Час збіраць косці
Віктар Казько
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 340с.
Мінск 2014
Ашыр, што ты пам псуеш свята?
В’юнаш, адказаў яму Майстра. Сёння галоўны рэжысёр тут я сам.
Той сумеўся, але ж не адступіў:
Майстра, ніхто ж і не сумняваецца. Алс каб ты ведаў, чаго нам каіптавала здабыць такос шыкоўнае крэсла. 3-пад сядалііпча прэзідэнта выцягпулі.
Самога прэзідэнта?
Самога. Прэзідэнта адкрыта-закрытага таварыства. Самага крутога мужыка ў краіпе...
Перажыве, сказаў Майстра.
Канечне, не сканае. Лле ж ён яіпчэ пад цябе, пад гэта крэсла скрыню шампанскага выставіў. Ен жа бронзавую шыльду ўжо заказаў: на гэтым крэсле сядзеў сам...
А куды, на якое месца ён мерыцца прымацаваць гэтую шыльду?
Што? забаўнік здзівіўся, але ўцяміў і зарагатаў: Спадзяюся, што не туды, куды ты падумаў. Мулка будзе.
Будзе мулка, жорстка нацвердзіў Майстра.
Але ж шампанскае...
В’юнаш, шампанскае не прападзе. Шампанскае мы вып’ем. Ідзі, пачынай свята. Толькі помні: галоўны рэжысёр і забаўнік тут сёння я. Бацька ведае, што кабыле рабіць. Пачынай, в’юнаш.
I свята пачалося. Ніколькі не горш і не лепш за інпіыя падобныя святы. У меру напышліва ўрачыстас, у мсру бяздарнае і таленавітае. Цугам пацягнуліся на сцэну віншавальнікі з букетамі кветак, квяцістасцю слоўных адрасоў. Ялей пацёк бурнай плынню, самавіты, самаўпэўнены, афіцыйна бсспярэчны, як бсснярэчна пасрэднасць. Адно толькі збівала з высокай ноты нрамоўцаў адсутнасць перад вачыма таго, каму прызначаліся іх узнёслыя прамовы. Бслае крэсла юбіляра на сцэне заставалася сіратліва пустым. I словы ліліся ў нікуды, у пустэчу. А выступальнікам, як іх хто ў каршэнь біў, так карцела ўбачыць там Майстра. Некаторыя з іх так і не пераадолелі гэтага жадання. Пачыналі гаварыць, звяртаючыся да крэсла, і заканчвалі зваротам да яго. Майстра ў прытушаным святле вялізнай залы заставаўся нябачным з-за асляпляльнага святла сцэны. Ён прытуліўся на прыстаўным крэсле каля сцяны залы ў праходзе і пасміхаўся сам сабе ў паўзмроку: добра ўсё ж, удала вёў ён гэты рэй, неблагая рэжысура прыйсці і збегчы, прысутнічаць адсутнічаючы. Ешце, глытайце, каўтайце, родненькія, ды не задушыцеся. Зведайце і вы таго, што зведаў я: усё жыццё вось так, у пу-
стэчу, без гуку і нават рэха ў адказ у сваёй роднай хаце, як сярод сляпых і глуханямых. Быў я ўвесь час тут, і ніколі не было мяне. I на развітанне не падымуся, не выйду з гэтай во нары.
Але яго ўсё ж з той нары двойчы выцягнулі на святло. Першы раз старшыня Савета Міністраў. Абвясціў, што ўрад узнагароджвае яго ордэнам Францыска Скарыны, вышэйшай узнагародай краіны па рангу культуры. Выцягнуў той ордэп на пагляд усяе залы і, здаецца, крыху разгубіўся, не ведаючы, што з ім рабіць далей, чапляць не было каму. Майстра пашкадаваў прэм’ера. Ён усё ж быў неблагі мужык, з ім варта было і развітацца. I Майстра падыбаў да сцэны. Прэм’ер-міністр сам спусціўся да яго ўніз. Абодвух агаломшылі святло скіраваных на іх пражэктараў, гукі фанфар. Майстра дык гэта нават трохі і раззлавала, хаця сказаў ён у адказ на ўзнагароду куды мякчэй таго, што прасілася.
Дзякуй, мовіў ён не прэм’еру, а зале: Гэта першая, першая мая ўзнагарода ад роднай маёй краіны... Дзякую... I мо добра, што ён заціснуў, пахаваў у сабе тое, што само прасілася на язык.
Дзякуй і табе, абдымаючы, шапнуў яму прэм’ер. Прабач. Трымайся, браток, трымайся...
