Час збіраць косці
Віктар Казько
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 340с.
Мінск 2014
Лянівы і подленькі чыноўнік не толькі як сыр у масле катаецца на зямлі. Ен не вельмі турбаваў сябе там дакладнасцю. Нічога не ведаў пра тое, што колькі чалавек прайшоў гадоў столькі і жыццяў абняў. I ён не выключэнне сярод людзей. Тою парою, калі яго пачалі спакушаць жыццём ішпаземным, ён ужо не ўлягаў ні па блакіце нязнаных гарадоў, ні па каляровай вадзе, ні па рыбалцы. Усяму свая нара.
Як кажуць, геній у трыццаць гадоў нармальна, гсній у пяцьдзясят клінічны выпадак, Навінкі. Існуе пара любіць і есці ягады маліны, латашыць і лазіць па садах, абміраць па
свежым гурку з грады на світанні, калі ён яшчэ ва ўлонні зямлі бусы ад туману і прахалоды ранку. Калі ж гэтая пара міпае, гурок з той жа грады закісае, не выклікае да сябе маладой ахвоты, як і бабін боб, такі любы ў маленстве, што баба без бобу аніякая не баба. I ў старасці клычыш, жуеш і грызеш ты той боб зношанымі сківіцамі і зубамі ці не з прыкрасцю нават адчуваннем пазачаснасці і граху. Нібы хтосьці цябе моцна надурыў. Падмашіа і здзекліва дурыў цябе ўсё жыццё. I толькі напрыканцы, з набліжэннем хуткага і непазбежнага развітання ты паразумнеў і здагадаўся пра гэта. Уцяміў, што ў жыццёвай вуды сапраўды: на адным канцы кручок, а на другім дурачок. Уцяміць уцяміў, але яшчэ нязгодны лічыць сябе ні чарвячком, ні тым болып...
А яму ўсё нрацягвалі і працягвалі круціць кіно, усё дынамілі яго і дынамілі, пасылалі і паказвалі мылыіыя оперы, праварочвалі бясконцыя начныя серыялы з яго ж уласнага жыцця. Ці нсчага вельмі падобнага да яго жыцця, дзіцячых і юнацкіх смаркатых мараў і мрояў, здаровага, поўнага сілы і дужасці трызнення ў сталасці. Дняпро ды Волгу, Казахстап ды Сібір, Горную Шорыю і Забайкалле, дзс ён на самой справс спадобіўся быць, расчароўвацца і захапляцца сваім і чужым жыццём і быццём. Губляў сябе ў прывіднасці таго, што біла ў плечы, гнала далсй і далей ад самога сябс, напярэймы сябе напсрад, наперад. Да нейкай нязведанай падманнай вады, рэчкі з такім жа падманным імем Чара. Рэчкі, у якую ён адразу ж закахаўся, як толькі пачуў яе імя. I якой так і не дасягнуў, бо ўжо стаміўся і чаравацца.
Спалохана спыніўся ў прыскальных хмызах каля самых вытокаў яе. А раптам ды яшчэ адзін горкі падман. А ён ужо і так у бясконцай пагоні, у спаборніцтве навыперадкі са сваім ценем амаль што змарнаваў, прыдушыў уласнае жыццё. Казку ніколі не варта разгадваць да апоіпняй кропкі. Бсз флёру падмапнага, чароўнага покрыва, гэта ўжо публічпа аголеная дзеўка.
I так пе толькі з рэчкай Чарай. Шмат іншых дзівосаў ён пакінуў, не пабачыўшы іх, не ўведаўшы зпарок на ўспамін і ўцеху сабе, жалобны і светлы смутак у пэўны дзень і пэў-
ны час. Наблізіўся да іх, атруціўся, а мо і звар’яцеў ад таго, што яны ўсё ж ёсць, існуюць, і кінуўся прэч. У зваротпы шлях. Дзе жыццё спрэс звычайнас і будзённае. У зваротную дарогу да сябе былога. I гэта была дарога да яго маленства.
Ён вярнуўся ў яго састарэлы, стомлены і знядужаны. A з усіх кропак паміж ім былым і сённяшнім яго вытрабоўвалі жывым ці мёртвым неадкладна вярнуцца. Тэлефанавалі, званілі ў званы яго намяці, дасылалі лісты і тэлеграмы. Упрошвалі, умольвалі, пагражалі. Мінулае даганяла яго, ставіла і заганяла ў пасткі, якіх ён некалі пазбегнуў, абмінуў, абышоў, вылузнуўся хітрасцю ці сілай. Цяпер жа той колішняй сілы ў яго ўжо не было спрыту і імпэту не было. Але ён і не думаў здавацца, хаця і прыкмеціў, што на гэтай доўгай і пакручастай дарозе ці то ў будучыню, ці то ў мінуўшчыну, яго нібы падмяпілі ці скралі ў ім нешта вельмі істотнае, сутнаснае, падсунулі, ён і сам яшчэ не разабраўся, богвед што.
