Час збіраць косці
Віктар Казько
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 340с.
Мінск 2014
Да чаго харошая песня, харопіая яму і сёнпя, тут ён ніколькі не крывіць душой проста ў аголены нерв усяго пакалення запала. I яшчэ адна такая ж прыцягалыіа-кранальная і душэўная: «Н на Марсе будут яблонн цвестн...»
Каб тое, як гэта будзе на самой справе, ды хто ведаў. Каб хто-небудзь прадбачыў. Падказаў, направіў і спыніў. Хаця спыніць іх было немагчыма, дарэчы, зноў жа, як іх бацькоў, калі тыя бралі рэйхстаг. Адно толькі, прастор аказаўся занадта ўжо шырокім, неабсяжным. Прыдатным для безыменных магілаў маладосці, кахання і шчырасці. Яны згубіліся спачатку сярод раскошы і багацця чужой зямлі, на якой не тое, што на Марсе яблыні чамусьці расці адмаўляліся. I гэта не толькі засмучала, але нагадвала пра нешта процілеглае багаццю на пакінутай імі бацькаўшчыне.
Што ж на самой справе іх так развяло і згубіла пярэсыць ці жабрацтва, ён не помніць, забыўся яшчэ там. Там увогуле шмат каму адбівала памяць на родную хату бацькоў, пакінутыя недзе свае занядбаныя, а з цягам часу і зведзеныя
руплівымі мічурынцамі, дбайпымі гаспадарамі родныя сады, бо яны ўжо былі чужымі бацькоўскім кладам жывыя іх нябожчыкі дзеці. На ўсё гэта ў іх пе было памяці.
I толькі зярняткі ад з’едзеных у дзяцінстве яблыкаў у кішэні.
Рудыя і зморшчаныя, што саскі жанчыпы, якая не зведала дотыку свайго дзіцяці. Ён намацваў іх у кішэні святочнага касцюма, кожны раз хацеў выкінуць. Але нешта спыняла яго. Толькі аднойчы зноў нравал у памяці. Ён хацеў дастаць іх з кішэні, зірнуць і прылашчыць. А іх ужо не было. I яго больпі нічога ўжо не трымала на чужыне, бо нічога роднага ад сваёй зямлі ні пры ім, ні ў яго не мелася. Адмовіліся сніцца ыават спы пра квітнеючы сярод зімы яблыневы сад. I ён ціха сышоў з чужога жыцця і чужой зямлі. I дайшоў, даклыпаў сюды. Мо і па яблыневым паху, што не вымарожваўся тут і ў самыя строгія і сіберныя зімы. А мо яго сюды прынеслі, бо ногі ўжо часам таксама адмаўляліся ісці і сэрца працівілася помніла, як ён наступіў на яго і згвалціў, пайшоў яму насуперак: зярняткі збярог... Збярог зярпяткі, а яблык з’еў.
З’еў і яшчэ патрабуе міласэрнасці і ўдзячнасці. А з зярнятак тых так пічога і не вырасла. Толькі аднавіліся, выспелі зноў зімовыя прывідныя сны. Уначы ён зноў пачаў сніць, як у завіруху падбягае пад акно, нібы пагрэцца просіцца, яблыневы ў ружовай мяцеліцы сад. Шкрабецца ў ссінелую з панадворка шыбіну голлем, умольна лашчыцца змерзлымі пялёсткамі і маладым, яшчэ неразгорнутым напоўніцу лісцікам. Ен прахопліваўся, голы і босы выскокваў на двор: нікога. Пуста, пуста, пуста. Толькі босы след яго ж ног на снезе, як след снежнага чалавека, і нешта няпэўнае, нейкае шэрае ці то ў небе пад зімовымі зоркамі, ці то пад самым лесам, каля даляглядаў.
I толькі во зараз ён бачыў свой сад да апошняй драбніцы. He сніў, не трызніў ім. Бачыў нават лепш, чымсыді ўдзень. Бо глядзеў на яго маладымі, не натруджанымі яшчэ вачыма. I сам сад, япічэ малады і дужы, ахапіў яго і яго хату белай, ружовай паводкай, малозівам велічнай і спорай вясны. I сама
гэтая вяспа, як дзяўчынка, бегла плямамі сярод прагалаў сарамлівай яблыневай квецені весняга саду. Спынілася пад яблыняй, у дупле якой колісь, а ён упэўнены, што і сёння, жыла і жыве яшчэ дрэўная гадзюка.
Глядзі ты, сказаў ён. Гэта ж нашае дрэва, нашая яблыня, яблыкі з якой мы з’елі ў дзяцінстве.
Знайшоў што ўспамінаць, адказала яна так, нібы яны ніколі не разлучаліся, век звекавалі ў гэтым садзе, у гэтай хаце.
