Час збіраць косці
Віктар Казько
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 340с.
Мінск 2014
Хаця Фенька крымінальная і тут, у вясковай глыбі, у найвялікшай пашане. Вёска, як, дарэчы, пэўна, уся краіна, даўно ўжо забылася на прыстойпую родную мову. I амаль пагалоўна, языкамі нават дзяцей і бабулек, усімі інтэрнацыянальнымі мовамі, гаворкамі і дыялектамі тубыльцаў даўно ўжо толькі ботае па фспе. I тое, што нашу Феньку яшчэ напачатку мінулага стагоддзя нараклі іменна Фенькаю, можна лічыць прадбачаннем боскага наканавання таго, што мелася адбыцца праз чалавечы вск.
Намёк у гэтым нейкі, нікім не спазнаны быў, і вялікая таямпіца, якую разгадваць ды разгадваць. Пэўна, толькі ўжо не нам, нашым дзецям і ўнукам, калі іх зацікавіць такая моўная драбяза і сама мова ацалее. У вёсцы ж, чаму так склалася, ніхто ўжо і не ведае, у вялікай папіане былі Волькі. I з гэтым усё больш-менш зразумела. Хаця паразуменне тое таксама з пункту погляду сённяшняга дня, калі ўсё спрэс у тумане і цемры. 3 аднаго боку, у старажытнасці Ольга багна, дрыгва. А з другога, гэта імя кіеўскай княгіні, жонкі князя Ігара, маці Святаслава, што перабіў тут драўляпаў, якія рансй за іншых прызналі крыж, прынялі хрысціянства.
Мо і нашыя Волькі, як супрацыіастаўленне Феньцы, задумваліся пашанотна і горда. А мо і як помста тых жа драўлянаў, пагарда і здзек з волі чалавека: судзі Бог сваю Волю сам. Трошкі пажадалі жанчыны волі ім трошкі дазволілі спадзявацца. I былі яны не проста Волькі, а Вольгі Фёдараўны, час, па ўсім, прадбачыў вялікія зрухі і будучую крывавасць усяго існага і загадзя ствараў вялікіх пакутніц, удоў-векавух, тых, каму на гаротным іх вяку наканавана лёсам і загадана творцам апекаваць і даглядаць знявеча-
ных і асірацелых на руку, на нагу, а то і на дуіпу ваяроў франтавікоў.
А мо нехта на тым ці гэтым свеце меў намер апошні раз паказаць усім жывым, што ёсць на зямлі сапраўдныя: вернасць,памяць і абавязак. Лпошні раз. Бо пасля іх гэта адразу ж было забыта, як нешта, што замінала ведаць і глядзець толькі на сябе і чымсыді толькі сябе.
Як бы там ні было, ураджайны на Волек быў год іх нараджэння. Урадлівы выпаў ім і той сыходны год. Як піянеркімалалеткі гуртка Палаца піянераў «Умслыя рукі» адсядзелі яны цёплы і ціхі пачатак бабінага лета Узвіжанне. Калі гадам час ужо паўзці і ўкладвацца на зімоўку, пачалі самі валіцца, разыходзіцца на сваіх магілах. Хаця не ўсе з іх былі гадаўкамі. Але, пэўна, багата іх пападала ад перанасялення зямлі. Перанасялення імі, Волькамі, а яшчэ ад перапоўненасці, перанасычанасці яе горам і бядой. Збіліся Волькі ў адзін гурт, да аднаго краю пахіснулі зямлю. Пахілілася яна, Волькі ўжо слабыя ўсе былі на ногі, і пасыпаліся япы, як восеньскі вішаннік перад строгай зімой усе разам.
Толькі, па ўсім, і памерці ім гожа і з вартасцю долі не дадзена было. Так бязлітасна і непрыхільна абыпюўся і распарадзіўся імі, болып сваімі вечнымі нявестамі, чымсьці нейчымі жонкамі, сам Гасподзь. А мо якраз у гэтым і была прыхаваная найвялікшая літасць нябёсаў? Хто ведае, хто всдае.
Толькі ў адрозненне ад сваіх мужыкоў падалі Волькі не ў разоры, не каля прыбіральняў. А болып у сенцах, паблізу дзвярэй на вуліцу ці на самой ужо вуліцы. На дарозе. Ведама, жанчыны. Вечна ім нешта мсціцца, па-жаночы мроіцца і жадаецца нават у смертны час. Вось яны і сыходзілі, беглі з хатаў і сваіх падворкаў. Усё некуды хацелі япічэ, мо і збаўлення ад гэтага жыцця, праглі нейкага новага, інакшага. I траплялі на той свет, не дайпюўшы нават да суседкі. Нехта па звычцы заступаў дарогу, як заведзена ўжо: на каго Бог на таго і людзі.
