Час збіраць косці
Віктар Казько
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 340с.
Мінск 2014
А вось пра тое, што матэматык жыве ў барсуковых норах, пагалоска ідзе не толькі па іх сяле.Такую вестку прынеслі людзі з горада. Кажуць, што настаўнік не проста жыве сярод барсукоў, сам псракінуўся ў аднаго з іх. Навучае малых барсучкоў таму, што трэба рабіць, каб „іколі не стаць чалавекам, у прыватнасці, настаўнікам, і барані божа заслужаным настаўнікам краіны. Жыве, як сыр у масле катаецца. I не дбас. Бо матэматык. 3 дзяцінства разумненькі.
He то што выкладчык так званай першай дзяржаўнай, матчынай мовы. I не абы-які зачухапы, з самім Якубам Коласам ручкаўся, з Васілём Быкавым ракаў пад піва еў. Даручкаўся, дапіўся піва з гэтымі самымі, з ракамі. Як казаў і пісаў той жа Колас, абмылачка выйшла. Сёння на беразе ракі, дзе як раней пілі, так і цяпер п’юць піва, толькі ўсё болей і болей замежныя турысты, ён збірас пустыя пляшкі з-пад таго піва. Адным словам: філолаг, трасца яго матары.
Вось такая гісторыя здарылася ў вёсцы з інтэлігентнымі чалавекамі. А пакаленне повых алкаголікаў, што пасяліліся ў трох нустых хатах, якія стаялі адна за адной, у радок,
атруцілася гарэліцай і згарэла. Літаральна згарэла, сіненькім і не вельмі зыркім агеньчыкам. Усе ўтрох доўга так ляжалі сярод вуліцы нры плоце. I як свсчачка палала ў роце кожнага, вузенькім і цененькім, што ў гадзкжі языком. I тушыць было некаму і нечым.
Гавораць, для гэтай справы вельмі прыдатна сыроватка і жаночая мача. Алс дзе возьмеш той сыроваткі, калі ў вёсцы даўно ўжо ні адной каровы. I жапчыны ні адной Фенька якраз недзе пасля камбайна на калгасных палетках збірала бульбу. I пасля всльмі бедавала, што не выратавала гаротнікаў.
Хаця, згадваючы нябожчыкаў, каб не папікалі ў недакладнасці, трэба сказаць, што навука адмаўляе тое, што чалавек можа згарэць ад гарэлкі. Нс, яііа зусім не супраць, што ад гарэлкі ўсё ж гараць.
Але агеньчыку вонку не відно, тым больш сіненькага толькі спапяляльны нябачны ўнутраны агонь. Сыходзячы з нрактыкі, трэба сказаць: і навука, і вучоныя ўлезлі не ў сваю справу. Сцвярджаюць і адвяргаюць тое, што не праверылі ні самі на сабе, ні на сабаках. He звярнуліся да той жа самай вясковай Фенькі, якая не аднаго вясковага небараку сваім жыватворным струменем ужо з таго свету вытрабавала.
Толькі вось свайго адзінага сына не здолела выратаваць. На тую пару, калі з ім гэта адбывалася, жаіючая жытка на вёсцы ўжо наладжвалася. Жанчыны пачалі ўжо ў байкавых трусах хадзіць круглы дзень. I Фенька забылася, калі сын яе загарэўся, забылася пра тое, што яна як гарадская, пры трусах. I належнага струменю ў яе не атрымалася. Само сабой, цяпер бы яна пе схібіла. Але ж, што зробііп, не ў час ііачалі гарэць мужчыны, Фенькі дома не было.
Вось так і адбылося, склалася, што ўжо на другі заход вымерла вёска. I грэшнікі, і праведнікі. Апроч толькі іх яго ды Фенькі. Але вялікай прыязнасці адно да аднаго япы не адчувалі, як гэта часта здараецца паміж людзьмі, што прайшлі праз адны і тыя ж бсды. I па шчасце, доўгай гаворкі ў яго з Фенькай не атрымалася, і не магло атрымацца. Фенька была п’яная. Хаця ён добра ведаў: Феныса не была
б яна Фенькай, каб піла нешта болып моцнае за бярозавік. А тут чамусьці-
Ен зразумеў гэта праз імгненне, калі навакольнае жыццё без якога б там ні было дазволу з яго боку ўварвалася ў яго душу і парушыла ўсё, што ён так стараіпіа спарадкаваў, настроіў на нешта ціхае і добрае супакойнае. А тут памерлая вёска рыхтавалася ўступіць у Вялікі Пост. Навакольныя япічэ жывыя і памерлыя ўжо, нябожчыкі праглі поставаць. Яны даравалі людзям і краіне сваю заўчасную смерць. На двары ж стаяла Даравальная нядзеля, і нашчадкі памерлых, а болып павалач, набрыдзь, што прывалаклася і прыліпла да вёскі пад час яе хаўтураў, прыбрала да сваіх рук рэшткі хатаў, раку і зямлю, арганізавала так звапы ВёскаТур. Вясковы сельскі турызм. I якраз сёння, у апошні дзень Масленіцы, у Даравальную нядзелю, святкавалі хаўтуры па зіме. Правілася вялікая праваслаўная трызна па вёсцы, па яго хаце, па ім і вось гэтай самай п’янснькай Феньцы. На той трызне Феньку і падпаілі. Яна сама налыкалася, таму што на дарэмшчыну, на халяву. A па халяву, гавораць, на вёсцы не п’е толькі тэлеграфны слуп, бо кубачкі яго ўніз павернутыя.