I чамусьці голасам Фенькі, з якой ён гаварыў гадзінудзве таму.
Як жа не ўспомніць. Якраз жа і надышоў час нам успамінаць.
А што ўспамінаць, зноў вярэдзіць душу. Што ўжо з’едзена, тое з’едзсна.
Так... Але ж...
Box... Але ж... I алешнік наш ужо ссох, ссечаны і спалены ў печы. Сёння ад нас ужо ні агню і ні жару. Шкода толькі адно сённяшняй жыткі.
He большая, чым мы нашкодзілі некалі самі сабе.
Ты нашкодзіў? He паверу, сказала яна. Хаця... Яна наблізілася да яго, правяла па яго твары даланёй, такой жа лёгкай, як крыло ластаўкі, як і раней. Як і раней, ён адчуў водар палыну, рачнога плёсу і засмяяўся: ёсць, ёсць, не зусім адбіта, аказваецца, памяць. I яна засмяялася:
Во які ты калючы. Ты такі толькі сніўся мне, а я хацела, усё жыццё напікала сябе, што разышлася з табой, калі ты яшчэ галіўся ўціральнікам. А цяпер ты...
Цяпер так, цяпер я такі. А ты... Ты якой была, такой і засталася. А я, вось бачыш, падбіўся... Даруй мне, жыццё маё. Даруй...
He бяры ў галаву, a то яшчэ заплачам. А чаго плакаць. Яблык з’едзены, зярняткі згубленыя. 3 нас ужо нічога не прарасце. Мо толькі... Ты чуеш, ты чуеш?..
Ен нічога не чуў, бо слухаў толькі яе, даўнюю, такую ж, як і ў мінулым, але яна гаварыла сёння чужым голасам. A мо гэта быў і яе голас, але ўжо адтуль.
Ты дзе? спытаўся ён яе.
Нідзе, адказала яна. Ты разгадаў мяпе. Я пайшла. Пачакай, пачакай, мы разам, ён хацеў рвануцца следам за ёй, але ногі не слухаліся яго.
Час чакання скончыўся. Ідзе, набліжаецца, б’е зусім іншы час. Ты чуепі, ты чуеш?
Цяпер ён ужо таксама чуў. Шолах і сыкапне. I адразу ж здагадаўся, адкуль ідуць гэтыя гукі.
Павярніся, загадала яна.
Я ўжо спрабаваў, ногі пе слухаюцца, не магу.
Можапі, загадала яна. Гэта куды лягчэй, чымсьці нам пражыць адно без аднаго. Паварочвайся, мужчыпа.
I ён адразу і вельмі лёгка навярнуўся. 3 залепленага цяпер ужо снегам дупла, сыкаючы раздвоеным лязом хіжага языка, выпаўзала, паляскваючы чырванню бляшак на галаве, гіпнатызуючы яго мёртвым вокам вялізная, у аспідную і шэрую палосы дрэўная гадзюка. Звесіла з дупла галаву, нібы прыглядаючыся, куды абрынуцца, да каго прыпасці, але, пэўна, прыпадаць перадумала, нацэлілася, стрэліла галавой наперад, у яго. Але не дацягнулася, напалову, а мо толькі і на трэць выпаўзла з дупла, мёртвым вокам іпукаючы яго вочы.
He зводзь толькі вачэй, пачуў ён голас адзаду. Вочы ў вочы.
Вочы ў вочы няправільна, не пагадзіўся ён. Я чытаў...
Ты чытаў казкі. А тут табе... Хто каго пераломіць. Гэта я, гэта ты сам перад сабой стаіш. Хопіць сілы не адвесці вока, прайсці праз сябе і застацца застанешся. А не, то пойдзем ужо разам. Выбірай. Мо так яно і лепей. Мо толькі цяпер планіда нашая так легла быць разам. Пагадзіся і супакойся. Суцішся. Пойдзем нарэшце разам у вечны сад. У вечны сад. Хопіць ад мяне бегаць. Я прыйшла па цябе. Я скучыла там па табе. I не жадаю... Жадаю, каб болыв ты ад мяне не бегаў, пе ўцякаў.
Гэта я ад цябе бегаў, гэта я ад цябс ўцякаў. А ўспомні..
Добра, мо і так. Ты шукаў і я шукала. Толькі не дадзена пам было ведаць, што мы шукалі адно і тое ж... адно аднаго. Ты згодны пайсці са мной? Ты гатовы?