Толькі цалкам чужое, што ён душыў у сабе, чаго пабойваўся і саромеўся. Там, дзе ён колісь проста ўсміхнуўся і пайшоў бы сабе далей, нехта ў ім патрабаваў крыві і смерці. Падобна было на тое, піто ў ім абудзіўся нерэалізаваны дагэтуль Бог жабе рог не даў вялікі начальнік, які пабіваў у ім чалавечка, здзекаваўся і пагарджаў ім. I яго жытка нагадвала жытку ката з сабакам. Два чалавекі жылі цяпер у ім. Адзін лагодны і памяркоўны, з якім можна было і пагаварыць, і чарку ўзяць дзённы. Другі незгаворлівы, выбухова злы і небяспечны начны. Ён пабойваўся абодвух. Сутыкнуўшыся, яны б не саступілі мякенькі ды рахманенькі, быў такім толькі звонку, а так яшчэ тая ляля маглі разадраць яго што жабу.
I таму, калі сёння ўначы ён пачуў голас, што паклікаў яго да сябе, голас таго самага сябра, які распавядаў яму пра паляваннс на мёртвых немцаў у час паводкі, ён, не марудзячы і не вагаючыся, узяў вясло, адамкнуў лодку і пагнаў яе на другі бсраг ракі, дзе, па ягоным меркаванііі, зпаходзіўся сябра. I тут абавязкова трэба адзначыць: на тую хвіліну, калі ёп рабіў усё гэта, не ведаў, што сябра ўжо няма на свеце,
даўно ўтапіўся і сплыў той жа весняй вадой на рацэ Лета. I яшчэ, ён плыў да яго па другім ужо разе.
Упершыпю гэта адбылося ў страшную яму ноч, калі ёп ледзь не сканаў на аперацыйным стале, а сябра якраз тады ж і закончыў свой жыццёвы шлях самагубствам, утапіўся ў рацэ каля хаты. 3 той ракі, лежачы на аперацыйным стале, ён і пачуў яго голас. Крутнуўся, мовіў: я болып не магу, хірург сказаў яму потым. Выдзер, пазбавіўся ад усіх медтрубак і кропельніцаў, што ўтрымлівалі яго на гэтым свеце, распаласаваны, акрываўлевы, паспрабаваў устаць. Яго схапілі, адкачалі, зноў падключылі да жыцця, хаця ён страшэнна і з неверагоднай сілай, ужо тагасветнай, пэўна, адбіваўся, а што ўжо мацюкі гнуў сёстры ад рогату на нагах не трымаліся. Вядома, нічога з гэтага не было ў яго памяці, бо спяшаўся да сябра, абмінаючы на рацэ трупы немцаў, якія час ад часу мёртва і смярдзюча выбухалі. I тады, і цяпер плыў да сябра як да жывога, ішоў на яго кліч, як бсз ваганпяў ідзе звер на голас другога звера. Па дапамогу, з дапамогай. I проста так толькі яны ўдвух былі жывымі тае начы.
Што яго яшчэ адразу ж здзівіла рака была мелкая, яе можна было перайсці ўброд. I яшчэ, нейкай прамой удалячынь, і ў прасцяг вады яна была роўненька адшнураванай ні віроў, ні перакатаў, ні плёсаў. Вада і вада, ціхая і павольная. I не надта чыстая, бы забеленая малаком ці каламуццю белага доннагу пяску. Вяслом можна было і адніхвацца лодка ішла б хутчэй, але ён чамусьці гроб. I ўжо недзе на сярэдзіне ракі лодка пачала набіраць ваду. He сказаць, каб небяспечна, але нагам сухога месца не было. I ён спачатку задзіраў, падкасваў калашыны, а нотым плюнуў вада ж была надта цёплая, як падагрэтая на ціхім агеньчыку. I яе ўсё прыбывала і прыбывала.Так што другую палову ракі ён пераадольваў амаль цалкам, па крыж, у вадзе, дзівячыся, чаму лодка не тоне, як яна трымаецца наплыву. Яму здалося, што ў яе нават няма дна. Дошка на карме, каб сядзець, ёсць і з двух бакоў дошкі ёсць, а дна няма. I ён адначасова гоніць лодку, вяслуючы і ідучы нагамі па рачным пяску...
Так ён і даплавіўся, даняў берага, дзе стаяла новая, нядаўна, здаецца, скіданая хата, і каля яе пахаджваў жывы і здаровы яго сябра. Толькі нейкі вельмі танклявы і прасвятлёны, спраўны.