3 боку лазні, што стаяла на беразе нсвялічкай але старажытнай ракі, дзе, па паданні, кпязь Ігар са сваім палком некалі паіў коней, даносіліся ўсхліпы бубна, плач скрыпкі, і штукар-завадатар, мо адзін з арганізатараў сельскага турызму, падахвочваў люд, пэўна, і замежнікаў, таму што сярод сапраўды рускай народнай гаворкі гучалі словы і на замежных мовах.
He стесняйтесь же, ребята. Ловнте женіцнн, пока ногн стоят. Сегодня не грешно н чужнх. Проіцешюе воськресене... Н на горячмй полок, под горячнй нарок. А вы не торопнтесь бегать, a то самя же іютом жалсть будете...
А ты чаго на праводзіны не пайшоў? спытала яго Фенька, нібыта яны сёння ўжо бачыліся.
На якія праводзіны?
Ну як жа, зімы.
Я бачу, ты добра направодзілася.
Are ж, хуценька пагадзілася Фенька. Куды ўжо лепей. Прыз во далі. Пеўніка зарабіла. I яна падняла даволі гожага і ладнага пеўня за вяровачку, што сцягвала таму пародпыя па ўсім, з моцнымі шпорамі таўсматыя ногі. Певень, лежачы ў яе кошыку ўніз галавой, відаць, ужо ачамярэў, і што з ім ні рабілі, не супраціўляўся. Адно толькі лыпаў бліскуча чырвонымі злоснымі гузікамі вачэй, якія некуды ўвесь час прападалі зацягваліся бельмамі.
Мужыка во нясу. А дзевачак ужо пяма, невядома каму, не падымаючы на яго вачэй, пажалілася Фенька. Унадзілася ліска і за зіму ўсіх курачак перадушыла. А мо і тхор завёўся. Ты як думаеш?..
Я думаю... пачаў ён і папярхнуўся, бо на тое ліха сапраўды падумаў: Чапай знайшоўся...
Маўчала і Фепька, тупала на адным месцы, перабірала тоненкімі іюжкамі ў лёгкіх спартыўных шараварах. Нечаму стоена пасміхалася амаль нерухомымі вуснамі, вычакальна паглядвала на яго. I адразу ж апускала вочы. I нечакана ён таксама зніякавеў перад ёй, сумеўся.
He было ў яго думках месца гэтай Феньцы. Вельмі ж розныя яны людзі. Нават не людзі істоты. Мяжа была ў часе і прасторы. Адзін з іх, пэўна, і не належаў нават гэтаму свету, зямлі. Толькі вось хто гэтага ён не ведаў, а праўдзівей, сумняваўся. He хацелася нават у думках крыўдзіць Феньку, і сябе было шкода. Адно толькі быў упэўнены: адлегласць паміж імі была, ёсць і будзе невымяральная. Як гэта ні сумна, Фенька па ладу сваіх думак і звычак не даспела яшчэ і часоў прыгонніцтва, знаходзілася, пэўна, у самым росквіце рабаўладальніцтва. Добра гэта ці пагана, яму якраз і было невядома. Бо ён сам прагнуў збегчы са свайго часу некуды... некуды туды.
I спыняла яго толькі адно: у якасці каго ён знойдзецца ў тым залатым часе чалавецтва, як і адначасова і тое, дзе ён апынецца, калі надта ўжо забяжыць наперад.
Лёс нецярплівых, лёгкіх і хуткіх на нагу і думку быў яму вядомы. Так што і круць-верць, і верць-круць вынік адзін. За свой век ён ужо зведаў і тое, і другое. I жытку з макам, і
жытку з такам. ІПчаслівая Фснька, шчаслівы яе пеўнік. Хаця і не такі ўжо і шчаслівы, малады яшчэ, а без курачак ужо.
