкі адсюль. — А-а, — зморшчыўся Праваднік. — Я ўжо чуў. Ты з гэтых... як іх... бульбашоў? — 3 тых самых, — сказаў юнак. — Толькі жыву за Акіянам. — I там бульбашы перавяліся? Чаму паўсюль так? Навокал жывуць кітайцы, цюркі, татары, арабы, афрыканасы, гукі ці в'етнамцы, мурыны і ўсякія іншыя. А бульбашы — хіба што тут, на Тэрыторыі Шчасця. Дый іх засталася жменька. Юнак сціснуў сківіцы. — Прадзед казаў дзеду, дзед — бацьку, бацька — мне: не было нам на нашай зямлі паратунку. Спераду адзін "брат" стаяў з наганам, збоку — другі з наркатой, а за спінай — трэці з нажом. Як мы падымаліся, дык і біў ззаду. Вось наша гісторыя. — Бач ты, усе вінаватыя. А трэ было біць у адказ. Ствараць атрады смяротнікаў. Быў хоць адзін смяротнік? Дзіўна. Яшчэ сто гадоў таму бульбашоў налічвалася дзесяць мільёнаў. Дык няўжо аднаго не знайшлося? — Прадзед казаў дзеду, дзед — бацьку, бацька — мне: смяротныя атрады былі ў час бітвы пад Крутагор'ем. — Нешта я не чуў пра такую бітву. — Яна адбылася дзевяцьсот год таму. — Ну, рассмяшыў. Кудлы туману плылі ў іх над галовамі. Крыкнула нейкая птушка, але змоўкла. — Урэшце, усіх нас чакае адно, — сказаў Праваднік. — Жор ідзе. А вось цікава: жывое можа існаваць толькі паядаючы такое ж жывое. Чарвяк паядае лісце, рыба — чарвяка, чалавек — рыбу, кібарг — чалавека, усіх — вірусы, ланцуг бясконцы... Ты павінен ратаваць сваё цела, каб не разабралі на органы. — Так небяспечна? — Тут гэта распаўсюджана. Выкралі чалавека і — разабралі. Канібалізм. Так што сачы за сваім целам. — Ну, а ты, — спытаў юнак, — ты хіба шмат забіваў? — Вядома. Каго толькі я не мачыў: мурынаў, цюркаў, арабаў... Быў тут такі час пасля Трэцяй Сусветнай — Вялікая Мачылаўка і Вялікі Галадамор. — Дык што — тут няма законаў? — спытаў юнак. — Якія тут законы, на Тэрыторыі Шчасця? — Звычайныя. Як і паўсюль. Асноўных тры: не прагульвай лішняга (гэта значыць, больш таго, што маеш), не "стучы" і не паводзь сябе як жанчына — у сэнсе педэрастыі. Хіба ў вас там, за акіянам, — іншыя законы? — He зусім. — А ты не баішся, што я "кіну" цябе ці ўвогуле пазбаўлю жыцця? — раптам спытаў Праваднік. — Чалавек слабы, і тут усякае здараецца — асабліва пасля Другога Вялікага Выкіду. Разборкі па зонах, па масці, па крыві... — He зарэжаш жа, як павярнуся спінай? — падумаўшы над яго словамі, сказаў юнак. — He зарэжу, — меланхалічна паабяцаў Праваднік. Яны замаўчалі, назіраючы, як першыя слабыя промні сонца працінаюць туман, выяўляючы кволае кустоўе, зеляніну неўміручых дзьмухаўцоў і рэдкія травы на асмужаным даляглядзе. — Чаму такая назва — Тэрыторыя Шчасця? — спытаў юнак. — Хіба тут можна гаварыць пра якое шчасце, удачу ці поспех? У стокіламетровай "зоне"? Колькі тут кюры? — Так празвалі. Пэўна, у сэнсе іроніі. Урэшце, сам пабачыш, — пакрывіўся Праваднік. — Я ўсётакі хачу ў цябе спытаць іншае, — дадаў ён, — ты прыбыў сюды сапраўды дзеля таго, каб пабачыць Радзіму? Мэты ў людзей самыя розныя. А праўду кажуць у апошнюю чаргу. — Так, але чаму ты пра гэта пытаеш? — Таму, што і я з бульбашоў, — пасля працяглай паўзы нечакана сказаў Праваднік. — Мы адной крыві. Толькі я адзін, і сам за сябе адказваю. Я не хачу паміраць у "зоне", няхай сабе і сярод супляменнікаў. Дый там ужо адны мутанты. — Вось яно як абарочваецца, — пасля роздуму выціснуў юнак. — Што ж, дзякуй за інфармацыю. Тым не менш, я хачу пабачыць усё на свае вочы. Гэта — мая мэта. Чалавек без мэты — нішто. Хіба не так? — Пара. Праваднік ускочыў на ногі. — Цяпер слухай, — сказаў ён. — Праз гадзіну хады будзе мяжа. Але яна ўжо не ахоўваецца. Да поўнага ўсходу сонца ты пройдзеш яшчэ кіламетраў дзесяць. Трымайся паўднёвага напрамку і беражы цела. — Так, зразумеў. — Ну, удачы. Пэўна, больш не ўбачымся. Там яшчэ, у іх паселішчы, на трубе такая штука з кужалю вісіць, сцяг называецца: белая паласа, чырвоная і зноў белая... Знойдзеш... КАРМУШКА ДЛЯ СІНІЦ 1 У гэтым адносна ціхім гарадскім квартале Тоўсты Крамнік пасяліўся з лета. Крамнік прыехаў сюды аднекуль здалёк, зусім не ведаў мясцовай мовы, але разумеў і размаўляў па-руску. Ён быў лупаты, сапраўды тоўсты, з пукатым жыватом, спешчанымі рукамі, якія, пэўна, ніколі не ведалі фізічнай працы, і з ухілістымі чорнымі вочкамі. Тоўсты Крамнік купіў тут дом, потым — краму no634 і пачаў гандляваць, наняўшы абслугу — некалькі чалавек з мясцовых. Праз месяц-паўтара да яго прыехала Крамнічыха з двума дзецьмі — увішнымі і ўкормленымі падлеткамі, якія ў верасні пайшлі вучыцца ў мясцовую школу. Крамнічыха, мажная, чорнавалосая, пачала выконваць пры краме абавязкі бухгалтара і фінансіста. "Хто не цэніць капейкі, той не варты і рубля", — часта казаўТоўсты Крамнік. Потым надышла позняя восень, і ўрэшце — зіма. Выпаў снег, і нечакана, як гэта часта здараецца ў гэтых мясцінах, на кароткі тэрмін ударылі маразы. У адзін з такіх дзён, напачатку зімы, Тоўсты Крамнік атрымаў ліст. "1J снежня 200... г. Тоўсты Крамнік! Мала таго, што Вы выказваеце знявагу да людзей — абважваеце і падманваеце пакупнікоў у цяперашняй Вашай краме, Вы і Ваша сям'я парушаеце яшчэ адну запаведзь: жорстка ставіцеся да жывёл. Так, нядаўна вашыя дзеці скруцілі шыю і выкінулі за агароджу хатняга папугая, а Вы самі выгналі на вуліцу сабаку, якога тры месяцы таму прыдбалі, каб ахоўваў ваш дом, але пасля таго, як Вы ўстанавілі сігналізацыю, сабака стаў Вам непатрэбны. У сувязі з усімі гэтымі наступствамі я прыйшоў да высновы, што Вашыя маральныя якасці вартыя карэкціроўкі, і патрабую ад Вас неадкладнай своеасаблівай елітым'і: