Час збіраць косці
Віктар Казько
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 340с.
Мінск 2014
чэй аслепнеш. Дух з яго хаты прыбраць дык гэта ж рабіць і рабіць трэба, а ты ж злодзей.
Як бы там ні было, а ўсё гэта вечнае, як і сцены роднай хаты, што сыходзілі на крык, клічучы яго да сябе. Вечныя сцены твайго абярэжнага з’яўлення на свет, твайго маленства і тваёй здрады. Якраз да іх, да гэтых нямых сведак свайго быцця ён усё жыццё і імкнуў. Спадзеючыся, спадзеючыся... Бо апошнім часам усё часцей і часцей лавіў сябе на думцы, да чаго ж ён спаскудзіўся. Спаскудзіў сам сябе, сваё імя і жыццё. Выпраўляўся ў дарогі чысты і светлы, пакутаваў за кожны няправедны крок і дзень. Але іх было столькі, што мімаволі звыкся сам з сабой. Дараваў сабе такое, ад чаго раней згарэў бы ад сораму, а цяпер у лепшым выпадку гнаў толькі нрэч пражыты дзень, душыў, хаваў у бяспамяцтве мінулае, каб часам самому не выбухнуць, як той набрынялы тапляк-чужынец, што апошнім праклёнам згвалтаванай ім зямлі і вады пакідаў белы свет, прыстрэлены ўжо будучым пябожчыкам, па дарозе да свайго суднага дня. Забіты, лічы, анёламі што паробіш, свет такі пайшоў: усе некалі белыя анёлы, сёння крывавыя каты. Двойчы забіты гэта значыць, пазбаўлены не толькі сённяшняга дня мінулага, будучыпі, таго, што сярод жывых пры хаце, дзецях, зямлі і сонцы завецца вечнасцю.
Ён ехаў сюды па вечнасць. А вечнасці яіпчэ нікому не ўдалося ўкрасці. Самы найвялікшы грэх гэта калі з хаты знесены, украдзены Бог. А ён вунь, у чырвоным куце. Значыцца і ўсё астатняе на месцы, усё пры хаце. А чаго няма прыкладзецца. Рукі, ногі цэлыя, і ў галаве клёпкі яшчэ вараць, каб даць рады любой справе. He варта ж тады без дай прычыны навярэджваць душу: трэба рабіць, трэба рабіць. Упраўляцца з восеньскім і зімовым брудам у хаце, брудам сатлелага ў адсутнасць чалавска часу. Вунь колькі яго за тыдзень не ўправішся.
Бруд часу самы гідотны і брыдкі, непрадказалыіы. Таму што ты не ведаеш, колькі пахавана ў ім нябожчыкаў, якіх, і ці не паўстануць яны, калі ты іх датыкнешся. Ці не пойдуць следам за табой, не пачнуць табе помсціць непазбытай сваёй
жорсткасцю і хцівасцю, нясплочанымі крыўдамі, пязбытымі жаданнямі. I ты будзеш пракляты ім адрасаваным пракляццем. Упадзеш у чужое жыццё і страціш, забудзешся на сваё. Змарнееш, сыдзеш на нішто ад чужога.
Так ён думаў і нагаворваў сабе, спрабуючы суцешыцца, а душа трымцела, заходзілася ад прыкрасці і грэблівасці. I хаця ён недзе яшчэ ў горадзе, зімуючы ў сына, рыхтаваўся да таго, што яго хату могуць абрабаваць час жа такі рабаўніцкі і злы перасіліць сябе не здолеў. Разгубленасць і бездапаможнасць скрадалі назапашаную ўзімку сілу, пакору лёсу. I вельмі ж свярбела даведацца, што ж там у яго хаце ўкралі, знайшлі ўкрасці.
А тое, што ў яго хаце злодзей, ён адчуў напрыканцы зімы. Хаця з нейкім падсвядомым веданнем абкрадання, гвалту і рабавання сваёй душы і хаты ён жыў ужо не першы год. Вельмі ж самотна і няўтульна пачуваўся ён апошнім часам на роднай зямлі. Як кватарант ці бежанец і ў хаце, і ў лесе, і ў полі. Нясмачна елася, нясоладка пілося і напаўвока спалася. Душа стагнала і плакала без вялікага нават адчаю і гаркоты, як бяроза напрадвесні, што засекчы засеклі, пусцілі бярозавік. I на пагібель кінулі, нават рану ніякім чортам не прыкрылі, не заткнулі, не замазалі. I япа бялёса, сукравічна гнаілася. Сачылася ружова-мутнай слязой.