Чаго ж ты так з імі, з курачкамі, сказаў ён, каб нешта толькі сказаць. Адвесці чаргу ды хутчэй у хату.
Ды так ужо вось так. Вось так ужо і гэтак, і так... Феньку, здаецца, закалодзіла. Адно толькі бясконца такала, але са сцежкі і нс думала саступаць. Наадварот, уцвердзілася ў снезе. Замінала яму ісці да свайго селішча. I да ўсяго гаварыць што з ёй, што з яе прызавым пеўнем было аднолькава. I гэта таксама быў нейкі нядобры знак. Каб двос з адной вёскі пры сустрэчы слова адно аднаму не знайшлі зусім не па-людску нешта было. Няйнакш, мядзведзь у лесе здох ці сарока дзень пражыла і нічога не ўкрала.
Ну і намурзалася ж ты, Фснька, сказаў ён тое, што думаў, але пры іншых абставінах ніколі б не выказаў.
Намурзалася, зноў без крыўды прызнала Фенька, але і пеўня прыдбала.
Пасадзі яго на печ.
Навошта?
А як пракрычыць тры разы, мо працверазееш ды розуму набярэшся.
Сам-то ты, сам-то ты... пачала Фенька, але не дагаварыла, псрайшла на нешта іншае і няўцямнае. Падціснула вусны, не то ўцягнула, не то наадварот надзьмула шчочкі, ды так, што носік на яе твары амаль згубіўся. He носік, a дзюбка нейкая птушыная, савіпая, і сама япа соўка соўкай. Маленькая, зграбненькая і сабе наўме. Што Фенька адразу ж і пацвердзіла, рашуча і чамусьці вельмі помсліва мовіла:
А ў тваім гародзе, а ў тваім гародзе зайцы чорныя жывуць. Чорныя і вялізныя, што копі.
Чорных зайцоў не бывае, паспрабаваў адмахнуцца ад яе балбатні. Але не атрымалася.
He бывае? А негры? Негры ёсць?
Яны ж не зайцы.
Тым болып чорныя ж, Фенька задаволена акругліла рудыя савіныя вочкі, пераможна ўзняла галаву.
Так вось яны пагаварылі і разышліся, разбегліся і разляцеліся па сваіх норах і кублах. Толькі ён на Феньку не крыўдаваў, бо пры ўсім тым паважаў. Фенька адзіная з усяго сяла ніколі не цуралася свайго кубла, як птушка канаплянік, што не прызнас ні зімы, ні лета, верная аднаму толькі родпаму куту, дзе нарадзілася, яго спёцы і маразам, ліхалеццю працягламу і зрэдзьчасу шчаслівым пробліскам сонца. Усе, колькі ёй выпала, зімы зімавала ў сваёй хаце.
Гэта ён ды іншыя тут пералётныя птушкі. Першы восеньскі прымаразак, ііе паспела яшчэ зашэрхнуць, ацвярдзець ад прадчування халадоў жытняя салома яны адразу ж у чароды і у вырай. Гаспадары, а ператварылі сваё селішча ў лецішча, часовыя і што апошнія выпадковыя ўжо на зямлі людзі. Дачнікі, лічы.
Забыліся, як і завіруха ў полі мяце ад першага да апошняга снегу ўсе ад’язджалі ў горад, хто да сына, хто да дачкі. I толькі па вясне змучаныя і зняможаныя тым горадам, вінавата і прысаромлена, што пабітыя, цягнуліся назад. А гаспадарка, хата не любяць, не церпяць гэтага. Box, як не любяць здрады, таго, хто папускаецца і жыве, пібы салому жуе. He трывае таго, хто ніколі не зведаў асалоды роспачы, адчаю і злосці ў працы, каб спазнаць шчасце ад пачуцця ўласнай годнасці, хто ніколі не зведаў той жа клятай сялянскай сквапнасці і хцівасці, не аднае вясны не падаў і не абміраў у разоры ці на нракосе, не асоўваўся долу пад непадымнасцю ўскінутага на плечы жыццёвага меху, не губляў прытомнасці ад радасці зробленага, сатворанага. Такога гаспадара хата сама зводзіць, зжывае са свету. У кожным яе куце, у расцягнутай у ім павуціне асуджэнне і прысуд яму. I то не павук там шчыруе, а цянётнік раскідвае цянёты лёсу пустадомка і балабола, верны знак яго кароткаму веку пры вечнай хаце.
КНІГІ ОНЛАЙН
