Чалавек і свет
Падручнік для 4 класа. 1997
Выдавец: Народная асвета
Памер: 208с.
Мінск 1997
Калі ж пешаходы становяцца вінаватымі ў дарожных здарэннях?
Часцей за ўсё, калі:
пераходзяць праезную частку ў неўстаноўленым месцы;
пераходзяць вуліцу перад транспартам, які хутка набліжаецца;
пераходзяць вуліцу пры сігнале святлафора або жэсце рэгуліроўшчыка, якія забараняюць пераход;
ходзяць па праезнай частцы дарогі пры наяўнасці тратуара;
нечакана выходзяць з-за машыны, якая стаіць; уваходзяць і выходзяць з транспарту ў час руху.
1. Якія правілы руху пешаходаў ты павінен выконваць?
2. Якія групы знакаў табе вядомы? Назаві.
3. Раскажы, як трэба пераходзіць вуліцу ў час дажджу, снегападу, галалёду, туману.
4. Назаві асноўныя прычыны дарожна-транспартнага траўматызму.
< 11. Абмяркуй з бацькамі, калі могуць узнікнуць дауНі|' рожна-транспартныя здарэнні па віне вадзіцеля.
2. Падумай, ці выконваеш ты правілы дарожнага руху пры пераходзе вуліц, калі ідзеш у кінатэатр, у магазін, бываеш на прагулцы.
9
Асновы радыяцыйнай бяспекі.
Успомні правілы радыяцыйнай гігіены. Ці выконваеш іх ты? Як?
Асноўныя крыніцы апраменьвання.
Усе крыніцы апраменьвання дзеляцца на натуральныя і штучныя.
Натуральную радыяцыю ўтвараюць прамяні, якія падаюць на Зямлю з космасу (касмічная радыяцыя) і радыеактыўныя элементы, якія змяшчаюцца ў зямных пародах, будматэрыялах, ежы (зямная радыяцыя).
Зямля днём і ноччу, летам і зімой бесперапынна «бамбардзіруецца» касмічнымі прамянямі. Гэта выпраменьванне пастаяннае і залежыць толькі ад вышыні мясцовасці. Яно невялікае і для людзей практычна няшкоднае. Гэты фон не зменіцца ў бліжэйшыя тысячы гадоў.
Прыродныя матэрыялы — гліна, пясок, дрэва таксама ўтрымліваюць радыенукліды. Гэта і ёсць зямная радыяцыя.
Штучныя крыніцы радыяцыі з’явіліся параўнальна нядаўна. Сярод іх вядучае месца адводзіцца ядзерным выбухам.
Атамная энергетыка трывожыць людзей аварыямі. Самая буйная з іх — аварыя на Чарнобыльскай атамнай станцыі, якая адбылася 26 красавіка 1986 года.
Некаторую дозу апраменьвання чалавек можа атрымаць у выніку медыцынскага абследавання, лячэння хвароб. Цяпер у медыцыне шырока выкарыстоўваюцца рэнтгенаўскія апараты і іншыя прыборы, якія з’яўляюцца крыніцамі радыеактыўнага апраменьвання.
Сярод іншых штучных крыніц апраменьвання
трэба назваць цеплавыя электрастанцыі, курэнне, прагляд тэлеперадач, работу з камп’ютэрам.
Калі глядзіш тэлевізар, адлегласць да экрана павінна быць не менш за 3 м.
Дзецям твайго ўзросту не рэкамендуецца гуляць на камп’ютэры.
He варта знаходзіцца збоку ад тэлевізара або камп’ютэра — там найбольшае выпраменьванне.
Калі чалавек апынуўся на забруджанай мясцовасці, на яго дзейнічае радыяцыя знешне, ад радыенуклідаў, якія выпалі на зямлю. Гэта будзе знешняе апраменьванне.
Радыенукліды могуць трапляць у арганізм з вадой, ежай, пылам (унутранае апраменьванне). Асабліва небяспечна радыеактыўнасць у ежы.
1. Назаві натуральныя крыніцы апраменьвання.
2. Якія ты ведаеш штучныя крыніцы апраменьвання?
3. Як адбываецца ўнутранае апраменьванне чалавека?
4. Як можна паменшыць паступленне радыенуклідаў у арганізм?
5. Якія правілы гігіены ты выконваеш?
А II. Паразважай, што трэба рабіць, каб зменшыць паІкі' ступленне радыеактыўных рэчываў у арганізм.
У класе трэба ... . У кватэры ... . Уваходзячы ў кватэру .... Верхняе адзенне трэба .... Абутак .... Мяккую мэблю, дыван трэба .... Калі гуляеш на вуліцы, працуеіп на агародзе ... . Для абароны прадуктаў пры перавозцы неабходна ... . Садавіну, агародніну неабходна ... .
