Час збіраць косці
Віктар Казько
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 340с.
Мінск 2014
На храна мне гэты майстра. Такія спаборніцтвы загубіў. Сапсаваў усю абедню, смаркач...
Гэтыя словы і з такой жа выразнасцю прычуліся яму і цяпер, за юбілейным застоллем. Таму што сапраўды і цяпер ён мог сапсаваць напрыканцы ўсю абедню і тут. Ён прыйшоў, ён псрамог. Толькі з таго часу і па сённяшні дзень хварэў на ногі. Ногі пачалі яго падводзіць і зараз. Хаця твар быў асветлены былой яго ўсмешкай, крыху стоенай, крыху іранічнай, а ўвогуле шчаслівай, Майстра пахіснуўся. 3 абодвух бакоў кінуліся, каб падтрымаць яго. Але ён уцвердзіўся, адштурхнуў памагатых. Паднёс да рота чарку, выпіў да донейка і ўцёрся рукавом смокінга.
Прелесть, прелесть, ну просто ужас, усхліпнула сястра, што стаяла з уколам напагатове. Толькі ўкол той не спатрэбіўся больш. Ен заставаўся яшчэ ў прытомнасці, але жыцця ў ім ўжо не было. Хаця яму хапіла яшчэ свядомасці адчуць няёмкасць, той нябачны цень, што пралёг паміж ім і тымі, з кім ён сядзеў за юбілейным сваім сталом, піў, еў, баляваў. Цверазейшыя з іх, каго яшчэ гарэлка не ўзяла, не пазбавіла памяці, а найболып тыя, каго гарэлка і не здольна была цяпер узяць, старанна адводзілі ўбок вочы, гаварылі адзін з адным і каля яго шэптам.
Паміж імі і Майстрам ужо была мяжа. Тая заўсёдная, нябачная, але вельмі выразная мяжа, што кожны раз пракладваецца, калі нехта з родных і блізкіх вось-вось павінен адысці, сканаць, адчужанасць яшчэ на гэтым свеце паміж тым, хто прыгавораны ўжо да памірання, будучым нябожчыкам, і тымі, хто застаецца. Нябожчык быў яшчэ жывы, яшчэ прымаў чарку і імкнуўся нават нешта мовіць. Але ён знаходзіўся ўжо ў іншым вымярэнні. Там, адкуль ні голасу, ні гуку, таму, пэўна, адтуль піхто і не вяртаецца. I трапіць туды ніхто па сваёй ахвоце няздольны. Майстраж парушыў гэты спрадвечны запавет чалавеку. Ён развітваўся і вітаў іх, бласлаўляў поўнай чаркай горкага віна ўжо адтуль, з таго свету, з труны, з магілы. Бунтоўна жыў, бунтоўна і канаў.
Вітаў і бласлаўляў. I слязінка, тая, апошняя, піто дадзена чалавеку перад вечпым ужо супакаеішем, няцямная і яшчэ
гарачая, выкацілася з яго вачэй і ціхенька пабегла па халодным ужо твары. Слязінка тугі і журбы па сабе, па сваім грэшным жыцці і незямгюй ужо радасці пазбаўлення.
Да бальнічнай палаты яго ўжо не давезлі. Майстра адыпюў па дарозе туды, у піыкоўным прэзідэнцкім ці прэм’ераўскім «мерседэсе», у якім апусцілі шкло, так папрасіў ён сам, здолеў яшчэ папрасіць. Майстра выставіў у тое шкло сівую галаву насустрач свсжаму і бадзёраму ветрыку, крыху ахмялеламу ад першага маладога марозу. Дыхнуў апошні раз духам і пахам блізкай зімы. А выдыхнуць ужо не паспеў, так, з тым перадзімовым холадам усярэдзіне і пайшоў.
А калі прыспеў час пакласці яго ў труну, доўга не маглі расціснуць сцятую ў кулак руку. А расціснулі не зразумелі, іпто гэта ён так апантана абараняў, маленькі і непрыгожы звычайны чорны каменьчык, якіх ілмат паўсюдна і ў полі, і на дарозе. Падзівіліся з таго каменьчыка і нябожчыка, але на ўсякі выпадак пе выкінулі, пакінулі ў труне, як і урну з гірахам яго жонкі.
ЧАС ЗБІРАЦЬ КОСЦІ
Евангелле пад Луку Аповесць
Ен агледзеў хату вачыма злодзея.