Але яны ніколі не наракалі ні на Бога, ні на яго зямных намеснікаў. Мо калі толькі прыпякала так, што зусім ужо няўсцерп ні маўчаць, ні крычаць, узгадвалі сябе, сваіх
бацькоў і дзяцсй. Усе рэчы называлі ўголас і сапраўднымі іх імёнамі. Усе чэрці свету тады маглі б лічыць сваё пекла ціхім і памяркоўным раем. I ў адносінах са смерцю Вольгі Фёдараўны дамагліся амаль немагчымага. Ім удалося перацярпець, адтэрмінаваць сваю смерць.
Калі каторай з іх трэба было падаць, скажам, у сераду, яны перанеслі гэта на пятніцу ды яшчэ не гэтага, а наступнага тыдня. Прымяркоўваючы сваю смерць да атрымання пензіі. Да таго доўгачаканага і ўрачыстага дня, калі паштаркі прыносілі яе ў хату. Яны, хто як, распісваліся, дадавалі да смертных грошыкаў, што даўно ўжо збіралі, хавалі адны за бажніцай, другія пры самым донейку яшчэ матчынай скрыні, бо на сваю за іх век так і не выпала ўзбіцца. Уздыхалі напоўніцу, распростваліся адчувалі сябе вольнымі. Можна было ўжо не клапаціцца аб працягу жыцця: дзяржава і іх абранец сплацілі за яго на месяц наперад. Яны, можпа лічыць, крышачку надурылі абодвух.
Задуменныя, аіюшні раз частавалі сябе ста грамамі магазіннай каўбаскі і селядцом. I ўсё. Затрымлівацца па гэтым свеце далей было небяспсчна. Бо жыццё іх магло зацягнуцца да спакушальнага набліжэння новага дня пенсіі, калі ім трэба было пнуцца, каб зноў неяк абдурыць смс'рць. А ў адну і тую ж гульню са смерцю чалавеку можна было згуляць толькі аднойчы.
Паўторна смерць брала карты ў свае рукі і мухлявала, і сама прызначала козыры. Магла падпусціць амаль да таго дзяпька, калі выдаюць пенсію. Але толькі амаль. Пацвеліць грошыкамі і адразу ж пакладзе ў труну. I тады сама толькі думка пра развітанне з жыццём будзе пакутніцкай: гэта ж аднаго дзянька, гадзінкі адзінай нейкай да спакойнай і акуратнай смерці не датрывала. Недаравальна вясковаму чалавеку, гаспадыні. Гэта ж па вёсцы толькі і гаворкі будзе. А яны не прывыклі, каб іх абгаворвалі, каб іх у нечым папікалі. Яны былі прывучаныя паміраць акуратна.
Плакаць па іх не было каму. Чужому іх смерць была нецікавая. Свае ж ад такой прасветлай жыткі, як гаварыла-
ся ўжо раней, гіаўцякалі хто ў горад, а хто таксама у прыватную магілу.
I тут як нешта перакулілася на бслым свеце. Надта ж, пэўна, горкае пайшло жыццё і ў горадзе. Шматлікія спадкаемцы кінуліся ў вёску, успомнілі пра асірацелыя бацькоўскія хаты, пачалі займаць іх. За імі пацягнуліся і тыя, каму на гарадской нішчымніцы жыццё ў вёсцы падавалася спрэс адным парасяча ды курьша кумняковым раем. Але і яны не зажыліся не толькі туг, у вёсцы, а ўвогуле на зямлі.
Маёр і прафесар вышэйшай школы міліцыі, пчаляр Ёсіп памёр ад інсульту, цягнучы з агарода на плячах мяшок з часныком, які сам пасадзіў і вырасціў разлічваў зарабіць на ім па бензін, каб ездзіць з горада сюды на машыне і дазарабіць яшчэ нейкую капейчыну на гурках і памідорах.
Былы гарадскі заслужаны настаўнік матэматыкі Павал Леакадавіч пайшоў у лес, як казаў, у грыбы. I нібы скрозь зямлю праваліўся. Дзіўным было, што гэта выдавала на нраўду. Па вёсцы пайшла пагалоска, што настаўпік дабрыў да схаваных у глухім лесе барсуковых нор. Жылі ці не сёлета ў іх барсукі? Пытанне было спрэчным.
Адны сцвярджалі: на свае вочы бачылі ёсць яны там, жывуць. Другія аспрэчвалі: ці ж магчыма такое, каб нябожчык ажыў, вярнуўся з таго свету і зноў заняў сваю хату? A справа ў тым, што, сапраўды, колісь гэты край быў знаны паўсюдна як барсуковы. Паселішча іх месцілася ў Глухім лесе. Так па самой справе зваўся той лес. Чалавсчы голас, сабачы брэх там глухлі і не выклікалі рэха. Мо таму, што лес быў не адзін. Сышліся два бары: сасновы і яловы. Сасновы, звонкі, галасісты, яловы бурклівы, пахмурны. Два гэтыя бары, пэўна нешта аспрэчвалі адно перад адным і мкнуліся выказацца, а слухаць не ўмелі.