2. Абмяркуй з бацькамі, як у тваёй сям’і выконваюць правілы радыяцыйнай гігіены.
Гігіена харчавання.
Як знізіць паступленне радыенуклідаў у арганізм? Як іх вывесці з арганізма, калі яны паступілі?
Вось некаторыя парады:
пі морсы, сокі (пажадана з мякаццю), кампоты, настоі рамонку, мяты, шыпшыны, зялёнага чаю.
Ужывай у ежу болып такіх прадуктаў: проса, грэчка, ячныя і аўсяныя крупы, капуста, буракі, морква, чарнасліў.
Ужывай у ежу яблыкі, персікі, агрэст, журавіны, абрыкосы, сліву, чорныя парэчкі, вішню, чарэшню, дыню, апельсіны, лімоны, зефір, мармелад.
He рэкамендуецца ўжываць мясныя і рыбныя булёны.
Мяса пажадана вымочваць на працягу 2—4 гадзін у растворы кухоннай солі.
Рыбу прэсных вадаёмаў старанна ачышчай ад лускі, вантробаў і жабраў.
Бульбу і караняплоды мый два разы: перад тым, як абіраць лупіны, і пасля. 3 капусты абразай 2—3 лісты.
Старанна мый садавіну і агародніну перад ужываннем.
Ужываць малако ў забруджанай мясцовасці не рэкамендуецца. У вяршках і смятане ўтрымліваецца менш радыенуклідаў, чым у малацэ.
Абагачай свой арганізм вітамінамі.
1. Што новае ты даведаўся аб гігіене харчавання?
2. Як у тваёй сям’і выконваюць пералічаныя рэка-
• мендацыі?
А Складзі кароткі расказ па плану:
qjp 1. Як паменшыць знешняе ўздзеянне радыяцыі?
2. Як паменшыць унутранае ўздзеянне радыяцыі?
3. Як падмацаваць арганізм?
Увага! Знак радыяцыйнай небяспекі!
9
Разгледзь малюнак. Што абазначае гэты знак? Дзе ты яго бачыў?
Калі ты бачыш знак радыяцыйнай небяспекі на незнаёмых прад-
A
метах, якія знаходзяцца без догляду, не чапай іх.
а тэрмінова паведамі ў міліцыю, бацькам, настаў-
нікам або дарослым.
Знакі радыяцыйнай небяспекі пастаўлены ў забруджанай радыенуклідамі зоне. He збірай там грыбы і ягады. I наогул не пажадана хадзіць у забруджаны радыенуклідамі лес.
1. Што ты даведаўся пра натуральныя і штучныя крыніцы радыяцыі?
2. Што такое знешняе і ўнутранае апраменьванне?
3. Якія новыя правілы радыяцыйнай гігіены ты засвоіў?
4. Аб чым табе раскажа знак «Радыяцыйная небяспека»?
5. Запішы ў слоўнік: натуральныя і штучныя крыніцы радыяцыі, унутранае і знешняе апраменьванне, радыенукліды.
Разам з дарослымі намалюй плакат на тэму «Радыяцыя — гэта небяспечна!».
Літаратура да раздзела «Чалавек і яго здароўе».
Детская энцнклопедня. Т. 7. Человек. М., 1975.
Детская энцнклопедня. Я познаю мнр. М.: Меднцнна. 1995.
Дмнтрнева Н. Я., Товпннец Н. П. Естествознанне. М., 1993.
Зверев Н. Д. Кннга для чтення по анатомнн, фнзнологнн н гнгнене человека. М., 1971.
Ротенберг Р. Растн здоровым. М., 1992.
ЗМЕСТ.
