Час збіраць косці
Віктар Казько
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 340с.
Мінск 2014
Ён збянтэжана азірнуўся, але нікога побач не было. Адзіны толькі арол на вяршыні скалы, з якім ён ужо звыкся. Да той скалы было далекавата, арол, мяркуючы па ўсім, быў стары і не ўсё мог ужо ўбачыць. Але Майстра на ўсякі выпадак супакоіў яго:
He, не, сказаў ён. Ты прыгледзься, што я бяру. Звычайны чорны каменьчык. Іх тут багата.
Ен патрымаў каменьчык на далоні, нібы ўзважваючы яго. Звычайны, звычайны, ды толькі і цяжкі ж. Цяжкі, браце, цяжкі. Майстра расшпіліў з левага боку сарочкі накладную невялічкую кішэньку і апусціў туды каменьчык. I адразу адчуў, што зрабіў нешта не тое, піто не варта было гэта рабіць. Адчуў, як затахкала, пратэстуючы, сэрца, і млосна, млосна нешта зрабілася, нібыта ён паклаў у кішэню каля сэрца не маленькі непрыкметны каменьчык, а ўсклаў на грудзі сабе вялізны камень, лёс свой усклаў. I каменьчык той Майстра ўвесь час адчуваў у самалёце, ён муляў яму і апякаў capita холадам, нібы не ўзяты з санцапёку, а дастаны з глыбіні раскапанай магілы, з заўсёднага змроку і лёду.
Гэта адчуванне змроку і лёду ахапіла Майстра, як толькі ён вярнуўся ў родпы горад. Горад быў чужы яму, нейкі асуджальна, а мо і асуджана пахмурны. Лагодны і ветлівы раней, ён за нейкі тыдзень непазнавальна і брыдка перавяр-
нуўся, перакруціўся. He горад, а пярэварацень. Ваўкалак. За адзіны толькі тыдзень, іпто не бачыў яго Майстра, горад непрыемпа агаліўся, бессаромна, як старая баба, якой ужо нечага сарамаціцца.
Ад’язджаў горад меў цікаўны дзіцячы тварык, маладыя вочкі якога з дапытлівасцю прыглядаліся да ўсяго, што на іх трапляла, ён япічэ не быў і не ўяўляў сябе санраўдным сталым горадам, але абяцаў быць ім. Цяпер жа гэта было нешта скасавуранае і змрочнае, не п’янае, але з яўным пахмельным сіндромам і, відавочна, зусім не ад гарэлкі, а ад застарэлага галаўнога болю, ад паўсядзённага пакутнага пытання: ці развіднее заўтра? Гэта быў змарнелы твар напаўінтэлігентнага галаснага бамжа ці крыклівай, увесь час нечым незадаволенай жонкі. Дрэвы скінулі ўсю сваю лістоту і голлем пазіралі ў лужыны вакол іх ствалоў. Адзіна захавала лістоту толькі жалобная ніцая вярба. Яна магілыіа цягнулася рознакаляровым перыстым веццем пажухлай травы і сумна кідала лісцік-другі пад іюгі салдатам.
Горад быў перапоўнены войскам у пачварна балотна-стракатай уніформе, накшталт вужынай скуры, калі той рыхтуецца скіііуць яе. Вужыным цёкам яны займалі ўсе пад’езды і пераходы каля Дома ўрада, усе падыходы да плошчы Незалежнасці, бежкі паўзлі да выйсцяў з метро і застывалі там, як прыкіпалі ці прыклейваліся да мокрага чорнага асфальту. Толькі няспынна, як у барабаны ці тамтамы, білі гумавымі дубінкамі ў чоргіыя шчыты, што трымалі перад сабой, і былі вельмі падобны на застаялых жарабцоў перад злучкай. Уражанне гэта ўзмацпялі гумавыя чорныя дубінкі, што як у раз’юшанага жарабца пад узмакрэлым ільсняным ад жадання чэравам увесь час падымаліся і пагойдваліся, узляталі і апускаліся на чорныя металёвыя ці пластмасавыя шчыты.
Горад, паркі, плошчы, скверы былі перапоўнены падманутымі людзьмі, больш падобнымі на нежыць, нелюдзь, чым на жывых людзей, такія пакутпыя і адначасова злосныя і абыякавыя былі яны на выгляд і з твару. Хоць увесь час
няспынна рухаліся, раіліся, над кожным з іх панавалі пакута, пакора і безнадзейнасць.