I гэтыя словы прэм’ера былі Майстру бліжэй і даражэй за ордэн. Другі раз ён узняўся больш прымусова, чымсьці па сваёй ахвоце. Яго знайіплі пражэктары, каб яны яго беспардонна ііе засвяцілі, Майстра і не ўстаў бы. Вядзёны пражэктарамі, да яго ішоў міністр з даволі таўставатым канвертам у руках. Майстра зразумеў, што было ў канверце, і крыху бачыў, на даляры зрок яшчэ рэагаваў. Але асаблівай радасці не адчуў. Проста яшчэ раз адзначыў сам сабе, што сапраўды не варта нічога прасіць у «сйльных мнра сего», самі прыйдуць і самі прынясуць у зубах.
На дарогу ў Парыж? з’едліва спытаў у міністра, калі зала выбухнула воплескамі і ніхто не мог іх падслухаць.
Які Парыж? недаўменна перапытаў міністр, ён ужо і не іюмніў нра Парыж, як сапраўдны міністр. На хлеб табе, на нражыццё. На новую працу.
На труну, на накрыўку труны, усё ж вызвалілася ў Майстра тое, што ўвесь час ірвалася вонкі.
Міністр скасавурыўся, скурчыўся, але толькі на імгненне. А праз тое імгненне ён ужо крочыў зноў на сцэну з высока ўзнятай галавой, усмешліва і непарушна спакойны.
I трэці раз падняўся Майстра ўжо тады, калі дзея набрала вышыні, увайшла ў трагічны і прыгожы апафеоз усяго, што тут адбывалася. Зачыталі тэлеграму сябра Майстра з Літвы. Таксама знакамітага майстра. У той тэлеграме гаварылася, што ён ужо на парозе, што ён спяшаецца на яго юбілей, хай наліваюць яму чарку. Чарку за здароўе беларускага Майстра літоўскі выпіць не паспеў. Смерць агіярэдзіла яго, паднесла сваю чару і ачаравала назаўсёды на парозе яго літоўскай хаты.
Пакуль усё гэта гучала са сцэны, пакуль Майстра, блытаючыся ў нагах, выдзіраўся з рук сястрычкі, што раптам адчула нейкую трывогу і не хацела яго адпускаць, на сцэне быў ўжо іншы, жывы яшчэ яго сябра з Малдовы. Сівы, імпазантны, але з нейкай зрэбнай торбачкай у руках. Майстра, вобмацкам знаходзячы нагамі прыступкі, рукамі трымаючыся сцяны, падымаўся да яго, звесіўшы ўніз таксама сівую галаву. Але як толькі спахапіліся і знайшлі яго пражэктары, ён кінуў трымацца сцяны, надаў нагам пругкасці. I галаву ўзняў, што наравісты і бадзёры яшчэ конь. I сябра малдаванін, не бачачы яшчэ Майстра, адчуў набліжэнне. Пакінуў мікрафон. Дастаў са сваёй торбачкі дзве пляшкі «Белага бусла». Так, у кожнай руцэ па пляшцы, ён і рушыў насустрач яму.
Здароў, сказаў малдаванін.
Здароў, сказаў беларус. Усё п’ём?
Усё п’ю, сказаў малдаванін. Кінула там нешта мадз’ярка на бераг Дуная, і табе во прынёс.
To налівай жа, братка-малдаванін, свайго белага бусліка.
Наліваю, братка-беларус, твайго бусліка.
Неверагодна, але тут жа, на сцэне, адразу знайшліся і кубкі. Хоць мо і нічога неверагоднага, што гэта за сцэна без кубка і шклянкі, як неабсталяваная машына ў нядбайнага
вадзіцеля. Яны адкаркавалі адразу абедзве пляшкі. Капнулі адно аднаму па кроплі і, абняўшыся, выпілі пад апладысменты залы.
Пад тыя ж аііладысмснты малдаваніп шапнуў Майстру: А ты, братка-беларус, хітрэй за мяне, абдурыў малдаваніна...
Як жа гэта я цябе абдурыў?
А вось так, вось так, з сумам сказаў малдаванін. Узяў і абдурыў... і замоўк.
Дагаворвай, не саромейся, сказаў Майстра. I малдаванін дагаварыў:
Абдурыў і ўцякаеш, бачу, па сваёй ахвоце. А я застаюся, я не здольны, не хапас таленту, хоць і разумею на здзек, бо лішні, непатрэбны...