Зусім не падобны на таго, якім ён бачыў яго апошнім разам: таўсматы, азызлы, з патухла мёртвым вокам. Тутака ж, пры новай хаце з аброшаных жывіцай, пахкіх хваёвых бярвенняў, сябар хуткі на нагу, вёрткі, хаця і нечым засмучаны. Ён паздароўкаўся і спытаў, што здарылася, навошта паклікаў.
Я нікога не клікаў, здзівіўся сябра, і ўвогуле адкуль і хто ты такі будзеш.
He дурыся, тут ужо зазлаваў ён. Ці ж не нашыя хаты стаялі побач, ці не адна груша расла паміж імі. I ці не з табой мы адну зіму разам хадзілі ў школу. Ці не мне ты аддаў свае боты, каб я працягваў вучыцца, а сам пераабуўся ў лапці і пайшоў рабіць у калгас.
He помню. Нічога не помню, зноў не пажадаў прызнаваць яго сябра.
Ты ж мне яшчэ і пра немцаў расказваў, як яны, набрынялыя, плылі па рацэ, і ты страляў па іх з аўтамата.
Такога не было.
Як гэта не было, калі яны яшчэ выбухалі.
Ну не. He і не. Ідзі, чалавеча. Ідзі свасй дарогай. He ўводзь мяне ў грэх. He замінай мне абжывацца тут і забываць...
Яму на імгненне падалося, што ён ніколі не ведаў гэтага чалавека. Яны ніколі не сябравалі. Тут ён адразу ж і папікнуў сябе: калі ён папраўдзе яшчэ ён, то гэта сябар яго. Хаця... Не-не, так можна дадумацца немаведама да чаго: жывыя цураюцца, не пазпаюць жывых?
Але ж ты мяне сам паклікаў, яшчэ раз паспрабаваў наблізіцца да сябра.
Мо й паклікаў. Памыліўся, відаць. Ідзі, твая хата яшчэ на другім беразе ракі. Хату я тваю ведаю, а цябс не. Ідзі да сваёй хаты, пакуль яна ў цябе ёсць...
Што значыць пакуль?
А тое i значыць пакуль. А немцаў ужо няма. Тыя, колішнія, даўно сплылі. Сёння вакол усе немцы толькі свае.
А гэта як?
А вось так: сёння немцы ўсе толькі свае. Так што, калі хочаш застацца ў сваёй хаце, плыві да яе. Вунь і лодачка твая, і вясельца. Цэлая, ладная яшчэ лодачка. Хаця ваду ўжо прагіускас. Але нічога, вяслуй, вяслуй пакуль, ідзі, пакуль ногі ходзяць, ідзі...
I ён пайшоў. Лёгка і порсценька, пазбаўлены цяжару начнога і дзённага часу, бы сустрэча з былым сябрам даравала яму памілаваішс ўсіх яго грахоў, скасавала турботы, прымірыла з непазбежнасцю наканаванага кожнаму спакою вечнасці. I лодка яго была цяпер спраўнаю, з дном. Хаця ваду прапускала. Але якая лодка не прапускае вады. На тое яна і лодка, з вадой заручоная, вечным спакоем двух берагоў адной ракі бласлаўлёная і асвячоная.
Ен, пе замачыўшы ног, ступіў у лодку, сеў на карму, адштурхнуўся і паплыў да свайго берага. А сябра застаўся на сваім. Нерухомы, як помнік, засмучоны, пэўна, самотай вечнасці, да якой, аслабанёны, ён даўно прыпаў ужо. I з той сваёй вечнасці не хацеў з ім знацца, толькі знакі падаваў. Чамусьці ж пазваў, менавіта пазваў, а не прызваў. Мо каб у нечым папярэдзіць, каб асцярожней ён быў з гэтай іх мёртва падзеленай надвае вечпасцю, не замахваўся па яе пры жыцці. Ці мо хацеў нешта сказаць пра яго хату, якой ён, лічы, адцураўся. Нешта тут было не так. Падобна сапраўды прыспеў час самім нябожчыкам хаваць сваіх мерцвякоў.
Ен ступіў гіа свой бераг, прымкнуў лодку, увайшоў у пакой і лёг у ложак адразу ж прачнуўся.
Прачнуўся і пачаў збірацца ў дарогу. Бо ўжо быў упэўнены: з яго хатай здарылася бяда. Злодзей, злодзей быў у хаце. Толькі ён не мог і галавы прыкласці, на што той спадзяваўся, што здолеў знесці з яго жабрацкай хаты, незлічона ўжо колькі разоў абрабаванай толькі за апопшія гады. Дым з коміна, дык у яго і дроў прыстойных, каб добра пратапіць печ, няма. Сонечнае святло з вокнаў, каб яму заўсёды была ноч? Давай, даражэнькі, давай, а я нагляджу, як ты сам хут-
КНІГІ ОНЛАЙН