Плакала без веры, надзеі і тугі. Так і душа, нібы нашэптвала яму: паміраць можна і без музыкі. Усё роўна табе не пазбавіцца ад пошасці і журбы. Святла наперадзе тунэля няма. I на ўваходзе ў яго, і на выйсці адзін і той жа злодзей: безаблічны, прывідны, спрактыкаваны на рабаванні жабракоў і таму пяўмольны. Здольны ўкрасці і гай, і дол, і нават могілкі матчыну ці бацькаву магілку. Высмактаць з цябе кроў і пе захлынуцца, нават вуснаў не запэцкаць.
I ён, падначоўваючы ў гарадской кватэры сына, раптам адчуў абяскроўленую беспрыстапнасць свайго цела, амаль што першародную. Беспрытульную абяскроўленасць усёй краіны, якая ў сваёй закарэлай памяркоўнасці нават не ўсведамляла бяды, ціхага прыжыўлення да сваіх жа нябожчыкаў, сярод якіх даўно ўжо не побач, нс паперадзе ні адной жывой
душы, вялізная і самая стваральная на свеце армія жывых нябожчыкаў. Цені, здані. Тыя, пра каго кажуць: пражылі жыццё і памёрлі не гірыходзячы ў прытомнасць.
Гэта ўласная закарэлая беспрытомнасць не шкодзіла лічыць сябс чалавекам і спраўляць усё тое, што наканавана чалавеку. А тут, як сярод ночы, нехта з-за вугла тым самым цяжкім на свеце мехам з пылам перахрысціў. Ен выразна ўбачыў і адчуў, што ў яго самотнай прамарожанай хаце, кінутай-рынутай сярод белага снегу ў далечы непраезджай вёскі, пахаджвае злодзей. Прыкідвае, прыглядаецца да тваёй душы, мяркуе, колькі за яе можпа паймець, як, каму і за колькі сярэбранікаў прадаць разам з вугламі, дамавінамі, дыханнем і памяццю тваімі і тваіх бацькоў, іх магіламі і крыжамі. Душу тваю сённяшнюю і вечную адлавіць і за краты, у клетку, за грошы, рублі, капейкі, даляры і сярэбранікі паказваць, каб ужо нідзе і ніколі не ўваскрэсла. Дзеля гэтага ён і прыстаўлены: гіцаль, Юда, лавец чалавечых душ, рабаўнік іх і паганнік.
I ён зусім не тоіцца, не баіцца сам быць злоўленым. Азірае ўсе куты, сцепы, бэлькі, печ з комінам. Усё нажытае, заробленае і яго рукамі зробленае. Нахабна, бессаромна, здаецца, нават яшчэ сам сабе абгаворвае, папікае гаспадара: ці варта было век векаваць і пекавацца, каб мець толькі вось гэтае нішто нявартае і прыстойнага сметніку. Шчарбаты, анлецены дротам гаршочак пад кашу, трохі болыпы, чыгунок пад зацірку, вялікі чыгун пад пойла і бульбу парасяці, засівералы ўжо, бо парася тое адзіны толькі Бог і ведае, калі з’елі, гэтую патэльню на прыпечку, што таксама даўно ўжо забылася смаку і верашчання пражанага сала з яйкам. З’едзеныя, а больш, падобна, высмактаныя драўляныя і саматужна адлітыя з алюміпію лыжкі, якія самі ўжо піто ліст асінавы трымцяць, калі толькі запаліш печ, баяцца і водбліску агпю, і нечага снажыўнага, гарачага і халоднага, як прастрэленыя шротам пры донцы каструлі, музейнага кшталту талеркі.
Адзінае, што ў хаце варта гонару, чаго мо і занадта пры печы ў камешніку гэта процьма маленькіх і вялікіх, на ўсе выпадкі, вілачнікаў, рагачоў, ёмак, каменяў. У свой час,
відавочна, печ паважалі, і яна рупілася, сваю справу ведала. Але калі тое свята было.
Калі тое свята было, выбухнула ўвушшу яго. Хто гэта мовіў, хто выбухнуў, ён не зразумеў, яшчэ здранцвелы ад непрасыпу і непрыемнасцяў. Мо сам, мо ў хаце прымёрз, захаваўся голас таго злодзея, што з патомнай нахабнасцю пачуваўся ў яго жытле. I зараз быў тут, ён бачыў яго, хаця болып адчуваў. Вецер шапацеў па хаце яго сіпатым сцішаным, у кулак, кашлем, то хаваў, захінаў яго постаць фіранкамі і посцілкамі, кароткім ценем аголеных млявых дрэваў, што стаялі пад паўдзённым ужо сонцам насупраць вокнаў на вуліцы, то выразна, толькі нрофільна выкрываў. I тая профільная чорная постаць раптам цьмяным промільгам надвае перасекла, пераламала хату, працякла пад печ, але не памясцілася ўся там перакінулася ў печ і пачала прападаць, злівацца з сажай. I па сажы, па сажы паўзці вужакай вонкі, каб сабрацца ў нешта аспідна нсвыразпас па-над комінам і хатай, выдыгнуцца ваўчком перад хмарай і схавацца ў ёй. А перад гэтым нешта выгукнуць і да таго голасна, што заклала вупіы.