Напачатку Майстра прыняў іх за нейкіх мітынгоўшчыкаў ці сектантаў. Але калі прыбіўся да іх бліжэй, зразумеў, што гэта новая парода людзей, выведзеная па ўсёй тэрыторыі садружнасці незалежных дзяржаў. Як некалі была так званая «обіцность» савецкі народ, цяпер пайіпла парода падманутых укладчыкаў. I проста падманутых у сваіх надзеях на жыццё і будучыню людзей. I гэтыя людзі яшчэ пачалавечы тоўпіліся, перабіралі нагамі, сноўдалі сюды-туды, разяўлялі раты, але без жыцця, без слоў і надзей.
Такая ж падманутасць, безнадзейнасць і безвыходнасць адчуваліся не толькі ў людзей, але і ва ўсім наваколлі, у небе і на зямлі. Нсба было ў перыстых хмарах, як у вайсковай уніформе, злоснае і гнойна набрынялае. I ўвесь час з яго нешта сачылася, капала, як з каровінага вока, прыпаленага цяжкай немаччу. Хваравітасць неба перадалася зямлі і ўсяму на ёй. Патухлі ўсе фарбы, апроч ірдзяных струпаў каляровай рэкламы. Гэтая рэклама ў апошнія гады замяняла, пераможна выціскала з вуліц гібельнага жабрацкага горада былыя савецкія партыйныя заклікі і цяпер панавала паўсюдна болей на чужой, ангельскай ці нямецкай мовах. На кожным кроку гукалі, клікалі, запрашалі, невядома толькі куды: ці то ў пекла, ці то ў рай. Пэўна, адначасова ў пекла і ў рай, каму што па густу і па кішэні, дзялілі чалавекаў на чыстых і нячыстых.
Майстра адчуў, што гэта дзяленне прайшло і па ім. Адчуў, як яго цела, набрынялае чалавечай, нябеснай і зямной безвыходнасцю, безнадзейнасцю, заходзіцца, аплывае ад туна разлітага у ім болю, душа драбніцца, раствараецца сярод непагадзі, натоўпу падманутых яўна і тайна людзей з чырвонымі і бел-чырвона-белымі сцягамі, натоўпу людзей без усякіх сцягоў, захлынаецца душа ад плачу: па салдацікахкентаўрах, па тых, хто падняўся і ажыў з праху сярэднявечча, паганства і ператварыў іх у кентаўраў, у пачварную прывіднасць і адметнасць сённяшніх дзён. I гэта яго душа, a не мокры жоўклы ліст жалобнай плакучай вярбы адлятае і
кладзецца пад ногі салдацікам, прыліпае да іх чорных шчытоў, да іх душ, таго, што прагнуць зрабіць з іхнімі душамі.
Разам з гэтым маленькім і вузенькім лістом жалобнай вярбы, адарваным восеньскім нсмачным ветрам, здаецца, адарвалася, пайшла лунаць і душа самога Майстра, знікла адчуванне ўласнага цела. Яно як расцяклося, распляскалася і легла на брудны асфальт над шоргат падэшваў тых, хто па ім ішоў. I сам Майстра ішоў разам з імі. Крочыў па ўласным целе і душы, якая ўжо адышла. Адышла невядома куды, мо прыпала да той жа вярбы і сумавала, і нлакала цяпс'р разам з ёй. Але цела яго яшчэ жыло. Напрамілы Бог прасілася жыць, хоць і сыходзіла зяміюй і нябеснай сукравіцай, раздзіралася на шматкі пад нагамі тысяч і тысяч людзей.
I як гэта ні неверагодна, але ў гэтым была своеасаблівая асалода. Асалода пакутніка і злачынцы, прыгаворанага, асуджанага самім с.абой і нейкім невытлумачалыіым выіпэйшым судом да смерці. Асалода ахвярнасці: па ім ідуць, і ён ідзе. Асалода зліцця імгнення і вечнасці, еднасці і гармоніі гэтага зліцця. I ні кроплі шкадавання да сябе, бо ўсё ж ён быў сапраўдным Майстрам, хоць мо і не заўсёды і не ва ўсім. Але вялікія хвіліны былі яму дараваны Богам ці д’яблам. A хутчэй за ўсё і Богам, і д’яблам.
I цяпер, здаецца, і той, і другі клікалі, забіралі яго да сябе, таму што час, вельмі падобна на тое, адрыгнуў яго пад ногі сабе. Сама гісторыя ступіла і пайшла па ім пад чырвоным і бел-чырвона-белым сцягамі. Гісторыя гэта і ёсць той самы кліент, пад якім не варта мітусіцца нікому. Трэба прымаць, якая яна ні ёсць, бо іншай усё роўпа не будзе. I гэта заўсёды разлік і плата за мінулае. Жывыя сплочваюць за мёртвых. Ты сам плоціш за сябе, за пражытае. Дык трэба ўмець плаціць, разлічвацца за грахі свае волыіыя і міжвольныя. Самому ўсё за сябе сплочваць, каб не давялося рабіць гэтага тваім нашчадкам, дзецям тваім, у якіх, можа так стацца, не будзе ні грошай, ні сілы тваёй, бо ты ўсё патраціў толькі на сябе і для сябе.