Печ, грубка, палаці, стол, крэслы... Чырвопы кут з Бажніцай пад набожнікамі. I крыху зазлаваў. Адчуў, што не хапае гаспадарлівай цярплівасці. Цярплівасці натуры, што 3 году Ў год дбала і парадкавала па паліцах, шафах і шуфлядах кожпы сподак, цвік і матузок. Хацелася на адным воку, адным уздыху ўбачыць, уцягнуць у сябе ўсё, што тут мелася. Зубам адчуць, чаго няма, кінуцца нажываць зноў, што ўкрадзена. А не зводзіць сябе з’едлівасцю пракаветнага жабрака, нястомнага ў жалобе і смутку. Усё яму мсціцца не так, не па ім. Вось гэта б перайначыў, перарабіў, а да такога ніколі б і не папусціўся. I ўсё, што ёсць, не вельмі міла, a што знесена, страчана бясконца дорага.
Асноўнае ж на месцы сцены, столь, падлога. I болып да гэтага засталіся лавы, табурэты, шафа з посудам і шафа з сякой-такой бялізнай. Дык чаго ж гнявіць Бога. Быў час пачыналі з меншага: неба над галавой, зямлі пад бокам і на гіагах. I нічога, захавалі сябе. Выжылі. Сапраўды, як казаў некалі ягоны бацька: аднаму ўжо так было жывы застаўся. А ён жа зусім не адзін. Няма чаго сірату казанскую з сябе строіць. Як жа хутка псее чалавек. Толькі ж піто прымерваў крыллі, алс не паспеў іх прыладзіць, як паперлі рогі.
Ен цяпер ужо знарок адцягваў, адводзіў тую хвіліну, калі прыйдзецца дасведчыцца, што ж укралі ў яго хаце. Супакойваў, але нс маніў сабе, цвяроза рыхтаваўся да той хвіліны, калі можна зірнуць праўдзе ў вочы. I ўсё тое горкае, што ён выказваў сабе, таксама было праўдай.
Час праўды пяўмольна і неяк неспадзявана хутка набягаў на яго. Праўды непазбежнай кожнаму чалавеку, хаця і вельмі жорсткай, крыўднай, калі сіла ў табе выспелілася амаль
што незямная, а здароўя справіцца з тою сілай няма. Толькі па-маладому ўхопішся за што-небудзь адразу ж у табе то тое, то гэтае лопнула, трэснула, парвалася. Сіла твая прывідная, мёртвая. Падобная той, пра якую расказваў адзін з яго сяброў, цяпер ужо нябожчык. Быў ён крыху старэйшы за яго, таму і лепей помніў вайну, першую пасляакупацыйную вясну. Вайна пайшла ўжо з іх вёскі. Немцаў прагналі. Але першая весняя вызваленчая паводка збірала з узгоркаў і лагчынаў іх трупы і зносіла, сплаўляла ў раку Лету. Яны дабрэлі, так набракалі ад вады і цяпла, што ўзвышаліся на рачной плыні пібы вялізныя смаленыя вепрукі.
Вясковыя падшыванцы, узброеныя аўтаматамі, пісталетамі і стрэльбамі, ладзілі паляванне на тыя трупы. Рабілі сваю вайну, шалелі, як шалее чалавек, трымаючы смерць у сваіх руках. Ладзілі паляванне на забітых ужо. 3 берага цэлілі і стралялі па нябожчыках. I калі той ці іншы трапляў у чэрава тапельцу, адразу ж гучаў выбух. Мёртвая сіла назапашанай і непазбытай злосцю і ярасцю апошнім збаўляльным пракляццсм чужой вады, зямлі і неба ўздымала труп угару. Нежывая пара раз’юшана пакідала яго.
I сорам, сорам са спалохам і гідотай, а часам з непраходным ванітаваннем давалі адчуваппе таму, хто страляў жудасці і брыды смерці, саўдзельнасці ў ёй непамыснасці і нячыстасці да самога суднага дня. А нябожчык знікаў, хаваўся ад людскога вока пад вадой, буркацеў паціху, прыдонна супакойваючыся і назаўсёды затухаючы брыпклівымі пухірамі і бурбалкамі, прымапьваючы ракаў з усёй ракі. Чаму іх па вёсках ніколі не елі і сёння яшчэ грэбуюць есці.
Вось такі ўсплёск, а мо і ўсхліп мёртвай сілы іншым разам адчуваў у сабе і ён. А да ўсяго з розных мясцінаў, дзе ён некалі быў і куды толькі марыў, спадзяваўся трапіць, ішлі званкі ў час яго трывогі, хвалявання і хваробы. Хвароба, што яшчэ не выказала сябе, але ўжо прытоена хавалася ў ім. Званілі лепшыя сябры, пра якіх ён дакладна ведаў: яны ўжо там, званілі колісь каханыя ім жанчыны і жанчыны, да якіх ён быў абыякавы, а яны ўпадалі па ім і таксама даўным-
даўно ўжо магільныя. I яму заставалася толькі шкадаваць іх і прасіць прабачэння за тое, што не даруецца.