Якраз на мяжы елак і хвояў, улічваючы іх ціхі пошум, і атабарыліся барсукі. Мо ішлі аднекуль здалёку, стаміліся, прыселі адпачыць пад трыма разгалістымі ляшчынамі, якімі нехта і пазначыў мяжу між барамі. Прыселі ды так уседзеліся, што засталіся тут назаўсёды.
Так, пэўна, засялялася колісь і ўся нашая зямля. Ішоў чалавек, плыў, бег, а мо і ляцеў, хто ведае. Душа яго дзіцячая і бязгрэшная яшчэ шчабятлівай птушкай шчур лунала поруч, вяла праменька туды, адкуль сама з’явілася, да дому, якога чалавек яшчэ не ведаў, але сэрцам прадчуваў ужо і загадзя радаваўся. Здарожваўся, западала ў душу яму запаветнае месцейка. Зморана прысаджваўся, прыпадаў да крыніцы з жывой вадой.Той жа вадой і гаючымі травамі папраўляў здарожаныя ногі.
I вось так, збаўляючыся стомы, чапляўся вокам за зялёны лісток па дрэве, мурашку каля босай нагі, званочак каля крыніцы. Радніўся з імі, прыкіпаў да іх сэрцам. Звыкаўся з імі, як мы сёння закарэла звыкаемся са сваёй пастылай жыткай: а хай яе няма вайны, то і добра. Сонца грэе, дажджы праходзяць, зямля трохі родзіць. Нешта падобнае, пэўна, адбывалася і з наіпым продкам, толькі, канечне, без гэтага, без хаю. Падлятала і садзілася яму на плячо добрая птушка шчур. I ён пачынаў цяміць, што таксама паходзіць са шчураў. Шчаслівы наш прашчур са сваёй птушкай шчур пад ляшчынай, што губляла ў жнівеньскую ўжо траву чырванатварыя арэшкі лузанчыкі. Наводдаль ад той шчодрай, ненадакучліва шчодрай ляшчыны, у нізіне, ручай пад бабровай шапкай, а на пагорку, на выспеленым сонцам жвіры паселішча бесклапотных яіпчэ барсукоў.
На тым жа самым пагорку, пад той жа ляшчынай, як ні дзіўна, стаяць спраўненькія і не зарастаюць травой іх пракаветныя палацы-норы, дзе і цяпер, калі зямля і неба напружваюцца ў чаканні навальніцы і ў хмарах пагрозліва выспяваюць перуны і маланкі, у старых барсуковых норах той, у каго зямны слых і чуйнае сэрца, можа пачуць ні то плач, ні то смех, ціхі і чысты, што званочак белага ландыша, над якім завіс маёвы чмель.
Такія ж ландышава свежыя і духмяныя, толькі іпто пастаўленыя на пагорках і курганах каля вёсак з габляваных бярвенняў, з якіх яшчэ ціснецца смолка-жывіца, цэркаўкі. I дух там, каля барсуковых хатак, здаровы, хаця для травы, пустазелля і неспрыяльны. Так, на скразняку, толькі трошкі
сівога машку зачапілася на самой макаўцы наноснага зверам кургана, ды гады ў рады ў норку скочыць, схаваецца ці то ад грыбніка ці то ад сонца баравічок, а ў спякотнае лета завітае ў зацішак ласіпы грыб-галубок. I ўсё. Ціша ў норах і каля нораў, хаця яны ўвесь час нязменна натапыраныя, гатовыя ад некага схавацца ці некага і прыняць, залучыць да сябе ў госці, за некім пабегчы, а мо і збегчы.
Барсукі сышлі адсюль у часы калектывізацыі. I невядома па сваёй ахвоце ці пад прымусам. Меркаваць можна і так, і гэтак: што ж за жыццё і зверу, калі чалавека, гаспадара бралі за шкіркі, выкідвалі за край свету. У сібірскія і запалярпыя маразы, каб з белым мядзведзем падзяліўся тлушчам, што нагуляў тут як барсук уначы. Мо з-за гэтага нсхта з калектывізатараў раскулачыў і барсукоў. Загнаў туды, дзе Макар і цялят не пасвіў. Дзе ад самога Макара і магілкі нямашака. А след звера, яго норы, ацалелі. I на вёсцы перашэптваюцца, што з вечнай мерзлаты пачалося вяртаппе барсукоў. Праўда, хлусня хто ведае.
КНІГІ ОНЛАЙН