Гэтыя думкі, такая разважлівасць былі ў навіну самому Майстру. Раней ён лічыў, што, сапраўды, трэба жыць як
набяжыць, іпто азначае не азіраючыся, віхурпа і непакорліва. А тут раптам як насланнё нейкае, такая пакора, ціхмянасць і спакой, нібы ён зараз ужо не на віры жыцця, а на тым свеце. I гэта так абурыла яго, што ён выпрастаўся, развёў плечы, ускінуў галаву, памкнуўся нават некуды бегчы. Ужо рвануўся наперад. Рвапуўся і асеў.
Рвануўся і асеў.
А куды, уласпа кажучы, бегчы, кінуцца куды, да каго ці да чаго прыбіцца, прыгарнуцца? Наперадзе натоўп, натоўп. Адны толькі плечы ды патыліцы. Сумныя панурыя плечы, сівыя, панылыя патыліцы старых людзей. А вочы іх, вочы япічэ болып жахлівыя, чым патыліцы, як у малпаў у няволі за кратамі, у звярынцы. А з абодвух бакоў кентаўры з чорнымі гумавымі дубінкамі.
Вось на гэтыя гумавыя дубінкі і рвапуўся Майстра. Рвануўся і асеў. He таму, што спалохаўся, мыш, як кажуць, капы не баіцца. Голас пачуў. Енк і плач.
Трапіў пад пагу і разляцеўся на друзачкі пераспелы, успоены буйным летнім сонцам конскі каштан. Раструшчыўся, расцёкся жоўтым брудам на мокрым асфальце. I Майстра, як зачаравапы, прьшыніўся каля яго. Ён адчуваў, як нешта хруснула, парвалася і ў ім.
Япічэ ў дзяцінстве ён з зачараваннем і здзіўлсшіем прыглядаўся да гэтых конскіх каштанаў. Было, на яго думку, нешта ў іх ад плоду і жывёлы. Такія прыгожыя, такія нрыгожыя, і ніякай карысці ад іх прыгажосці. Есці нелыа, нясмачныя, коні імі грэбуюць. Чытаў, чуў, што іх усё ж недзе ядуць, у той жа Францыі. Смажаць і ядуць. I ён у свой час паспрабаваў іх смажыць. Цэлую патэлыію. I праўда: «паскудства, брат, і не пытайся». Маці амаль тыдзень іпмыгала носам: нешта ад патэльні не тым, ці не мыпіамі патыхае. A ён маўчаў, як мыш пад венікам. I здзіўлення, і думкі сваёй аб копскіх каштанах не перамяніў. Была, была ў іх усё ж нейкая таямніца і загадкавасць. I сіла нейкая ў іх была, пругкасць, цвёрдасць. I памкненне да нсйкага інакшага жыцця, мо пават не зямнога.
Яны ўмелі страляць. Страляла, выбухала ў маі квецень іх, недзе, пэўна, уначы ці пад самы ранак. Колькі ён ні сачыў, ні цікаваў за тым, калі гэта адбываецца, а прасачыць, уцікаваць так і не здолеў. Прачынаўся і апякаўся вачыма аб іх бела-ружовы агонь.
I неба, і сонца таксама здзіўлены і апечаны тым жа агнём, свечкамі квету конскага каштана. Конскі каштан страляў і потым, напрыканцы лета, на пачатку восені. Страляў плодам. Бурыў, дзёр сваю хату-шкарлуігіну, з усіх бакоў у бародаўках і рожках, што смоўж ці слімак на асфальце. Вылузваўся і скідваў, як жаба-царэўна, сваю брыдкую, зямную абалонкускуру і яўляў сябе свету добрым малайцом. Падскокваў ад радасці на зямлі ці асфальце, шчасліва ўскрыкваў і каціўся, шыўся ад вока і ног людскіх у траву. I там заміраў. Восенню яго яшчэ можна было знайсці. Але з зімы ён не выходзіў, як скрозь зямлю правальваўся, некуды ўцякаў.
Куды гэта гіытанне таксама вярэдзіла галаву Майстру. Ці мо знаходзіліся і нябачна прыходзілі нейкія незвычайныя незямныя коні, збіралі іх і некуды адвозілі. Бо ніводзін каштан там, дзе ён лёг па восені, не прарастаў, не ўзыходзіў. I ад яго не заставалася нават знаку. Такі патаемны і дзіўны быў гэты плод.
КНІГІ ОНЛАЙН