А зала працягвала апладзіраваць ім у гэтай іхняй гаворцы. I яны яшчэ раз абняліся і нізка пакланіліся зале. У Майстра былі напагатове ўсе тыя словы, якія нрыдумаў ён, іпто выбалелі яму, пакуль ляжаў у палаце, тыя словы, што забыліся, вылс'целі з галавы, калі апынуўся тут, на пачатку юбілею. Ён прыгадаў іх зпоў, калі ўбачыў каля мікрафона сябра-малдаваніна. ГІаўтарыў, накуль падымаўся на сцэну, і вырашыў, што абавязкова скажа іх зараз, зусім не дзеля таго, каб піць каньяк, прыпародна ўзлазіў ён сюды.
Майстра пасупуўся ўжо бліжэй да мікрафона, але паглядзсў на зажуранага, прыгнечапага малдавапіна, прыціхлую ў чакапні гэтых яго слоў залу і адчуў, што нічога няма яму сказаць ні пароду ў зале, ні сябру. Нс тыя то былі словы. Вялікі грэх у гэтую хвіліну каго б там ні было папракаць, на некага наракаць. Сёння ж дзень яго нараджэння. Мо гэта і ёсць яго перпіы і сапраўдны дзень з’яўлення на святой, грэшнай зямлі. I ці варта займацца разборкамі, крыўдамі, звядзеннем мітуслівых і дробязных рахункаў у дзень, дараваны, прысвечаны яму лёсам і жыццём. Ці за тым ішлі і схалі ўсе гэтыя, сабраныя зараз у адной зале людзі? Ці за тым апраналі яны лепшае сваё адзенне, мужчьшы галіліся, жанчыны рабілі прычоскі, каб паслухаць, што ў яго на душы? Дый сам ёп ці ж дзеля толькі гэтага заказваў, піыў і
апранаў свой смокінг? Людзі праглі свята, і сам ён прагнуў таго свята. А спавядацца сёння болып прыдатна ў царкве. У царкве, на плошчах і ў сквсрах падманутага, зняверанага горада. I яму з яго стомленага чужымі і сваімі пакутамі capita, збалелай душы нават з далёкага выраю не ўдыхнуць, не аднавіць іх веры. Ён не трыбун і не мітынгоўпічык, каб заклікаць, дурыць і падманваць ачмураны часам люд. I словы, што ён мае, што ёсць у яго ў сэрцы, гэта толькі яго словы, і ўсе япы да самога сябе.
Так, ён Бог, як кожны чалавек сам сабе Бог, але на самоце, а не прылюдна. У віры людскім, дзе кожнага Бога трасе, як былку на ветры, нясе, як шчэпку, віхура, збівас з тропу, даводзіць да вар’яцтва, Бог у цішы і спакоі, у міры, суладным са светам і мірам зямным, і не варта яму вярэдзіць і аплёўваць людскія душы. Усё гэта і куды болып паспяхова, з вялікім спрытам і нават зухаватасцю робяць шматлікія іншыя. Дабрадзеі і выратавальнікі народа. Да таго ўжо хлусяць таму народу, піто вераць самі ў сваю хлусню, нацеюць ад уласнай хлусні і плачуць ад хлуслівай шчырасці. А яго слова, нявымаўленае, і таму праўдзівае, застанецца ў ім і з ім, у тым, што ён зрабіў, стварыў, здзейсніў. I яшчэ, у яго ёсць час мовіць гэта слова. Мовіць ім жа, хто сядзіць у гэтай зале, толькі не тут, не цяпер, а за юбілейным сталом, калі ўсе яны будуць на добрым падпітку. У яго яшчэ будзс час і выпадак мовіць гэта слова ў самую апошнюю хвіліну.
I Майстра яшчэ раз абняў сябра-малдаваніна, шапнуў яму: «Сустрэнемся за сталом», нізка пакланіўся зале і, моцна трымаючы ў руках па пляшцы каньяку, патупаў на сваё законнае месцейка ў змрок, у кут. Толькі цяпер яно не падалося яму ўтульным і схоўным. Майстру заблажэла, і сястра не адразу прыкмеціла гэта. Усё, што адбывалася тут, было для яе, як для ўсёй залы, з некаторага часу звычайным прыгожым дзействам, сапраўдным святам. Сястра забылася, што каля яе сядзіць хворы чалавек, а яна сама тут па службовым абавязку. I на нейкі, пэўна, час яна адчула сябе зусім не сядзелкай каля Майстра, не звычайнай медыцынскай сястрой, а сапраўды жонкай ці каханкай, пагладжвала
яго па руцэ, гарнулася да яго, і ў вачах яе ўспыхвалі, загараліся цёплыя агеньчыкі.
Прслесть, прелесть, просто ужас, зашчабятала сястра Майстру на вуха, як толькі ён сеў і ўладкаваў пляшкі з каньяком. Прелесть, прелесть, просто ужас...
КНІГІ ОНЛАЙН