Гатовы, сказаў ён. Але зірнуў у мёртвае вока гадзюкі, адчуў халодны жах яе языка, што ўжо амаль датыкаўся яго твару, убачыў белы зубік, у якім пагрозліва стаілася ўжо яго небыццё, і адчуў, зразумеў хлусіць. Хлусіць, хоць яму і вельмі не хочацца хлусіць меііавіта зараз. Менавіта зараз ён аж са скуры вылузваецца, каб захаваць праўдзівасць, застацца чыстым. Ужо назаўсёды. I было ў ім яшчэ штосьці больш моцнае за гэтую прагу чысціні. Нязгода, нежаданне каму б тое ні было падпарадкавацца. He, хай будзе як будзе, але толькі не па загадзе, не па прымусс. Па сваёй уласнай волі, па тым, як падняволыіа, свабодна пражыў па гэтым свеце, як і ўвесь яго род ад першага да апошняга калена. Свабодна і вольна. Заўчасна падалі, было і ад чужых рук. Але не скараліся чужой волі, бо шанавалі сваю і сябе шанавалі, сваю душу.
Ну, хопіць упарціцца, давай, мой даражэнькі, мовіла дрэўная гадзюка. Чаго ўжо тут, толькі помні, гвалтам я нікога не бяру. Я падбіраю толькі ахвотнікаў. Так што згаджайся і выбірай. Хаця чаго тут асабліва выбіраць.
Але ён усё ж выбраў. Ен выбраў, выбраў...
У сэрцы былі лагода і спакой, яно, па ўсім, было задаволена, нешта выбрала. Толькі ён з пэўнасцю не мог адказаць іпто. I не маркоцілася, не перажывала яно ні кропелькі, нібыта то было і не сэрца, а проста кавалак мяса. I не балела яму, як і заўсёды, як і ў тыя разы. А гэта ўжо быў яму ці не трэці званок. Добрае сэрца ў яго, літасцівае і памяркоўнае, не зводзіла ні скрухай, ні болем. Толькі напачатку, як шворанам, што свінню б’юць, нешта пеканула яму і ўсё: «Я люблю тебя жнзнь»... Па ўсёй грудзіне соладка так, соладка. I ўсярэдзіне. Хоць рукой залез туды ды пазбаўся слодычы, выграбі ліпіні цукар. Так ужо нешта там свярбіць, так свярбіць, спасу няма, як кароста туды прыпала. Так, карослівая гэта рэч. Карослівая і салодкая. Хлусяць людзі, салодкая. Веерам, веерам слодыч па артэрыях і венах, па ўсім целе, як кругі па вадзе. I апошпія разыходзяцца ўжо слабенька, затухаючы, а першыя яшчэ ў салодкі смак пульсуюць.
Ён добра зведаў несуціпшасць і несуцешнасць такой саладжавасці. Кожны раз разумеў, гэта ўжо не так званы намёк, нешта зусім іншае болып строгае і пагрозлівае. I кожны раз адмаўляўся верыць, здавалася б, ужо непазбежнасці, пават лаяўся: я таўстаскуры, калі толькі не ў лоб ці па лобе не разумею і не прымаю, адчапіся ад мяне, дурында старая, бо і сам яшчэ магу і ў лоб і пасярод лоба, так, што макацоўбіна на друзачкі, а на срацы скурка лопне.
Палохаў так. I калі не атрымлівалася напалохаць, пачынаў адхрышчвацца і ўгаворваць, шукаць зачэпкі, чаму ён не гатовы: некалі яму япічэ туды рана. He, жыццём задаволены, нацешаны. Тут наракаць няма чаго і на каго сваё ж, як ужо распарадзіўся, так распарадзіўся.
Ну, было, было. I за ветрам, і па ветры столькі пусціў. Але ж калі жыта на таку малоцяць ды веюць, хіба толькі адна мякіна адлятае. Колькі ж і зерня прападае пропадам літога, важкага, спелага. Чаму ж табе так падпірае, чаму так рана ты прагнеш прыбраць, упарадкаваць і выправіць мяне ў незваротнасць. He, гэта я не толькі ў цябе пытаюся. Ты нішто, ты толькі касарка. I мы з табой цалкам роўныя. Я ж, як і ты толькі работны інструмент на гэтай зямлі. Падобна табе прыбіралыпчык і чысцільшчык. I шмат чаго і каго, твая праўда, прыбраў. Толькі ніколі нікому не забягаў папсрад, бо сама ведаеш, з тым, хто ўсіх імкнецца апярэдзіць, добра толькі гаўно есці. Прыходзіў і ў лес, і ў поле, і на сенажаць толькі ў належны час, калі ўсё выспявала ўжо само, само прасілася туды, прадчуваючы сваю неабходнасць на чыйсьці працяг. Я звяртаюся да тых, хто за плячыма ў цябе, касарка. Адзін справа, другі злева. Няўжо я вам такі неабходны, няўжо ў вас там так не хапае работнікаў, што без мяне і не абысціся?
КНІГІ ОНЛАЙН