Званілі і бацькі, родзічы і нейкія малазнаёмыя ці нават зусім незнаёмыя людзі, і хадакі ўначы ішлі з запрашэннем туды, ішлі напярэймы адзін аднаму. Які ж патрэбны ён раптам стаў там. Тут за ім так не ганяліся. ІІрываблівалі, заманьвалі і ў будпі, і ў святы. Нібыта цяпер ужо там нехта ўзяўся ўзводзіць светлую будучыню раю ці пекла чалавецтва. I без яго зноў ну аніяк не абысціся. Усцілалі дарогу туды яго шчаслівымі днямі. Прываблівалі да слёз балючым і гаючым раем. Прыгажосцю амаль іпто зямной і адначасова незямной.
Увогуле ён здагадваўся і ў душы ведаў, што такое ёсць, існуе на белым свеце. Усё жыццё шукаў, ішоў, бег, плыў і ляцеў у такі пякельны рай. Ды толькі дапяць яго таленту не выпала. Але ўсе навокал і тады, і цяпер, тыя, хто як вяроўкі з яго вілі, прываблівалі, спакушалі, ілгалі пра незямную прыгажосць, чулі і наскрозь яго бачылі. Бачылі яго прасцецкую, мо нават крыху дурнаватую душу, ведалі, пра што яна марыць і чаго прагне на самоце. I карысталіся гэтым, гулялі ёй, як у падкіднога дурпя, хаваючы ў рукавах свае тузы і козыры. А яна, душа яго, толькі ўздыхала сама сабе і неўразумела перапрашала: што такое не шанцуе і як з ім змагацца.
У адказ, каб не засмуціць яго всру, яму круцілі так званую дынаму паказвалі жыццёвае кіно, круцілі казачныя мульцікі. Калі ж адчулі, што ён ужо выдыхаецца, пачалі супакойваць, насылаць каляровыя райскія сны, якія ён сам некалі і прыдумаў у бессані начэй. Прыдумаць прыдумаў, але даглядзець да канца не хапіла часу. Ночы ў маладосці кароткія. А мо і не захацеў дагледжваць, абарваў, перапыніў іх на самым цікавым, каб хоць троіпачкі ды заставалася чагосьці шчымліва пакутлівага і вычакальнага на ноч наступную, каб яна не была зусім ужо непрагляднаю, зморана мёртвай. I цяпер яго дапіалі, увайшлі ў яго ночы тыя ж самыя, недагледжаныя ім у дзяцінстве і юнацтве сны, свет, якога ніколі не было, але ў які ён па-вар’яцку верыў: ёсць. Бо інакш было не выжыць, нават і нс варта было жыць.
Таму ў яго ночы і ўвайшлі блакітныя вандроўныя ні да зямлі, ні да неба нс прывязаныя гарады, у якіх ён жыў ці павінен быў жыць, якія ўсё жыццё шукаў. Яго частавалі, давалі есці і піць толькі тое, чаго няўсцерп хацелася ў дзяцінстве, да чаго ён толькі прыглядваўся ў дарослым жыцці, але так і не паспытаў. А цяпер хоць жывот расперажы, расплюшчы вочы, аслабані вушы не пужайся ні свайго голасу, ні сваіх жаданняў.
Усе давалі, насылалі, прымушалі не сумнявацца вада і тая сапраўды толькі каляровая, бо каляровыя рыбы харыус і стронга ладзяць там скокі, плоткі з акунямі водзяць карагоды ў вясёлкавых красках вадаспадаў рэкаў і азёраў. I па ўсёй зямлі шумяць, гамоняць вечназялёныя гаі і дубровы, і гуляюць па іх у хованкі, мільгаючы на сонцы гожанькімі каляровымі капялюшыкамі баравікі з чырвонагаловікамі, сыраежкі з рыжыкамі, лашчаць яму вока. Лашчылі, цешылі душу і вока рыбалкай на сонечным абуджальным ваду і зямлю першым промні...
Толькі там, па-за гэтым жыццём, даўно, пэўна, ужо адвыклі ад жывога чалавска, як, дарэчы, і ў самім жыцці. Забыліся, што яму, зведаўшаму галгофу, праросламу з зямной юдолі, ніхто не прыдумаў і не здолеў даць болынай сілы, чымсьці сілы адмаўлешія. Перабіралі, моцна памыляліся і там у пекле, і ў райскіх кушчах, хаця зведалі самі, прайшлі праз зямное шчасце. Ды, па ўсім, розуму вялікага, дзяржаўнага яно ім не дадало. А мо ўсё было куды прасцей нябесная канцылярыя давала збоі.
КНІГІ ОНЛАЙН