I ён мімаволі, каб прабіцца сваім ужо гукам на гэты свет, таксама закрычаў. A то мо яны крычалі і разам, у адзін голас. Бо калі ён ужо канчаткова адрынуў ад сябе рапак, пачатак дня, засяродзіўся на тым, што адбываецца цяпер, пачаў сумнявацца: ці сапраўды ён бачыў таго злодзея ў сваёй хаце. I ці быў наогул злодзей. Вельмі ж ён падобны на аднаго з тых людзей, якіх ён добра ведаў. Толькі на каго, ён зразумеў не адразу. А калі зразумеў жахпуўся.
Тым злодзеем у сваёй хаце быў ніхто іншы, як сам жа ён. Сам. Толькі пе сённяшняга дня. А вельмі і вельмі здалёку паперадзе яшчэ, пэўна, ці дрымотна адзаду. I калі адзаду, то гэта сапраўды мог быць толькі ён. Рабенькі і жвавы, што канаплянік у дождж пад страхой старой адрыны. Такі ж няўклюдны, птушына дзыгаты і смуглявы целам, што праглядвала скрозь дзіравую зрэбную кашулю з кужалю. I бясконца, бязмежна цікаўны і дапытлівы да кожнай драбніцы жыцця наўкруг. Гэта калі з даўніны мінулага. А калі
з папераду то там быў ужо не ён. Бацька яго быў. ТАМ. Бацька, які апярэдзіў яго існаванне на цэлае жыццё. Але дзіва дзіўнае, не развітаўся з яго ж, сынавай цікаўнасцю да таго, што адбывалася і ў свеце, і ў яго хаце. Запыт, пытанне стыла ўваччу яго. I асуджэнне. А мо і гідлівасць...
У апошняе, праўда, ён не паверыў. Ці ж бацька наважыцца судзіць і гідзіцца свайго сыпа, ці ж павінен ён гэта рабіць? Богам яму наканавана толькі спагада. Калі ж пачынаецца бацькоўскі суд, то гэта ўжо больш пракляцце і прысуд усяму іх роду да сёмага ці нават дзявятага калена. Ці паспеў жа іх род, зерне іх радаводнае так паграшыць, каб выклікаць такое? Але гэта з аднаго боку. А з другога, чаму бацьку не ляжыцца на пагорку сярод дубоў. Чаму ён не супакоіцца і на тым свеце, чаго швэндае па сяле, пужае людзей і яму спаць не дае. Ці ж можа быць бацька злодзеем у сваёй уласнай хаце, злодзеем у хаце нашчадкаў сваіх, свайго ж сына?
Нешта туг было не так. Нейкая неадпаведнасць і песастыкаванасць ні з часам, ні з яго норавамі, нават пры сённяшняй усясветнай разбэшчанасці з распустай.
Толькі ён так падумаў, занудзіўся, але адразу і спыніў сябе, як гэта было ўжо з ім уранні, успомніў, схамянуўся: сёння ж даравальная нядзеля...
Сёння ж даравальная нядзеля, з дакорам сказаў ён сам сабе і ўсхапіўся, саскочыў з ложка. Перавярнуў крэсла з лекамі і кубкам вады на запіў іх напагатове. Нарабіў такога грукату, што прачнуліся і сын, і нявестка.
Усё, усё, хопіць. Даволі ўгравацца. Перазімаваў жа, сыне. Скажы, перазімаваў?
Перазімаваў, пагадзіўся сын.
Ну і дзякуй Богу, што не нарабіў вам клопату ў маразы. Гэта ж мёрзлую зямлю дзяўбсці... У прамарожаную зямельку... Холадна ж...
He чаўпі абы-чаго, спыніў яго сын. I ён не стаў яго аспрэчваць.
He буду, не буду... Паеду да хаты.
Гэта да якой хаты? здзіўлена выйшла са спальні нявестка. Шчэ ж непраезна і непраходна. Шчэ ж снег, шчэ
ж холад. Хата стаіць акалелая. Зіма. I мядзведзь спіць. I курка не нясецца, бо певень яе таксама яшчэ не прачнуўся...
КНІГІ ОНЛАЙН