Чалавек і грамадства
Я. Я і мая сям’я 4
Пазнай самога сябе . —
Што такое розум? 5
Пра тваю ўвагу 9
Вучыся кіраваць сваёй увагай! 12
Гэта дзіўная памяць 14
Разумовае здароўе чалавека 18
Зрабі сябе сам 19
Шлях у Акадэмію мастацтваў 20
Падарожнік Ян (Іван) Чэрскі 21
Лётчык Аляксей Марэсьеў 23
Ці ўсім даступна самавыхаванне? ... 24
Як Федзя адчуў у сабе Чалавека .... 26
Дабро і зло 28
Самая прыгожая мама —
Прытча пра Дабро і Зло 30
Корань зла 32
Любоў і Нянавісць —
Праўда і Хлусня .• 36
Два выпадкі . . 37
Шчодрасць і Скупасць 40
Самы скупы ў свеце дзед —
Звычайны чалавек 42
Зладзейства, 44
Непрыемнасць 45
Давер’е і недавер’е 46
Веласіпед —
Сакрэт 48
У тумане 49
Міласэрнасць 51
Тваё маральнае здароўе .53
Мая сям’я’ . 54
Пад дахам твайго дома —
Машына часу 55
Здароўя табе, сям’я! 57
Мой дом 61
Для чаго патрэбны рэчы ў доме? . . . . —
Сяброўства рэчаў 62
Беражы здароўе рэчаў 64
Утульнасць у доме 65
Беражы здароўе свайго дома 67
Зканоміка сям’і 68
Маёмасць сям’і —
Твая доля ў сямейнай маёмасці .... —
Твае даходы і расходы 70
Тваё адзенне. Ты і мода 71
Як чалавек вучыўся адзявацца . . . . 72
Ты і мода 74
Беларускае нацыянальнае адзенне . . . 75
Мода і здароўе чалавека 78
. Азбука кулінарыі 79
Гатуем бульбу ў малацэ 80
Я і людзі вакол 83
Без чаго чалавек жыць не можа? —
Ці ёсць зносіныў свеце жывёл? .... 84
3 кім мае зносіны чалавек? 85
Слова пра слова 86
1+ 1=двое 88
Сустрэча —
«Я» і «Мы» жывуць разам 90
Дзіцячыя арганізацыі і аб’яднанні ... 93
Ты і калектыў 95
• Эканоміка ў школе 97
Расходы школы 99
Прышкольны ўчастак 100
Колькі каштуе абед? 101
Эканоміка школьнай майстэрні . . . .103
Сустрэча з дырэктарам школы 104
Твае дзелавыя адносіны 105
Чалавек і яго здароўе
Залозы ўнутранай сакрэцыі 107
Маленькія залозы вялікага значэння ... —
Гіпофіз 108
Наднырачнікі —
Падстраўнікавая залоза 109
Палавыя залозы —
Шчытападобная залоза 110
Дыябет , . . .111
Як я з’явіўся на свет 112
Адкуль я ў цябе з’явіўся? 113
Тайна мужчыны і жанчыны 114
Развіццё дзіцяці да нараджэння .... —
Дзіця нарадзілася 116
Ці мог у мяне быць іншы тата? . . . .118
Спадчыннасць —
Беражы сваё жыццё 119
Увага! Небяспека! 120
Адзін дома 122
СШД. Што гэта такое? 123
Правілы асабістай гігіены 124
. Нябачны свет чалавека 125
Увага 126
Уяўленне 128
Вучыся марыць 129
Памяць. Што гэта такое? 130
Якой бывае памяць 133
Некаторыя звесткі пра зрокавую памяць —
Вузельчык на памяць 135
Здольнасці 137
Тэмперамент 138
Пачуцці 141
Смутак і страх падрываюць здароўе . . .142
Гэты «жудасны» стрэс 143
Умей спраўляцца са стрэсам 146
Інфекцыйныя хваробы 148
Божая кара або ведзьмін праклён . . . .149
Інфекцыя — значыць заражэнне .... —
Халера 150
Дыфтэрыя 151
Адзёр 152
Свінка 153
Ветраная воспа 154
Прышчэпкі ад хвароб 155
Антыбіётыкі 156
Воспапрышчэпліванне ў Расіі 157
Хто першы ўбачыў «у твар» мікробаў? . . 158
Алергія 161
Ненармальная рэакцыя на нармальныя раз-
дражняльнікі 161
Сянная ліхаманка —
Калі ежа і лякарствы — яд 162
Педыкулёз 163
«Шкодныя кватаранты» 165
Шкодныя звычкі і іх папярэджанне . . . .167
Самы прывычны яд —
Дым, які шкодзіць здароўю 169
Медыцына: мінулае, сёння, будучыня . . . .172
Зараджэнне медыцыны 173
Медыцына сёння 174
Медыцына будучыні 175
Аптэка ў лесе 176
Медыцына Старажытнага Егіпта .... —
Лякарствы Старажытнага Кітая . . . .179
Хірургія сыноў Сонца 180
Дзеці-інваліды 181
Папярэджванне няшчасных выпадкаў .... 182
Апавяшчэнне насельніцтва 183
Індывідуальныя сродкі абароны . . . .184
Крывацёк 187
Пераломы і пашкоджанні касцей . . . .188
Сродкі першай дапамогі —
Правілы пажарнай бяспекі 189
Каб не здарылася бяда 191
Апёкі без агню —
Апёкі ротавай поласці і горла —
Траўма вачэй —
Удар электрычным токам 192
Ці могуць «ударыць» сонца і цяпло? . . .193
Правілы дарожнага руху 194
Дарожныя знакі —
Як рухацца групай 198
За рулём веласіпеда 199
Прычыны дарожна-транспартных здарэнняў 200
Асновы радыяцыйнай бяспекі 201
КНІГІ ОНЛАЙН
